Ο Νικηφόρος Λύτρας είναι ο πατέρας της νεοελληνικής ζωγραφικής. Θεωρείται, μαζί με τον Ν. Γύζη, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της ώριμης γενιάς της σχολής του Μονάχου. Μέσα από την πλούσια εικονογραφία του καταφέρνει να αποτυπώσει με αυθεντικό τρόπο την τότε ελληνική πραγματικότητα. Διάσημα έργα του όπως το «Φίλημα», τα «Κάλαντα», «Η επιστροφή από το πανηγύρι της Πεντέλης» αποπνέουν την αίσθηση της εποχής. Στις προσωπογραφίες του επίσης ο Ν. Λύτρας επιχειρεί την απόδοση της ψυχολογικής κατάστασης των εικονιζόμενων ξεπερνώντας την απλή νατουραλιστική εικόνα, πράγμα που ήταν νεωτερικό για την εποχή του. Οι πίνακές του αφηγούνται με ποιητικό τρόπο επεισόδια από την ζωή στα χρόνια που έζησε ο καλλιτέχνης.
Ο βίος του
Ο Νικηφόρος Λύτρας γεννήθηκε στο χωριό Πύργος της Τήνου, το 1832. Ο πατέρας του, Αντώνης Λύτρας, ήταν λαϊκός μαρμαρογλύπτης. Έτσι ο ζωγράφος μεγάλωσε σε καλλιτεχνικό περιβάλλον. Ο πατέρας του του ενέπνευσε την αγάπη για την καλλιτεχνική έκφραση και τη λαϊκή παράδοση. Ωστόσο, ο Νικηφόρος Λύτρας από παιδί είχε δώσει δείγματα της ζωγραφικής του δεινότητας. Σύγχρονοί του έχουν διηγηθεί το περιστατικό που ο μικρός Νικηφόρος Λύτρας ζωγράφισε τον δάσκαλό του στον τοίχο του σχολείο. Τότε ο δάσκαλος είπε πως αυτό το παιδί γεννήθηκε ζωγράφος, πριν να διδαχθεί τη ζωγραφική. Το 1850, σε ηλικία 18 ετών, ο Ν. Λύτρας θα έρθει με τον πατέρα του στην Αθήνα. Θα γραφτεί στη Σχολή Τεχνών του Πολυτεχνείου, στο τμήμα της ζωγραφικής. Οι επιδόσεις του ως φοιτητής είναι εξαιρετικές. Έτσι, γρήγορα τον ξεχωρίζει ο Βαυαρός ζωγράφος και καθηγητής του Λούντβιχ Τιρς. Τον προσλαμβάνει ως βοηθό του για την αγιογράφηση της ρωσικής εκκλησίας της Σωτήρος του Λυκόδημου στην Αθήνα.
Οι διακρίσεις και η Σχολή του Μονάχου
Σαν φοιτητής ακόμη ο Νικηφόρος Λύτρας διακρίνεται συχνά σε ετήσιους διαγωνισμούς και εκθέσεις της σχολής. Από τον πρώτο χρόνο των σπουδών του κερδίζει βραβεία και υποτροφίες. Το 1855 θα εκθέσει μάλιστα και ένα έργο του στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού. Ως απόφοιτος, θα του ανατεθεί από τον διευθυντή της σχολής Λύσανδρο Καυταντζόγλου, να αντικαταστήσει τον δάσκαλό του Λ. Τιρς, όταν εκείνος έφυγε.
Το 1860 ο Ν. Λύτρας θα βρεθεί με κρατική υποτροφία στη Βασιλική Ακαδημία των Καλών Τεχνών, στο Μόναχο. Η πόλη αποτελεί την εποχή αυτή το κέντρο συνάντησης όλων των καλλιτεχνικών ρευμάτων και παραγωγής της Ευρώπης των μέσων του 19ου αιώνα. Στο εργαστήριο του καθηγητή Κ. Τ. φον Πιλότυ, σημαντικού ζωγράφου και περιζήτητου δασκάλου σε όλο τον κόσμο, ο Ν. Λύτρας θα σπουδάσει την περιγραφή και την απόδοση προσώπων και αντικειμένων που βασίζεται στην προσεκτική παρατήρηση και μελέτη της πραγματικότητας. Λίγο πριν φύγει από το Μόναχο για την Αθήνα, θα περάσει ένα διάστημα με τον φίλο του Ν. Γύζη. Θα επισκεφθούν μαζί μουσεία, εκθέσεις αλλά και την γραφική εξοχή του Μονάχου.
