Το «Downtown 81», του σχεδόν άγνωστου σήμερα Ελβετού φωτογράφου και σκηνοθέτη, Έντο Μπερτόλιο, είναι η πιο γνωστή ταινία με πρωταγωνιστή το διάσημο εικαστικό, Ζαν Μισέλ Μπασκιά, και ενώ γυρίστηκε μεταξύ των ετών 1980 και 1981, κυκλοφόρησε μόλις το 2000 στο Φεστιβάλ των Καννών, με πρωτοβουλία του παραγωγού, Γκλεν Ο’ Μπράιεν. Η ταινία, με διάρκεια μία ώρα και 10 λεπτά, γυρίστηκε με προϋπολογισμό μόλις $108.000, και εκτός από τον Μπασκιά, συμπεριλαμβάνει στο καστ της μερικές από τις διασημότερες μπάντες της μετα-πανκ σκηνής, όπως τους D.N.A., τους Kid Creole & the Coconuts, τους James White and the Blacks και τη Debbie Harry, των Blondie, που παίζει καταλυτικό ρόλο στην πλοκή της ταινίας. Ο Μπασκιά, ο οποίος πέθανε σε ηλικία 27 χρονών από υπερβολική δόση ηρωίνης, μπορεί να γνώρισε μεγάλη δόξα και οι πίνακές του να έφτασαν να πωλούνται για εκατομμύρια δολάρια, όσο ήταν ακόμα εν ζωή, όμως την εποχή που γυρίστηκε το φιλμ δεν είχε πουλήσει ακόμα ούτε ένα έργο και όπως ο χαρακτήρας του, εκείνη την περίοδο ήταν άστεγος, μην έχοντας αρκετά χρήματα για να εξοφλήσει το νοίκι του. Η ταινία είναι ένας θησαυρός για τους λάτρεις της σκηνής του Γκρίνουιτς Βίλατζ την εποχή εκείνη, αλλά και για όσους αγαπούν το έργο του διάσημου δημιουργού γκράφιτι.
Το «Downtown 81» ανοίγει με τον Μπασκιά να βρίσκεται στο νοσοκομείο για έναν άγνωστο (ακόμη και στον ίδιο) λόγο. Ο γιατρός του λέει πως είναι «ελεύθερος» να φύγει και ο καλλιτέχνης είναι αρχικά χαρούμενος, μέχρι που συνειδητοποιεί πως έχουν τα πράγματα στον έξω κόσμο. Σύντομα, ο Ζαν ανακαλύπτει πως ο σπιτονοικοκύρης του (τον οποίο ενσαρκώνει ο Τζιόρτζιο Γκομέλσκι, ο πρώην μάνατζερ των Yardbirds), του έχει κάνει έξωση γιατί του χρωστάει περίπου 500 δολάρια για το νοίκι. Ο Ζαν καταφέρνει, ύστερα από διαπραγματεύσεις, να πάρει ένα πίνακα από το διαμέρισμά του, τον οποίο σκοπεύει να πουλήσει για να ξεχρεώσει το νοικοκύρη του. Καθώς ο Ζαν βγαίνει στο δρόμο, όπως μας εξηγεί άλλωστε και στην αφήγηση, καταλαβαίνουμε πως ξέρει καλά τη γειτονιά του, το Lower East Side, και κατά συνέπεια ένα σωρό (αμφίβολης ποιότητας) χαρακτήρες. Εκτός από τον κόσμο των καλλιτεχνών του δρόμου, ο Ζαν ξέρει και εκείνο των μουσικών, καθώς ηγείται μίας μικρής μπάντας, των Gray. Στην προσπάθειά του να βρει αγοραστή για τον πίνακα, ο Ζαν βλέπει διάφορες άλλες μπάντες να παίζουν ή να κάνουν πρόβες και καπνίζει καμιά φορά κανένα τσιγαριλίκι που κάποιος τον κερνάει στο δρόμο.
