Δύσκολο το ζήτημα για την ελευθερία. Μια έννοια που δεν θα έπρεπε να έχει όρια, η επιτομή της άϋλης πνευματικότητας. Η λέξη που σε κάθε άνθρωπο θα έπρεπε να γεννά ξεχωριστά αισθήματα, συναισθήματα και σκέψεις (ας δώσουμε και στη λέξη “έρωτας” αυτήν την τιμή). Από τις λέξεις που πάντα πρέπει να τοποθετηθεί μέσα σε ένα πλαίσιο, να συγκεκριμενοποιηθεί, να τεθούν αστερίσκοι, υπομνήματα και υστερόγραφα. Προφανώς, για να γίνει μια συζήτηση επί του θέματος, θα τεθούν πολλά όρια και διευκρινίσεις προκειμένου να μην γίνουν παρανοήσεις αλλά μήπως αυτό από μόνο του δεν δείχνει το πόσο ανεφάρμοστη είναι η πλήρης εφαρμογή της ελευθερίας; Και στην ερώτηση τι είναι ελευθερία, ο κάθε άνθρωπος ενδέχεται να δώσει διαφορετικό ορισμό με βάση τα βιώματά του τόσο στον μικρόκοσμο που μεγαλώνει (οικογένεια,σχολείο , φίλοιο) όσο και στον μακρόκοσμο (χώρα, κοινωνικό πλαίσιο), την ιδεολογική και πολιτική του τοποθέτηση. Και αν η ελευθερία θα μπορούσε να είχε ένα συνώνυμο, αυτό είναι η ασυδοσία αλλά η ασυδοσία έχει αρνητική χροιά.
Ας πάρουμε τα πράγματα όμως από την αρχή.
ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ Νο1: Αν η αίσθηση και η ιδέα της ελευθερίας βασίζονται σε διάφορες συνισταμένες, μερικές από τις οποίες δεν μπορούν να καθοριστούν και να ελεγχθούν από το άτομο, τότε, προκύπτει μια μορφή ελευθερίας ποσοτικά, αν μπορούμε να το θέσουμε έτσι, μεγαλύτερη για κάποιους και μικρότερη για κάποιους άλλους. Ως εκ τούτου, παρατηρούμε ότι μπορούμε πάντα να μιλάμε για μια ελευθερία, η οποία κινείται γύρω από έναν άξονα και τίθεται παντα σε σύγκριση με την ελευθερία κάποιου άλλου (ανθρώπου, κοινωνίας ή οτιδήποτε θέτουμε προς σύγκριση). Ο άξονας γύρω από τον οποίο συζητάμε μπορεί να είναι είτε χρονικός είτε τοπικός προσδιορισμός π.χ η απελεύθερωση των γυναικών στις μέρες μας (ο άλλος) σε σχέση με τον 17ο αιώνα (χρονικός προσδιορισμός) ή η ελευθερία των γυναικών στον δυτικό κόσμο σε σχέση με τον ανατολικό (τοπικός προσδιορισμός). Σε αυτόν τον περιορισμό εντάσσονται και όλες οι a priori καταστάσεις στις οποίες γεννιέται ένας άνθρωπος (τόπος γέννησης , οικογενειακό πλαίσιο, πολιτικό και θρησκευτικό πλαίσιο).
ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ Νο2: Η αρνητική χροιά που έχει δοθεί στην ασυδοσία σχετίζεται άρρηκτα με το ανεφάρμοστο της ελευθερίας. Ο άνθρωπος, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είναι ον κοινωνικό. Αυτό από μόνο του επιτάσσει την ύπαρξη κάποιων κανόνων συμβίωσης στο πλαίσιο της κοινωνίας. Άλλωστε, όλα αυτά έχουν συζητηθεί και καταγραφεί από την αρχαιότητα μέχρι το περιβόητο «Η ελευθερία του ενός σταματά εκεί που αρχίζουν να θίγονται τα όρια της ελευθερίας των άλλων» του Εμμάνουελ Καντ. Αυτή η φράση κατά πάσα πιθανότητα μπορεί να περικλείσει όλο το νοήμα της ανελευθερίας μας. Ουσιαστικά, πολλές φορές θυσιάζεται η ελευθερία της ατομικής μονάδας προς όφελος της μεγαλύτερης κοινωνικής μονάδας στην οποία ανήκει. Πόσες φορές όμως αυτό έχει ξεπεράσει τα όρια; Και ποια είναι τα όρια; Ένα παράδειγμα έρχεται ευθύς αμέσως στο μυαλό, αρκετά επίκαιρο και επίμαχο. Τα περιοριστικά μέτρα που έχουν παρθεί από τις εκάστοτε κυβερνήσεις για τον περιορισμό της εξάπλωσης του κορονοϊού καταστρατούν τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του πολίτη αλλά έχουν ως στόχο την προστασία της δημόσιας υγείας. Προφανώς και όλοι συμφωνούμε με τον μερικό περιορισμό της ελευθερίας μας προς όφελος της υγείας όλων. Ωστόσο, η αποστολή SMS για τη μετακίνησή μας με προσωπικά στοιχεία τα οποία μπορεί να ελέγξει μια αρχή και η απαγόρευση κυκλοφορίας από τις 18.00 στα αστικά κέντρα πώς στοχεύουν στον περιορισμό της εξάπλωσης; Και αν όντως στοχεύουν σε αυτόν, είναι τα μοναδικά μέτρα που μπορούν να παρθούν στην παρούσα φαση;
ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ Νο3: Ο πιο άμεσος περιορισμός των ελευθεριών είναι η άμεση καταστολή των πράξεων, ιδεών και απόψεων που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος από μία αρχή. Σε αυτόν τον περιορισμό μιλάμε για την αμεσότητα της καταστολής ως απαγόρευση έκφρασης της ατομικότητάς του μέσω νόμων και κυρώσεων. Πολλές φορές το κράτος, το οποίο είναι μια αρχή/εξουσία, έχοντας το ρόλο του ρυθμιστή των εντάσεων του κοινωνικού συνόλου λαμβάνει μέτρα για την προστασία της πλειονότητας. Δεν θα τεθεί θέμα για την ανελευθερία που μπορεί να εφαρμοστεί στη μειονότητα, μιας και το δημοκρατικό πολίτευμα ευνοεί την πλειονότητα και όχι όλους αλλά θα τεθεί ζήτημα για το πότε η νομοθεσία του κράτους παραβαίνει κάποια όρια. Τα όρια αυτά πρέπει να τίθενται σε δημόσια διαβούλευση, να ψηφίζονται ή να καταψηφίζονται από μεγάλη μερίδα των Βουλευτών και να είναι σύμφωνα με το Σύνταγμα. Όταν οι απαγορεύσεις είναι αντισυνταγματικές, δεν ευνοούν την πλειονότητα και δεν βρίσκουν σύμφωνους τους εκλεγμένους από τον λαό Βουλευτές, οδηγούν στην ασυδοσία από πλευρά νομοθετικής αρχής. Ή μήπως όχι;
Προφανώς, οι σκέψεις περί ελευθερίας και η δυνατότητα να μιλάμε ακόμα γι’αυτήν και να την κρίνουμε, να συνειδητοποιούμε τα όριά της και έως που μπορούμε να φτάσουμε είναι τελικά αυτό που μας κάνει ελεύθερους. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ίσως η ψευδεπίγραφη ελευθερία που πολλοί διαλαλούν προκειμένου να δράσουν παρασκηνιακά. Μεγάλος σύμμαχος σε αυτήν την ιδέα είναι αδιαμφισβήτητα τα Μ.Μ.Ε. Μας λένε πως διευρύνεται το πεδίο άσκησης της ελευθερίας μας αλλά δεν μας προειδοποιούν ευθέως για τους λογαρίθμους που υπάρχουν πίσω από αυτά, ποιοι τους διαχείριζονται και πως ένα like σε μια σελίδα μπορεί να δημιουργήσει στο άτομο μια εικονική πραγματικότητα στην οποία “συναντά τυχαία ανθρώπους” με κοινές απόψεις, οι οποίες ανακυκλώνονται και διαιωνίζονται ανεξάρτητα με το αν υπάρχει κάποια συσχέτιση με την πραγματική ζωή, τους νόμους της φυσικής και τις ανακαλύψεις αιώνων (βλ. flat-Earther).
Ας αναγνωρίσουμε λοιπόν τα όρια της ανελευθερίας μας και ας προσπαθούμε συνεχώς να διευρύνουμε τα όρια του κύκλου και όχι να τα στενεύουμε. Γιατί όρια και περιορισμοί πάντα θα υπάρχουν.
