Σαρλ Μπωντλαίρ: ποιητής, μεταφραστής, δοκιμιογράφος, κριτικός της τέχνης και της λογοτεχνίας. Σαφώς, πρόκειται για μία από τις πιο αινιγματικές πνευματικές μορφές του 19ου αιώνα. Ο ίδιος γράφει: «Το Κακό γίνεται πάντα χωρίς προσπάθεια, φυσικά, μοιραία. Το Καλό είναι πάντα αποτέλεσμα κάποιας τεχνικής.»
Σύντομη επισκόπηση του βίου του Μπωντλαίρ
Ο Σαρλ Μπωντλαίρ γεννήθηκε στις 9 Απριλίου του 1821, ακριβώς 200 χρόνια πριν από σήμερα. Η ζωή του ήταν σύντομη και αρκετά ταραγμένη, συνδεδεμένη με την τέχνη, την επανάσταση αλλά και τις καταχρήσεις και την αυτοκαταστροφή. Δυστυχώς, απεβίωσε το 1867 στην ηλικία μόλις 46 ετών. Ο πρόωρος θάνατος του στέρησε από την ανθρωπότητα έναν από τους μεγαλύτερους ποιητές όλων των εποχών αλλά και έναν από τους ευφυέστερους στοχαστές και δοκιμιογράφους.
Ο Μπωντλαίρ επέλεξε από τη νεαρή του ηλικία να ζήσει μία ζωή αντισυμβατική. Μυήθηκε στις ηδονές από την Ζαν Ντυβάλ, ενώ δεν άργησε να συμμεριστεί την αποστροφή των διανοητών και του πνευματικού κόσμου της εποχής του για την κυβέρνηση του Ναπολέοντος Γ’. Η ζωή του σημαδεύτηκε από έντονες ταραχές, τόσο στην οικογενειακή του ζωή, όσο και στην αλληλεπίδρασή του με την κοινωνία. Αντιμετώπισε πολλά οικονομικά προβλήματα λόγω του έκλυτου βίου του, καθώς και ενεπλάκη σε αρκετές συμπλοκές και εξεγέρσεις, όπως η επανάσταση των οδοφραγμάτων το 1948.
Η ποίηση του Μπωντλαίρ: αναζητώντας την ομορφιά στο αποτρόπαιο
Θεμελιωτής του συμβολισμού, επηρεασμένος από καλλιτέχνες όπως ο Poe, o Gautier, o de Maistre, o Delacroix και ο Manet, ο Μπωντλαίρ έχει χαρακτηριστεί ως ο πατέρας της παρακμής. Πρόκειται για έναν καλλιτέχνη που προσπάθησε να αναζητήσει την έμπνευση για την τέχνη του στο σκοτεινό, το άσχημο, το μακάβριο και το παρακμιακό. Και η προσπάθεια του στέφθηκε με επιτυχία. Ο τίτλος της διάσημης συλλογής του Τα άνθη του κακού είναι ενδεικτικός της προσπάθειας του να αναδείξει τις γοητευτικές πτυχές του κακού, του άσχημου και του τρομακτικού.
Στα ποιήματα του η ηδονή συνυπάρχει με τη βία και τη φρίκη. Το χιούμορ του είναι σκοτεινό, συχνά ειρωνικό. Η μελαγχολία και η πλήξη εναλλάσσονται στο έργο του με την απόλυτη έκσταση και την συναισθηματική ένταση. Ο κόσμος της παρακμής και της παρανομίας του Παρισιού του 19ου αιώνα σκιαγραφείται με έναν τρόπο μοναδικό και πραγματικά πρωτότυπο για την εποχή του συγγραφέα. Επιπρόσθετα, ο Μπωντλαίρ καταφέρνει να ταράζει τον αναγνώστη δείχνοντάς του, μέσα από το έργο του ή και απευθυνόμενος σε εκείνον, την υποκρισία της ηθικής του και την κατάρρευση κάθε πλαστού του ιδανικού.
Στον Αναγνώστη, απόσπασμα:
«Μα μες στις σκύλες, τους σκορπιούς, τα φίδια, τα τσακάλια,
τους πάνθηρες, τους πίθηκους, τους γύπες, τα θηρία
που γρούζουν, σέρνουνται, αλυχτούν κι ουρλιάζουν με μανία
Advertising
μες των παθών μας το κλουβί, προβαίνει αγάλια,
θεριό πιο βρώμικο, κακό, την ασκημιά να δείξει!
Κι α δε σαλεύει κι ούτε ακούει κανένας το ουρλιαχτό του,
όλη γης θα ρήμαζε, και στο χασμουρητό του
Advertising
θα ΄θελε να κατάπινε τον κόσμο – αυτό ΄ναι η πλήξη!-
πού, μ΄ ένα δάκρυ αθέλητο στα μάτια της κοιτάζεις,
καθώς καπνίζει τον ουκά, κρεμάλες να στυλώνει.
Και ξέρεις, αναγνώστη, αυτό το τέρας πως δαγκώνει!
Advertising
– Ώ αναγνώστη υποκριτή, αδέρφι που μου μοιάζεις!»
Το θεωρητικό έργο του Μπωντλαίρ
Ο Σαρλ Μπωντλαίρ εκτός από εμβληματικός ποιητής αποτέλεσε και έναν λόγιο με πλούσιο και εξαιρετικά ενδιαφέρον θεωρητικό έργο. Τα δοκίμια του γύρω από ζητήματα τέχνης και αισθητικής αποτελούν ένα έργο εξίσου συγκλονιστικό με το ποιητικό του. Ο Μπωντλαίρ πιάνει με το έργο του τον παλμό του προβληματισμού του νεωτερικού ατόμου και τον εκφράζει σε βάθος και ταυτόχρονα με εξαιρετική απλότητα.