Εκείνο που καθιστά το «Downtown 81» ένα σημαντικό ντοκουμέντο είναι, εκτός από τα γκράφιτι που ο Μπασκιά φτιάχνει μπροστά στην κάμερα, οι φιλόδοξες σκέψεις που κάνει περνώντας έξω από το μουσείο Solomon R. Guggenheim, ή όταν γνωρίζει την πλούσια και μυστηριώδη Μπίατρις, που του υπόσχεται πως θα τον φροντίζει για πάντα με την περιουσία της, αν μείνουν μαζί. Οι φίλοι του Ζαν, που προέρχονται από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις, είναι τελικά αυτοί που τον βοηθάνε και έτσι μία μεγαλύτερη σε ηλικία Ιταλοαμερικανίδα αγοράζει τον πίνακά του και του γράφει μία επιταγή των $500. Μένοντας όμως στη Νέα Υόρκη, οι περιπέτειες του Ζαν δεν τελειώνουν εκεί, καθώς πηγαίνοντας προς το στούντιο βλέπει κάποιον να φεύγει με τον εξοπλισμό της μπάντας του και υποψιάζεται πως κάποιος από μια αντίπαλη μπάντα θα πρέπει να «σκηνοθέτησε» την κλοπή.
Το σάουντρακ του «Downtown 81» απαρτίζεται από live εκδοχές κομματιών, που οι ίδιες οι μπάντες παίζουν για την ταινία και από στούντιο ηχογραφήσεις, παλαιότερων κομματιών και άλλων ειδικά γραμμένων για την ταινία. Εκτός από την μπάντα του Arto Lindsay, D.N.A., τους James White and the Blacks και τους Kid Creole & the Coconuts, στο σάουντρακ συμπεριλαμβάνονται ακόμα ονόματα όπως ο John Lurie με τους Lounge Lizards, οι Tuxedomoon, οι Plastics, οι Liquid Liquid, ο Vincent Gallo, οι Suicide, η Lydia Lunch, ο Dillinger με το «Cokane In My Brain» και οι Blondie με τη Debbie Harry, που παίζει το ρόλο της άστεγης, που όταν ο Μπασκιά τη φιλάει στο στόμα μεταμορφώνεται σε νεράιδα και υπόσχεται να πραγματοποιήσει οποιαδήποτε ευχή του, για να τον ευχαριστήσει που την ελευθέρωσε. Αφού, λοιπόν, ο Ζαν έχει ανάγκη από χρήματα, η νεράιδα του δίνει μία τσάντα γεμάτη από χαρτονομίσματα και έτσι όλα τα προβλήματά του λύνονται ως δια μαγείας.
Το «Downtown 81» δεν κυκλοφόρησε αμέσως, για οικονομικούς κυρίως λόγους. Ο Μπερτόλιο και όλοι οι συνυπεύθυνοι για την προώθηση της ταινίας, δεν μπόρεσαν να βρουν τα χρήματα για τη διανομή της ταινίας και έτσι, αν και ολοκληρωμένη, η ταινία έμεινε στο ράφι για δύο ολόκληρες δεκαετίες. Μετά τον πρόωρο θάνατο του Μπασκιά υπήρξε μεγάλο ενδιαφέρον για τους πίνακες και όλα όσα είχαν να κάνουν με τον πρωτοπόρο καλλιτέχνη (το σπίτι του στο Lower East Side είναι σήμερα μουσείο), όμως η ταινία παρέμεινε θαμμένη, καθώς τα δικαιώματα βρίσκονταν στα χέρια της Rizzoli, μιας ιταλικής χρηματιστηριακής εταιρείας που είχε πέσει έξω. Ο Γκλεν Ο’ Μπράιεν αγόρασε τελικά τα δικαιώματα το 1999 και έτσι η ταινία κυκλοφορεί κανονικά, από το 2000 μέχρι σήμερα. Οι ταινίες που πραγματεύονται τη ζωή και το έργο του Μπασκιά είναι πολλές, είτε πρόκειται για δραματοποιημένες βιογραφίες, είτε για ντοκιμαντέρ, με πιο πρόσφατο παράδειγμα την ταινία της Σάρα Ντράιβερ, «Boom for Real: The Late Teenage Years of Jean-Michel Basquiat» (2017). Το «Downtown 81» αποτελεί πηγή και είναι ένα από τα ελάχιστα παραδείγματα ταινιών στις οποίες πρωταγωνιστεί ο μεγάλος καλλιτέχνης που καθόρισε την τύχη του γκράφιτι στους σοβαρούς καλλιτεχνικούς κύκλους.
Δείτε το trailer της ταινίας στο YouTube:
