Φέτος, συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ελληνική εθνική τραγωδία του 1922, τη Μικρασιατική Καταστροφή. Το γεγονός αυτό σηματοδότησε το τέλος της μακραίωνης ελληνικής παρουσίας στη Μικρά Ασία. Αποτέλεσε ωστόσο κι ένα μεγάλο έγκλημα των Τούρκων εις βάρος των Ελλήνων της Ανατολίας. Η Μικρασιατική καταστροφή στη συνείδηση των Ελλήνων, θα παραλληλίζεται πάντα με την πτώση της Κωνσταντινούπολης και της Ρωμανίας, το 1453.
Η μακραίωνη παρουσία του ελληνισμού στην Ιωνία πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή
Για να πάρει κάποιος τα πράγματα από την αρχή, η παρουσία του ελληνισμού στην Ιωνία, στη μικρασιατική χερσόνησο, είναι μακραίωνη. Ξεκινά από την αρχαιότητα, με την ίδρυση των ελληνικών πόλεων-κρατών και αποικιών στην περιοχή. Η Μικρά Ασία άλλαξε ουκ ολίγα χέρια κατακτητών και πολιτισμών. Πέρσες, Έλληνες του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ρωμαίοι, Έλληνες του Βυζαντίου, και εν κατακλείδι οι Οθωμανοί Τούρκοι, φτάνοντας ως το 1919. Οι κατακτητές ήταν πολλοί, όμως το στοιχείο της Μικράς Ασίας παρέμενε ελληνικό.
«Η Ελλάς των δύο Ηπείρων και των Πέντε Θαλασσών» πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή
Τον Μάιο του 1919, η επικαιρότητα είναι εκρηκτική. Η Ελλάδα του Ελευθερίου Βενιζέλου είναι μεταξύ των νικητών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και απολαμβάνει εδαφικά ωφέλη από τους Δυτικούς Συμμάχους της. Στην Ανατολική Θράκη φτάνει ως τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης, ενώ πια της ανήκει και η ζώνη της Σμύρνης. Η Μεγάλη Ιδέα γίνεται πραγματικότητα.
Το ελληνικό «μεταίωρον βήμα» προς τη Μικρά Ασία
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ηττημένη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, διαλύεται και γίνεται έρμαιο των Συμμαχικών Δυνάμεων. Ο νικηφόρος ελληνικός στρατός, ορμώμενος από συνεχείς στρατιωτικές επιχειρήσεις όπως οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Εκστρατεία στην Κριμαία κατά των Μπολσεβίκων, επιχειρεί το «μεταίωρον βήμα» στη Μικρά Ασία. Στις 2 Μαϊου 1919, ο ελληνικός στρατός μπαίνει στη Σμύρνη. Η Μικρασιατική Εκστρατεία ξεκινά.
Η άνοδος του Μουσταφά Κεμάλ
Κι ενώ οι Έλληνες ξεκινούν την εξόρμησή τους στην Ανατολία, στην Τουρκία αναδεικνύεται μια νέα ηγετική προσωπικότητα, ο Τούρκος αξιωματικός Μουσταφά Κεμάλ. Ο Κεμάλ θα ηγηθεί της νεοσύστατης Τουρκίας και του αγώνα των Τούρκων κατά των Ελλήνων και των Συμμάχων τους. Το πρώτο του έγκλημα εις βάρος των Ελλήνων, θα ξεκινήσει στις 19 του Μάη του 1919. Ο Κεμάλ θα αποβιβαστεί στη Σαμψούντα του Πόντου για να ξεκινήσει τη συστηματική γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Οι Έλληνες του Πόντου που χάθηκαν από τους Οθωμανούς και τους Κεμαλικούς Τούρκους την περίοδο 1914-1923, ανέρχονται σε 353.000 θύματα, που εκτελέστηκαν ή εξοντώθηκαν στα τάγματα εργασίας και τα καταναγκαστικά έργα.
Η προέλαση του ελληνικού στρατού στην ενδοχώρα της Μικράς Ασίας
Ο ελληνικός στρατός την περίοδο 1919-1920 θα συνέχιζε με αμείωτη σπουδή την προέλαση εντός της μικρασιατικής ενδοχώρας. Σπουδαίοι αξιωματικοί, πρωταγωνιστές του μέλλοντος της Ελλάδας, ηγούνται του ελληνικού στρατεύματος. Σπουδαιότερος όλων ο συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας, ο Μαύρος Καβαλάρης γνωστός στους Τούρκους ως Καρά Πιπέρ, αρχηγός του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, γνωστό στους Τούρκους και ως Σεϊτάν Ασκέρ (Στρατός του Σατανά). Έτσι, ο ελληνικός στρατός απελευθερώνει τη μία μετά την άλλη, τις πόλεις της Μικράς Ασίας.
