Πόσο συχνά βλέπουμε φωτογραφημένο το γυναικείο στήθος; Η απάντηση δίνεται εύκολα, αφού με μία απλή αναζήτηση στο ίντερνετ θα βρούμε πλήθος φωτογραφιών, που απεικονίζουν το γυναικείο στήθος όμορφο, νεανικό και σφριγηλό. Ας αναδιατυπώσουμε την ερώτηση τώρα: πόσο συχνά βλέπουμε ρεαλιστικά φωτογραφημένο το γυναικείο στήθος; Πόσο συχνά θα συναντήσουμε φωτογραφίες γυναικών με πεσμένο ή ασύμμετρο στήθος; Πλέον, τα ευρήματα μας μειώνονται. Αν προσπαθήσουμε να κατηγοριοποιήσουμε αυτές τις φωτογραφίες με βάση τη φυλή ή την ηλικία των γυναικών που έχουν φωτογραφηθεί και τους λόγους για τους οποίους τραβήχτηκαν οι φωτογραφίες, τότε ίσως διαπιστώσουμε ότι υπάρχουν ακόμη πολλά ταμπού σχετικά με την απεικόνιση του γυμνού γυναικείου σώματος. Αν προσπαθήσουμε τώρα να συγκρίνουμε τα ταμπού της σημερινής εποχής με εκείνα του 1896, θα αντιληφθούμε τη σημασία της δημοσιεύσης της παραπάνω φωτογραφίας από το National Geographic, την πρώτη Νοεμβρίου 1896.
Ανατρέποντας τα δεδομένα
To National Geographic ιδρύθηκε ως εταιρεία στις 13 Ιανουαρίου 1888 με στόχο «την αύξηση και διάδοση της γεωγραφικής γνώσης». Εννέα μήνες μετά την ίδρυση της εταιρείας, εκδίδεται και το πρώτο τεύχος του περιοδικού. Οκτώ χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, οι υπεύθυνοι του περιοδικού αποφασίζουν να ανατρέψουν τα δεδομένα του τύπου της εποχής, δημοσιεύοντας την πρώτη φωτογραφία γυμνόστηθης γυναίκας χωρίς πορνογραφικούς υπαινιγμούς. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τη φωτογραφία ενός νεόνυμφου ζευγαριού Ζουλού στο Witwatersrand της Νότιας Αφρικής. Το ζευγάρι απαθανατίζεται την ημέρα του γάμου του, φορώντας την παραδοσιακή «φορεσιά» του γάμου, και όπως επιβάλλει το έθιμο της φυλής, ο γαμπρός και η νύφη είναι γυμνοί από τη μέση και πάνω. Η απόφαση του περιοδικού να δημοσιεύσει τη φωτογραφία του ζευγαριού όπως πραγματικά ήταν, χωρίς να καλύψει τα στήθη της γυναίκας, θεωρήθηκε κρίσιμη, καθώς μέχρι τότε, φωτογραφίες γυμνόστηθων γυναικών δημοσιεύονταν μόνο σε περιοδικά πορνογραφικού περιεχομένου, συνδέοντας έτσι το γυμνό σώμα με τα σεξουαλικά ένστικτα. Το National Geographic επιχείρησε με αυτή τη φωτογραφία να προβάλλει το σώμα όπως είναι, απαλλαγμένο από συγκεκριμένα πρότυπα και συνειρμούς. Σύμφωνα με το περιοδικό, το γυμνό σώμα δεν είναι απαραίτητα πορνογραφικό από τη φύση του, αλλά έχει μία έγκυρη, ακαδημαϊκή θέση στη μελέτη των διάφορων πολιτισμών ανά τον κόσμο. Η επίσημη δήλωση του περιοδικού σχετικά με αυτή τη δημοσίευση ήταν ότι σκοπός των συντελεστών του ήταν «να παρουσιάσει τους ιθαγενείς, όπως είναι, χωρίς να σκηνοθετήσει σκηνές ή να αλλάξει τη συμπεριφορά τους, ώστε να ταιριάζουν στα πρότυπα των αναγνωστών της Δύσης». Πράγματι, από τότε μέχρι και σήμερα, το National Geographic έχει επιλέξει να δημοσιεύει φωτογραφίες γυμνών ανδρών και γυναικών από διάφορες φυλές, στο περιβάλλον όπου ζουν, προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να δώσει στους αναγνώστες του μία -όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστική- απεικόνιση του τρόπου ζωής τους.
Ή μήπως όχι;
Ωστόσο για πολλούς, αυτή η τακτική του περιοδικού δεν είναι τόσο αθώα. Πολλοί αναγνώστες του έχουν παρατηρήσει με δυσαρέσκεια μέσα στα χρόνια, ότι οι άνθρωποι που φωτογραφίζονται γυμνοί, έχουν συνήθως συγκεκριμένη καταγωγή: πρόκειται για μέλη φυλών που ζουν στην Αφρική, την Αυστραλία, την περιοχή του Ειρηνικού και του Αμαζονίου, πρόκειται δηλαδή για «μη-λευκούς» ανθρώπους. Πράγματι, η πρώτη φωτογραφία που απεικονίζει γυμνούς «λευκούς» ανθρώπους, εντοπίζεται στο National Geographic το 1989, μετά από έναν ολόκληρο αιώνα(!) δημοσιεύσεων φωτογραφιών άλλων φυλών. Η κίνηση αυτή προκάλεσε ακόμα περισσότερες αντιδράσεις, αφού κάποιοι αναγνώστες παρατήρησαν έντονη διαφορά στον τρόπο που απεικονίζεται η λευκή φυλή σε σχέση με τις υπόλοιπες.
