Ο Σαρλ Μοντεσκιέ υπήρξε φιλόσοφος, συγγραφέας, μυθιστοριογράφος, κοινωνιολόγος, ποιητής, νομικός, εγκυκλοπαιδιστής, ιστορικός και πολιτικός. Ο πολυπράγμων και νεωτεριστής φιλόσοφος, συγγραφέας του περίφημου έργου Το Πνεύμα των Νόμων κατάφερε με την καινοτόμο σκέψη του και τις φιλελεύθερες ιδέες του να αλλάξει την πολιτικοκοινωνική οργάνωση του σημερινού κόσμου. Η πρωτοποριακή και δίκαιη σκέψη του για τα νομικά ζητήματα, συνοψίζεται στην παρακάτω φράση του: «Δεν μπορεί κάτι να είναι απαραίτητα σωστό επειδή είναι νόμος. Πρέπει να είναι όμως νόμος, αν είναι το σωστό».
Ο βίος του Σαρλ Μοντεσκιέ
Ο Σαρλ Λουί ντε Σεκοντά, Βαρόνος της Μπρεντ και του Μοντεσκιέ (Charles-Louis de Secondat, Baron de La Brède et de Montesquieu) γεννήθηκε στις 18-01-1689 στο Μπορντώ και απεβίωσε στις 10-02-1755 στο Παρίσι. Ο Σαρλ Μοντεσκιέ ανήκε σε οικογένεια νομικών. Έτσι, επέλεξε να συνεχίσει την οικογενειακή παράδοση σπουδάζοντας νομικά. Ωστόσο, η περιουσία την οποία κληρονόμησε από τους γονείς του, του επέτρεψε να ασχοληθεί και με άλλες επιστήμες, όπως η βοτανική και η ανατομία. Το 1716, ο Μοντεσκιέ εκλέχθηκε στην Ακαδημία Επιστημών της γενέτειρας του. Επιπρόσθετα, κληρονόμησε και το αξίωμα του Δικαστικού Προέδρου από τον θείο του.
Ο Σαρλ Μοντεσκιέ ασχολήθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου του τόσο με την νομική και τις φυσικές επιστήμες, όσο και με την λογοτεχνία και την φιλοσοφία. Ταξίδεψε σε αρκετές χώρες, ενώ άφησε ως παρακαταθήκη μερικά από τα σπουδαιότερα λογοτεχνικά αλλά και θεωρητικά έργα του «Διαφωτισμού». Ακόμη, ολοκλήρωσε πλήθος μελετών που συνέβαλαν σημαντικά στην πρόοδο της επιστήμης. Υπήρξε πολυπράγμων, ωστόσο έφερε εις πέρας με σημαντική επιτυχία και αρκετή εμβάθυνση κάθε του εγχείρημα. Κατέστη με τον τρόπο αυτό μία από τις λαμπρότερες προσωπικότητες που συνδέθηκαν με την πολιτισμική, κοινωνική και πνευματική κίνηση που ονομάστηκε «Διαφωτισμός». Μία κίνηση που έμελλε να αλλάξει ριζικά τον σύγχρονο κόσμο και να επιτύχει σπουδαίες κατακτήσεις για τον σύγχρονο άτομο, οδηγώντας το ταυτόχρονα σε ένα αδιέξοδο.
Τα έργα του Σαρλ Μοντεσκιέ
Όπως ήδη αναφέρθηκε, τα έργα του Μοντεσκιέ μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες. Πρόκειται για τα λογοτεχνικά, αισθητικά φορτισμένα και τα θεωρητικά, δοκιμιακά του κείμενα. Το 1721, ο Σαρλ Μοντεσκιέ δημοσίευσε στην Ολλανδία τις Περσικές Επιστολές του, ανώνυμα. Επρόκειτο περί ενός λογοτεχνικού κειμένου, το οποίο σατιρίζει την γαλλική κοινωνία. Το κείμενο είναι εμπνευσμένο από τις προοδευτικές ιδέες του «Διαφωτισμού» και ανήκει στην χορεία των σατιρικών κειμένων που γράφτηκαν με στόχο να επιτεθούν έμμεσα ή άμεσα στα κακώς κείμενα της κοινωνίας. Το βιβλίο σημείωσε τεράστια επιτυχία.
Από το 1731 έως το 1749 ο Μοντεσκιέ ασχολήθηκε με την συγγραφή του περίφημου έργο του με τίτλο Το Πνεύμα των Νόμων. Το προαναφερθέν αριστουργηματικό έργο έθεσε τα θεμέλια των Κοινωνικών και Οικονομικών επιστημών, ενώ συνοψίζει τις βασικές αρχές της φιλελεύθερης σκέψης. Το κείμενο, όπως και κάθε αναλόγως ριζοσπαστικό έργο, δέχθηκε αρνητικές κριτικές. Η αποδοκιμασία ήταν τέτοια, ώστε ανάγκασε τον συγγραφέα να συντάξει το 1950 το Υπεράσπιση του Πνεύματος των Νόμων. Το 1754 ο διανοητής συγγράφει το «Essay sur le gout» («Δοκίμιο περί γούστου») για την Εγκυκλοπαίδεια, μετά από παράκληση του Ντ’ Αλαμπέρ.
Παρά την σπουδαιότητα των έργων του, ο ίδιος χιουμοριστικά δήλωνε:
Συγγραφέας είναι κάποιος ανόητος, που δεν του είναι αρκετό να κάνει αυτούς που ζουν μαζί του να πλήττουν, αλλά επιμένει να κάνει και τις μελλοντικές γενιές να πλήττουν.