Η αντιστροφή των όρων του παιχνιδιού
Τον Νοέμβριο του 1920 όμως θα συμβεί κάτι απροσδόκητο. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος χάνει τις εκλογές ενώ έναν μήνα νωρίτερα, ο λαοφιλής βασιλιάς της Ελλάδος, Αλέξανδρος, πεθαίνει από δάγκωμα μαϊμούς στον Βασιλικό Κήπο. Έτσι, θα επικρατήσει η αντιβενιζελική παράταξη που θα επαναφέρει στην Ελλάδα τον ανεπιθύμητο στους Δυτικούς Συμμάχους και φιλογερμανό, βασιλιά Κωνσταντίνο, πατέρα του Αλεξάνδρου. Οι αντιβενιζελικοί επικράτησαν τάζοντας στους ψηφοφόρους τον τερματισμό του πολέμου, και την επιστροφή των Ελλήνων στρατιωτών στα σπίτια και τις οικογένειές τους. Δεν κράτησαν τον λόγο τους. Ο πόλεμος συνεχίστηκε και οι αντιβενιζελικοί «ξήλωσαν» όλους τους βενιζελικούς αξιωματικούς (εκτός του Πλαστήρα). Έτσι, σε μια κρίσιμη στιγμή του μετώπου, άλλαξε απροσδόκητα και η ηγεσία του ελληνικού στρατεύματος.
Η πλάστιγγα γέρνει προς τον Κεμάλ
Αυτές οι εξελίξεις θα αντιστρέψουν τους όρους του μικρασιατικού πολέμου. Η Ελλάδα θα χάσει τα διπλωματικά της ερείσματα, όλοι της οι παλαιοί Σύμμαχοι θα σταματήσουν να στηρίζουν την προσπάθειά της στη Μικρά Ασία. Ο δε Κεμάλ έχει ισχυρούς συμμάχους. Εξοπλίζεται από τη Σοβιετική Ένωση ενώ οι Γερμανοί τον βοηθούν με τα σχέδια και τη μεθοδολογία της εξόντωσης του ελληνισμού…
Η ελληνική προέλαση και η εκστρατεία του Σαγγάριου
Οι Έλληνες προχωρούν ωστόσο αήττητοι ως το 1921. Δίνονται μεγάλες και φονικές μάχες σε πόλεις όπως η Κιουτάχεια, το Εσκί Σεχίρ, το Αφιόν Καραχισάρ. Ο ελληνικός στρατός φτάνει ως την Αλμυρά Έρημο, στον ποταμό Σαγγάριο, 40 χιλιόμετρα έξω από την Άγκυρα, την πρωτεύουσα της Τουρκίας. Όμως πια έχει απομακρυνθεί πολύ από τα παράλια, το μέτωπο έχει πάρει μεγάλο μήκος έκτασης, ο στρατός ανεφοδιάζεται δύσκολα, οι Έλληνες, γενναίοι μεν, κουρασμένοι δε από τις σχεδόν δεκαετείς συνεχείς στρατιωτικές κινητοποιήσεις. Οι απώλειες επίσης μεγάλες. Είναι μια «πύρρειος νίκη».
Το καλοκαίρι του 1921 πραγματοποιείται η εκστρατεία του Σαγγάριου, στην Αλμυρά Έρημο, με στόχο την κατάληψη της Άγκυρας. Ο Κεμάλ όμως που έχει ισχυροποιηθεί, προβάλλει ισχυρότατη αντίσταση και το μέτωπο παγώνει για έναν χρόνο στη γραμμή Εσκί Σεχίρ – Κιουτάχεια – Αφιόν Καραχισάρ.
Η υποχώρηση
Έναν χρόνο αργότερα, οι ελληνικές αρχές δίνουν εντολή για υποχώρηση του ελληνικού στρατού, χωρίς να έχει προηγηθεί ξεκάθαρη ήττα στο πεδίο της μάχης. Στις 13 Αυγούστου 1922, πραγματοποιείται τουρκική αντεπίθεση και κατάρρευση της ελληνικής άμυνας κατά μήκος του μετώπου. Οι Τούρκοι προχώρησαν σε ανακατάκτηση όλων των πόλεων της Μικράς Ασίας ενώ ο ελληνικός στρατός εκκένωσε την περιοχή ατάκτως λόγω διάσπασης του μετώπου και φθορών των μέσων επικοινωνίας. Οι Έλληνες κάτοικοι της Μικράς Ασίας και ειδικότερα της Σμύρνης, έμειναν απροστάτευτοι κι από την ελληνική κυβέρνηση και από τους Δυτικούς Συμμάχους, στο έλεος των τουρκικών ορδών…
Η Μικρασιατική Καταστροφή αποτυπώνεται στη Σμύρνη
Στις 27 Αυγούστου 1922, ο τουρκικός άτακτος στρατός, οι Τσέτες, μαζί με Κούρδους, μπαίνουν στη Σμύρνη. Η πόλη παραδίδεται στις φλόγες. Οι Έλληνες και οι Αρμένιοι κάτοικοι της πόλης παραδίδονται στη σφαγή από τους Τσέτες και τους Τούρκους κατοίκους της πόλης. Οι Έλληνες πρόσφυγες συγκεντρώθηκαν στο λιμάνι αναζητώντας με αγωνία κάθε μέσο σωτηρίας. Όσοι τα κατάφεραν, πήραν το δρόμο της προσφυγιάς. Από μακριά παρακολουθούσαν απαθείς και άπραγοι, οι Αμερικανοί και Άγγλοι, πρώην σύμμαχοι της Ελλάδος, στα πολεμικά τους πλοία με εντολή να μη δεχτούν κανέναν καταδιωγμένο…
Μεταξύ άλλων, στη Σμύρνη θανατώθηκε ο ποιμενάρχης των Ελλήνων, ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, που αρνήθηκε να εγκαταλείψει το ποίμνιό του με τον ελληνικό στρατό. Συνελήφθη, βασανίστηκε, τυφλώθηκε και εντέλει διαμελίστηκε από τον τουρκικό όχλο.