Συγκεκριμένα, πολλοί θεώρησαν ότι η επιλογή των ανθρώπων -και κυρίως των γυναικών- για φωτογράφιση δεν ήταν τυχαία. Ενώ οι γυναίκες των άλλων φυλών απεικονίζονται γυμνόστηθες, με τα στήθη τους να φαίνονται ξεκάθαρα στο φακό, οι λευκές γυναίκες φωτογραφίζονται σε αδιάφορες, φυσικές πόζες, και με τέτοιο τρόπο, ώστε τα μέρη του σώματος τους που θα μπορούσαν να θεωρηθούν «προκλητικά», να μην είναι ευδιάκριτα. Οι επικριτές του περιοδικού συνδέουν αυτή του την τάση με τη γενικότερη υποβόσκουσα νοοτροπία που επικρατούσε παλαιότερα στην Ευρώπη, σύμφωνα με την οποία οι λευκές γυναίκες ήταν αγνές και αξιοπρεπείς, και το σώμα τους ήταν ιερό, καθώς ήταν ή προορίζονταν να γίνουν μητέρες, ενώ αντίθετα, οι γυναίκες των άλλων φυλών ήταν άγριες, απολίτιστες και κινούνταν με βάση τα ένστικτά τους. Έτσι λοιπόν, θεωρούν ότι το περιοδικό επέλεξε να μη φωτογραφίζει γυμνές λευκές γυναίκες, επειδή κάτι τέτοιο θα σόκαρε το αναγνωστικό του κοινό, ενώ μια φωτογραφία μιας γυμνής γυναίκας άλλης φυλής θα ταίριαζε περισσότερο με την εικόνα που οι αναγνώστες είχαν ήδη κατά νου για εκείνη. Αυτό γίνεται φανερό και από τη δήλωση του Μέλβιν Πέιν, ο οποίος υπήρξε πρόέδρος του National Geographic και παραδέχτηκε ότι επεξεργάστηκαν τη φωτογραφία μίας ημίγυμνης Πολυνήσιας γυναίκας, για να κάνουν πιο σκούρο το χρώμα του δέρματος της, ώστε η γύμνια της να είναι περισσότερο αποδεκτή από το κοινό. Ο ίδιος ο Μέλβιν Πέιν δήλωσε:
την κάναμε πιο σκούρη, για να φαίνεται πιο ιθαγενής, πιο έγκυρη (σ.σ. ως εικόνα) θα μπορούσαμε να πούμε.
Η διαφορά γίνεται ακόμα πιο έντονη, αν συγκρίνει κανείς τις πρόσφατες φωτογραφίες των λευκών γυναικών με εκείνες των γυναικών από άλλες φυλές, που δημοσίευσε το περιοδικό στις δεκαετίες του 1970 και 1980, όταν παρατηρήθηκε η τάση να επιλέγονται «μοντέλα» νεαρής ηλικίας σε περισσότερο στημένες παρά αυθόρμητες πόζες για πιο καλλιτεχνικές φωτογραφίες. Κάποιοι μάλιστα παρατήρησαν, ότι σταδιακά οι φωτογραφίες των γυναικών σταμάτησαν να περιλαμβάνουν άνδρες ή παιδιά κι άρχισαν να τις απεικονίζουν να χορεύουν ή να χαλαρώνουν.
Υπάρχουν και οι υποστηρικτές…
…οι οποίοι θεωρούν ότι οι αντιδράσεις κατά του περιοδικού είναι υπερβολικές. Το επιχείρημα τους βασίζεται στο γεγονός ότι, όπως έχουμε αναφέρει, οι συντελεστές του περιοδικού έχουν δηλώσει ότι στόχος τους είναι να απεικονίζουν την πραγματικότητα, όπως ακριβώς είναι. Υπ’ αυτή την έννοια λοιπόν, το να παρουσίαζε και τις λευκές γυναίκες γυμνές ή ημίγυμνες, δε θα αντιστοιχούσε στην πραγματικότητα, αφού στην καθημερινή τους ζωή δε συνηθίζουν να κυκλοφορούν χωρίς ρούχα, πράγμα το οποίο συμβαίνει με τις γυναίκες των φυλών που αναφέρθηκαν παραπάνω. Σύμφωνα με τους υποστηρικτές του περιοδικού λοιπόν, οι φωτογραφίες θα έπρεπε να είναι όντως αυτές, ώστε να αντικατοπτρίζεται ο πολιτισμός, που αντιπροσωπεύει ο καθένας από τους ανθρώπους που φωτογραφίζεται.
Σε κάθε περίπτωση, το γεγονός ότι το 1896 ένα μη πορνογραφικό περιοδικό τόλμησε να δημοσιεύσει μία τέτοια φωτογραφία, έγινε η αρχή μίας νέας εποχής και για τον Τύπο, αλλά και για τους αναγνώστες, ως προς τον τρόπο που αντιδρούν στη θέα ενός γυμνού σώματος.
Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε μία συλλογή από φωτογραφίες ανθρώπων και πολιτισμών του National Geographic.
Πηγές
https://www.nationalgeographic.com/photography/photos/national-geographic-milestones/
Reading National Geographic, University of Chicago Press, 1993, Catherine A. Lutz & Jane L. Collins