Οι θέσεις του γύρω από ζητήματα τέχνης και αισθητικής αλλά και κοινωνιολογικά θέματα απηχούν τους φιλοσοφικούς προβληματισμούς της εποχής του και αναδεικνύουν την πνευματική πλευρά και την σπάνια ευφυία του καλλιτέχνη. Ακολουθεί απόσπασμα από το δοκιμιακού χαρακτήρα Εγκώμιο στο Μακιγιάζ:
«Η γυναίκα έχει το απαράγραπτο δικαίωμα, και μάλιστα εκπληρώνει ένα είδος χρέους όταν προσπαθεί να φανεί μαγική και εξωπραγματική. Πρέπει να εκπλήσσει, να γοητεύει. Ως είδωλο πρέπει να χρυσώνεται για να γίνεται αντικείμενο λατρείας. Πρέπει, λοιπόν, να δανείζεται απ’ όλες τις τέχνες τα μέσα για να υψωθεί πάνω απ’ τη φύση, ώστε να σκλαβώνει καλύτερα τις καρδιές και να συναρπάζει τα πνεύματα. Δεν πειράζει διόλου αν η απάτη και το τέχνασμα είναι γνωστά σε όλους, όταν η επιτυχία τους είναι εξασφαλισμένη και το αποτέλεσμα πάντα ακατανίκητο.»
Advertising
Ακόμη, δεν πρέπει να υποτιμηθεί το μεταφραστικό έργο του Μπωντλαίρ, το οποίο μάλιστα περιλαμβάνει τις μεταφράσεις του Έντγκαρ Άλλαν Πόε, τον οποίο θαύμαζε.
Άλμπατρος: ένα ποίημα του Σαρλ Μπωντλαίρ
Ένα σπουδαίο ποίημα του Σαρλ Μπωντλαίρ αποτελεί το εμβληματικό Άλμπατρος. Το ποίημα παρομοιάζει τους ποιητές με τα άλμπατρος. Συσχετίζει τον τρόπο που εκείνα, αγέρωχα, ελεύθερα και επιβλητικά γίνονται αντικείμενο χλευασμού από τους ναύτες όταν δεν πετούν. Έτσι κι ο ποιητής, όσο απελευθερώνεται και ανυψώνεται μέσω της τέχνης του, τόσο απομακρύνεται από τα εγκόσμια και γίνεται ένας αδέξιος παρατηρητής των ανθρώπων γύρω του. Κλείνοντας το σύντομο αφιέρωμα στον σπουδαίο ποιητή ακολουθούν οι στίχοι αλλά και η μελοποίηση του συγκεκριμένου ποιήματος σε εκτέλεση του Σωκράτη Μάλαμα:
Άλμπατρος
«Συχνά για να περάσουνε την ώρα οι ναυτικοί
άλμπατρος πιάνουνε, πουλιά μεγάλα της θαλάσσης,
Advertising
που ακολουθούνε σύντροφοι, το πλοίο, νωχελικοί
καθώς γλιστράει στου ωκεανού τις αχανείς εκτάσεις.
Και μόλις στο κατάστρωμα του καραβιού βρεθούν
αυτοί οι ρηγάδες τ’ ουρανού, αδέξιοι, ντροπιασμένοι,
Advertising
τ’ αποσταμένα τους φτερά στα πλάγια παρατούν
να σέρνονται σαν τα κουπιά που η βάρκα τα πηγαίνει.
Πώς κείτεται έτσι ο φτερωτός ταξιδευτής δειλός!
Τ’ ωραίο πουλί τι κωμικό τι αδέξιο που απομένει!
Advertising
Ένας τους με την πίπα του το ράμφος του χτυπά
κι άλλος, χωλαίνοντας, το πώς πετούσε παρασταίνει.
Ίδιος με τούτο ο Ποιητής τ’ αγέρωχο πουλί
που ζει στη μπόρα κι αψηφά το βέλος του θανάτου,
Advertising
σαν έρθει εξόριστος στη γη και στην οχλοβοή
μέσ’ στα γιγάντια του φτερά χάνει τα βήματα του.»
Σαρλ Μπωντλαίρ
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο
Σαρλ Μπωντλαίρ, Τα άνθη του κακού, μτφρ. Κεντρωτής Γ., Αθήνα: Gutenberg 2018.
Σαρλ Μπωντλαίρ, Η μελαγχολία του Παρισιού, μτφρ. Βαρβαρούσης Στ., Αθήνα: Ερατώ 2001.
Σαρλ Μπωντλαίρ, Εγκώμιο του Μακιγιάζ, μτφρ. Καραπάνου Μ., Αθήνα: Άγρα 2009.
Σαρλ Μπωντλαίρ, Αισθητικά Δοκίμια, μτφρ. Ρέγκου Μ., Αθήνα: Printa 2005.
“Charles Baudelaire” από την εγκυκλοπαίδεια Britannica, ανακτήθηκε από britannica.com (τελευταία επίσκεψη 07/04/2021).
«O καταραμένος ποιητής Σαρλ Μπωντλαίρ» ανακτήθηκε από tvxs.gr (τελευταία επίσκεψη 07/04/2021).