Άζα Τζένινγκς: Ο «Σίντλερ» της Μικράς Ασίας
Ένας άνθρωπος που προσπάθησε να σώσει όσο πιο πολλούς Έλληνες μπορούσε, ήταν ο Αμερικανός πάστορας και ιεραπόστολος, Άζα Τζένινγκς. Ο Τζένινγκς, κάνοντας υπεράνθρωπες προσπάθειες και αντιμετωπίζοντας εμπόδια και την έλλειψη συνεργασίας του ελληνικού κράτους, κατάφερε να οργανώσει πλοία και να σώσει μόνος του 500.000 αμάχους Έλληνες.
Η τύχη των Ελλήνων προσφύγων
Οι Έλληνες πρόσφυγες κατευθύνθηκαν στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου όπου βρισκόταν ο ελληνικός στρατός και στη συνέχεια θα τραβούσαν το δρόμο για την ελληνική ενδοχώρα, αφήνοντας για πάντα τις πατρογονικές τους εστίες. Υπολογίζονταν περίπου στο 1,5 εκατομμύριο. Το ελληνικό κράτος θα αναλάμβανε ύστερα το δύσκολο έργο της αποκατάστασής τους. Έναν αιώνα μετά την Ελληνική Επανάσταση, η Ελλάδα υποχρεωνόταν σε μια νέα αρχή…
Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας αντιμετώπισαν τον ξεριζωμό, την απώλεια της ζωής τους, των περιουσιών τους, της αξιοπρέπειάς τους, τον ρατσισμό μα αφομοιώθηκαν και πρόσφεραν στην Παλαιά Ελλάδα. Χάρις στους αδελφούς μας σήμερα απολαμβάνουμε καινοτομίες στις τέχνες, στα γράμματα, στις επιστήμες, στις επιχειρήσεις, στην κουζίνα, στη μουσική. Ποιος δεν γοητεύεται από το ρεμπέτικο τραγούδι κι από την ανατολίτικη κουζίνα και τόσα άλλα αγαθά;
Μικρασιατική Καταστροφή: Η αποτίμηση
Έτσι, ο ελληνισμός έχασε για πάντα τις αλησμόνητες πατρίδες του στην Ανατολή. Ο Κεμάλ, που πήρε το προσωνύμιο Ατατούρκ (Πατέρας των Τούρκων) ξερίζωσε μια για πάντα το ελληνικό στοιχείο από τη Μικρά Ασία με τη βοήθεια των ανθελλήνων συμμάχων του. Με την ολοκλήρωση της Μικρασιατικής Καταστροφής, ολοκληρώνεται το μεγάλο έγκλημα της Τουρκίας, η γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Από το 1914 ως το 1923 υπολογίζεται ότι χάθηκαν είτε από Οθωμανούς, είτε από Νεότουρκους, 1.200.000 Έλληνες περίπου, στα πεδία των μαχών, στις σφαγές αμάχων, στις εκτελέσεις, στα τάγματα εργασίας. Ο ελληνισμός θα ξεριζωθεί οριστικά και αμετάκλητα με την ανταλλαγή των πληθυσμών που όρισε η Συνθήκη της Λωζάννης του 1923 και το ελληνοτουρκικό Σύμφωνο φιλίας του 1930.
Όμως οι σημερινοί Έλληνες, δεν πρέπει ποτέ να λησμονούν τους χαμένους αδελφούς τους, τις χαμένες κι αλησμόνητες πατρίδες του ελληνισμού που μπορεί να ξεριζώθηκαν δια των όπλων και των πολιτικών αποφάσεων, όμως θα ζουν πάντα στις καρδιές και τη συνείδησή τους. Όλοι, ή οι περισσότεροι των Νεοελλήνων, έχουν ρίζες από εκεί, έναν παππού, μια γιαγιά που ξεριζώθηκε, από τη Σμύρνη, την Προύσσα, το Αϊδίνι, τη Φιλαδέλφεια, το Αϊβαλί και αλλού. Κανείς δεν πρέπει να ξεχνά. Τίποτα δεν πρέπει να ξεχνιέται.
Παρακάτω ακολουθεί ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ1, για τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο
Μικρά Ασία. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org (Τελευταία πρόσβαση 2/10/2022)
Μικρασιατική Εκστρατεία. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org (Τελευταία πρόσβαση 2/10/2022)
Υπουργείο Παιδείας Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «Διόφαντος», Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας.