Το περιεχόμενο του Πνεύματος των Νόμων
Στο αμφιλεγόμενο και πασίγνωστο έργο του ο Σαρλ Μοντεσκιέ, αναλύοντας τους θεσμούς και του νόμους που διέπουν την κάθε μορφή πολιτεύματος καταλήγει σε ορισμένα κρίσιμα και θεμελιώδη συμπεράσματα. Αρχικά, θεωρεί πως κάθε μορφή πολιτεύματος είναι κατάλληλη για κάποιο συγκεκριμένο κράτος και ορισμένες συγκεκριμένες συνθήκες. Για να οδηγηθεί στο παραπάνω συμπέρασμα, ο φιλόσοφος εξετάζει με την αριστοτελική μέθοδο τον τρόπο με τον οποίο ορισμένα πολιτεύματα λειτούργησαν ιστορικά.
Ωστόσο, μία από τις σημαντικότερες προσφορές του κειμένου στην πολιτειακή οργάνωση πολλών κρατών υπήρξε η διατύπωση της αρχής της διάκρισης των εξουσιών. Επρόκειτο για την διάκριση των κρατικών εξουσιών σε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική. Η διάκριση στόχευε στην αποτροπή της κατάχρησης εξουσίας από τους εκάστοτε κυβερνώντες. Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες πνευματικές κατακτήσεις του κινήματος του «Διαφωτισμού». Για μία κατάκτηση που επρόκειτο να αλλάξει για πάντα την πολιτειακή οργάνωση του δυτικού κόσμου και να οδηγήσει στην βελτιστοποίηση της διοίκησης.
Ο ίδιος ο Μοντεσκιέ υποστήριζε σχετικά με τα πολιτεύματα:
Η τυραννία ενός ηγεμόνα σε μια ολιγαρχία δεν είναι τόσο επικίνδυνη για το κοινό καλό όσο η απάθεια των πολιτών σε μια δημοκρατία.
Ο Alan Macfarlane για τον Σαρλ Μοντεσκιέ
Το έργο του διαφωτιστή φιλοσόφου και νομικού έχει σαφώς επηρεάσει και συνεχίζει έως σήμερα να διδάσκεται, να επηρεάζει και να εμπνέει. Σε όλα τα πανεπιστήμια του πλανήτη και για τους φοιτητές πολλών επιστημών προσφέρονται κεφαλαιώδους σημασίας μαθήματα με την ερμηνεία των έργων του Μοντεσκιέ. Το έργο του μελετάται από φοιτητές φιλοσοφίας, φιλολογίας, νομικής, πολιτικής επιστήμης, ιστορίας και άλλων επιστημών. Θεωρείται ένα από τα χαρακτηριστικότερα έργα που εκφράζουν τις φιλελεύθερες ιδέες της εποχής του.
Το σύντομο αφιέρωμα στον σπουδαίο εκπρόσωπο του «Διαφωτισμού» Σαρλ Μοντεσκιέ θα κλείσει με έναν σύνδεσμο που οδηγεί σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βίντεο. Πρόκειται για την βιντεοσκοπημένη παράδοση ενός μαθήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge από τον καθηγητή Alan Macfarlane. Η παράδοση βιντεοσκοπήθηκε το 2001 από φοιτητές που παρακολουθούσαν το μάθημα του. Το θέμα του μαθήματος δεν είναι άλλο από τον σπουδαίο φιλόσοφο και νομικό και η γλώσσα είναι η αγγλική. Η παρακολούθηση του συνίσταται ανεπιφύλακτα σε όλους τους αγγλόφωνους αναγνώστες που επιθυμούν να κατανοήσουν βαθύτερα την προσφορά του Μοντεσκιέ. Καλή παρακολούθηση!
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το παραπάνω άρθρο:
Shackleton Robert, «Montesquieu», Encyclopaedia Britannica, Ιανουάριος 2020, ανακτήθηκε από https://www.britannica.com/biography/Montesquieu (τελευταία επίσκεψη: 24-01-2020).
Δημαράς Κ. Θ., Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Αθήνα 200910 (1977).
Μontesquieu Charles, Το πνεύμα των Νόμων, μετάφραση Παπαγιώργης Κωστής, Γνώση, Ιανουάριος 1994.
Μαράη Γεωργούση, «Μοντεσκιέ, Βολταίρος, Ρουσσώ, Γκαίτε…περί μυθιστορηματικής γραφής ο λόγος: μια ματιά στην μυθιστορηματική γραφή στις αρχές του 18ου», Ιούλιος 2017, ανακτήθηκε από https://artviews.gr/%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%83%CE%BA%CE%B9%CE%AD-%CE%B2%CE%BF%CE%BB%CF%84%CE%B1%CE%AF%CF%81%CE%BF%CF%82-%CF%81%CE%BF%CF%85%CF%83%CF%83%CF%8E-%CE%B3%CE%BA%CE%B1%CE%AF%CF%84%CE%B5-%CF%80/ (τελευταία επίσκεψη: 24-01-2020).
«Μοντεσκιέ: Διατύπωσε την αρχή της διάκρισης των εξουσιών», ανακτήθηκε από https://www.timesnews.gr/monteskie-diatypose-tin-archi-tis-diak/ (τελευταία επίσκεψη: 24-01-2020).