Ο Νικηφόρος Λύτρας καθηγητής στο Πολυτεχνείο
Το 1866 ο Ν. Λύτρας διορίζεται καθηγητής Ανώτατης Ζωγραφικής στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα. Εκεί θα διδάξει για τριάντα οχτώ ολόκληρα χρόνια. Τα χρόνια αυτά θα ταξιδέψει, κυρίως μαζί με τον Ν. Γύζη, στην Ανατολή, στο Παρίσι και στο Μόναχο. Στο Παρίσι θα βρεθούν οι δυο φίλοι το 1876, την χρονιά που οι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι θα κάνουν δύο εκθέσεις ζωγραφικής. Ωστόσο, ο Ν. Λύτρας μοιάζει να μην επηρεάστηκε καθόλου από το γεγονός. Ίσως αυτό είναι κάτι φυσιολογικό καθώς ο ιμπρεσιονισμός ήταν κάτι περιθωριακό ακόμη για την επίσημη τέχνη της εποχής, ειδικά για καλλιτέχνες με συντηρητική εκπαίδευση όπως ο Λύτρας. Το 1879, ο ζωγράφος θα παντρευτεί την Ειρήνη Κυριακίδη, κόρη εμπόρου από την Σμύρνη. Το ζευγάρι θα αποκτήσει πέντε γιους και μια κόρη. Τα επόμενα χρόνια, ο Ν. Λύτρας θα αφοσιωθεί στην διδασκαλία και στην καλλιτεχνική δημιουργία. Θα πεθάνει στις 13 Ιουνίου του 1904, μετά από σύντομο διάστημα ασθένειας που πιθανώς οφειλόταν σε δηλητηρίαση από τις χημικές ουσίες των χρωμάτων.
Το έργο του
Η ηθογραφία και η προσωπογραφία καλύπτουν το μεγάλο κομμάτι της καλλιτεχνικής παραγωγής του Ν. Λύτρα. Τα έργα που έκανε ως φοιτητής στην Αθήνα και πριν φύγει για το Μόναχο ήταν κυρίως θέματα που όρισε το πανεπιστήμιο, αρκετά συμβατικά. Κάποια έχουν χαθεί και κάποιες τοιχογραφίες, κυρίως, δεν είναι ξεκάθαρο αν είναι εξ ολοκλήρου δικές του. Στα έργα του Ν. Λύτρα από την εποχή των σπουδών του στο Μόναχο είναι ξεκάθαρη η επιρροή από τον δάσκαλό του, Πιλότυ, άνθρωπο που αγαπούσε και θαύμαζε ιδιαίτερα.
Τα θέματά του είναι κυρίως ιστορικά με σκηνές γεμάτες δραματική αφήγηση, ηρωισμό και διδακτικό τόνο. Τέτοια έργα του είναι για παράδειγμα ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ και Η Αντιγόνη μπρος στον νεκρό Πολυνείκη. Η πρώτη Αθηναϊκή περίοδος του Λύτρα εγκαινιάζεται με δυο σημαντικές γυναικείες προσωπογραφίες της Κυρίας Καυταντζόγλου και της Κυρίας Κλεμάνς Σερπιέρη. Ήδη ο Ν. Λύτρας είναι αναγνωρισμένος και επιφανής ζωγράφος του τόπου του. Δημόσια ιδρύματα, οργανώσεις αλλά και εύποροι ιδιώτες αγοράζουν έργα του ή του αναθέτουν παραγγελίες. Στη συνέχεια, ο ζωγράφος θα δώσει ξεκάθαρα το προσωπικό του στίγμα στα μεγάλα ηθογραφικά του θέματα αλλά και στα θαυμάσια πορτρέτα.
Ο ζωγράφος Νικηφόρος Λύτρας
Ο Νικηφόρος Λύτρας, ως δημιουργός και ως δάσκαλος σημάδεψε την νεοελληνική ζωγραφική. Δείχνει να χαράζει μια σταθερή κατεύθυνση στην πορεία της ζωγραφικής τέχνης της χώρας του στην εποχή που αυτή τη χρειάζεται. Έγινε έτσι το σύμβολο κι ο θεμελιωτής της Σχολής του Μονάχου, της ιδιαίτερης και γόνιμης αυτής σχολής του 19ου αιώνα. Η ηθογραφία κι η προσωπογραφία θα καλύψουν το μεγάλο μέρος της ζωγραφικής του παραγωγής. Έργα του όπως Τα κάλαντα, Η αναμονή, Δεν θέλει το σχολείο, Τα άνθη του επιταφίου, Το ψαριανό μοιρολόι, Η κλεμμένη, φανερώνουν το μοναδικό του ταλέντο στην απόδοση της ατμόσφαιρας.
Προσωπογραφίες όπως εκείνη του Λύσανδρου Καυταντζόγλου, της Κυρίας με τα άσπρα, του Όθωνα, Του Χριστού Αράπη, Της κυρίας Λυσιμάχου Καυταντζόγλου αποδίδουν ξεκάθαρα τη βαθιά κι ώριμη ματιά του καλλιτέχνη στην ψυχολογική κατάσταση των προσώπων. Στο έργο του μετουσιώνει τη δυτική γνώση και σπουδή σε έκφραση της αληθινής ελληνικής ατμόσφαιρας και ιδιοσυγκρασίας. Λέγεται πως λίγο πριν πεθάνει ζήτησε τα πινέλα του και τα χρώματά του κι έβαλε με σταθερό χέρι μερικές πινελιές σε μια προσωπογραφία. Σαν να ήθελε αυτός να είναι ο τελευταίος του λόγος στη ζωή και στην τέχνη του.
Ακολουθεί βίντεο για τη ζωή και το έργο του Νικηφόρο Λύτρα:
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
- Αθανασόγλου, Ν. (2006). Νικηφόρος Λύτρας, Πινακοθήκη του Νέου Ελληνισμού. Αθήνα. Ελληνικά Γράμματα
- Κωτίδης, Α. (1995). Ελληνική Τέχνη, Ζωγραφική του 19ου Αιώνα. Αθήνα. Εκδοτική Αθηνών
