
Είθισται, κάθε φορά που πέφτει στο τραπέζι των συζητήσεων το φιλοσοφικό ζήτημα της ελεύθερης βούλησης, οι άνθρωποι να παθαίνουν μια νοητική συστολή, συναντώντας εμπόδια στην κατανόηση της και στην αποδοχή του μύθου της ύπαρξής της. Προτρέχουν να διαφυλάξουν και να υπερασπίσουν το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής τους ως ένα αδιαμφισβήτητο, απροσπέλαστο αγαθό, απορρίπτοντας εν ριπή οφθαλμού οποιοδήποτε επιχείρημα κατά αυτής, σαν μια προσωπική επίθεση στο άτομο τους και στην αξιοπρέπεια τους. Ωστόσο, τα επιχειρήματα που επιρρωνύουν την άποψη τους είναι διάτρητα και αναλώνονται σε αφηγήματα του τύπου: «Φυσικά και υπάρχει ελεύθερη βούληση, καθώς εάν έχω την επιθυμία να διαλέξω ποια μάρκα δημητριακών, φερ’ ειπείν, να αγοράσω, είναι μια συνειδητή, νηφάλια απόφαση που πήρα και επομένως η ελεύθερη βούληση αποδεικνύεται ακράδαντα!». Όμως, σε αυτή την πρόταση υπάρχει μια αστοχία ορισμού. Άλλο η ύπαρξη βούλησης και άλλο η ύπαρξη ελεύθερης βούλησης.
Αναντίρρητα, υπάρχει η βούληση κάποιος να ικανοποιήσει κάποια του επιθυμία και να την περατώσει, αλλά ασφαλώς δεν επέλεξε να έχει αυτή την επιθυμία. Από που ξεπήδησε; Έγινε συνειδητά; Επέλεξε δηλαδή να έχει την επιθυμία να επιλέξει; Ή είναι αποτέλεσμα εκατομμυρίων νευρικών συνάψεων του εγκεφάλου και διαφόρων πολιτισμικών, γενετικών προδιαθέσεων και κοινωνικών νορμών; Αν ελεύθερη βούληση είναι να επιλέγει κανείς απλά να ικανοποιήσει κάποια επιθυμία που του ήρθε ουρανοκατέβατη, τότε ναι, υπάρχει ελεύθερη βούληση. Υποστηρίζοντας όμως αυτό τον ορισμό, αυτομάτως λοξοδρομούμε από την ουσία. Η συγκεχυμένη αντίληψη του κόσμου για την ελεύθερη βούληση είναι και ο πυρήνας της διχογνωμίας στο εάν υπάρχει ή όχι. Το θέμα δεν είναι τι ορισμό δίνει ο καθένας κατά το δοκούν ώστε να θωρακήσει την θεωρία του αλλά τι ισχύει εμπράκτως, επιστημονικά.
H ελεύθερη βούληση δεν αποτελεί μία εγγενή αρετή που σου δόθηκε έτοιμη από το πουθενά στα γεννοφάσκια σου, αλλά κάτι που παλεύεις να κατακτήσεις δια βίου με καθημερινό μόχθο και συνεχή εκγύμναση του νού, πετυχαίνοντας έστω σε έναν πολύ ελάχιστο βαθμό μια κάποια βούληση, αληθινά όμως ελεύθερη. Ως εκ τούτου, η κλασική ρήση του να μάθει κανείς τον εαυτό του που επιφανείς προσωπικότητες μας δίδαξαν να πράξουμε, από τον Κομφούκιο και τον Σωκράτη μέχρι τον Βούδα και τον Γκάντι, είναι τώρα περισσότερο από ποτέ στην ιστορία καθοριστικής σημασίας εχέγγυο, διότι όσο εσύ επαίρεσαι για την ανεξαρτησία της σκέψης σου, υπάρχουν πελώριες πολυεθνικές με πακτωλούς χρημάτων να ρέουν στα ταμεία τους και καταρτισμένους ανθρώπους αμφιβόλων προθέσεων που πληρώνονται αδρά και εργάζονται επισταμένως στο να σε μάθουν καλύτερα από ό,τι εσύ γνωρίζεις τον εαυτό σου (κάτι που μέχρι στιγμής το έχουν καταφέρει περίφημα). Τα πιο έξυπνα μυαλά της γενιάς μας όσο περίεργο και αντιφατικό ηχεί, ασχολούνται διεξοδικά στο πώς θα πατάνε «κλικ» στις διαφημίσεις όλο και περισσότεροι άνθρωποι όλο και πιο εντατικά και όταν τελειοποιηθεί πια αυτό, θα είναι πλέον πολύ αργά για πνευματική επανάσταση.

Τα μεγάλα «κεφάλια» της Silicone Valley, που αυτή την στιγμή επικυριαρχούν στο παγκόσμιο στερέωμα και κρατούν στα χέρια τους το μέλλον της ανθρωπότητας έχοντας δημιουργήσει ένα πολύ στέρεο «πλυντήριο» εγκεφάλων, το γνωρίζουν πολύ καλά αυτό και ακριβώς για αυτόν τον λόγο προσπαθούν τεχνηέντως και παντοιοτρόπως να σε πείσουν ότι η ελεύθερη βούληση είναι κάτι υπαρκτό, απόλυτα προσωπικό και «ιερό» και ότι εσύ και μόνο εσύ έχεις την ευθύνη της επιλογής σου και η κάθε σου απόφαση φέρει μεγάλη βαρύτητα, ιδιαίτερα σε σημαντικές πτυχές της καθημερινότητας και της ζωής σου. Από το τι θα αγοράσεις -ο πελάτης έχει πάντα δίκιο- μέχρι στο τι θα ψηφίσεις -ο ψηφοφόρος έχει πάντα δίκιο- τα κακώς κείμενα του νεοφιλελευθερισμού παρεισφρύουν παντού. Και μετά, αφού το αποτέλεσμα της επιλογής σου δεν είναι το επιθυμητό, επωμίζεσαι όλη την ευθύνη και αυτό για το οποίο κάποιοι ήταν διαπρύσσιοι κήρυκες, τώρα μετατρέπονται σε θρασύτατους «τιμωρούς» που εξαπολύουν εναντίων σου βαρύγδουπες κατηγορίες, όπως: «Μαζί τα φάγαμε!», «Ας προσέχατε τι ψηφίζατε!» ή «Ο καθένας έχει την ευθύνη για εδώ που φτάσαμε!». Επιλογές (;) που έχουν ενσταλαχθεί σιγά σιγά και μεθοδικά στο υποσυνείδητο σου από δαιμόνιους εκμαυλιστές του λαού, που συχνάζουν σε κλειστά lobby και κατοικοεδρεύουν σε χλιδάτες βίλες. Εφησυχασμένοι στο προπύργιο της οικονομικής τους άνεσης και ανεπηρέαστοι από τις άμεσες συνέπειες, εμφανίζονται ως σωτήρες του κόσμου επαναλαμβάνοντας έναν φαύλο κύκλο εκμετάλλευσης που διαστέλλεται όλο και περισσότερο.
Ερχόμενοι τώρα στο θλιβερό παρόν της ελληνικής πραγματικότητας, η ελευθερία της «επιλογής» περιορίζεται σε πολύ συγκεκριμένες διαθέσιμες παροχές. Από την αριθμητική ανεπάρκεια των πολιτικών κομμάτων, μέχρι το κανάλι που θα «επιλέξεις» να παρακολουθήσεις, πλήττουν ανεπανόρθωτα την έννοια του πλουραλισμού σε όλα τα επίπεδα. Γι’ αυτό και φράσεις όπως: «Αν δεν σ’ αρέσει αυτή η δουλειά, πήγαινε αλλού!» ή «Αν δεν σ’ αρέσει αυτό το κανάλι, άλλαξε το!» είναι ένας θλιβερός εμπαιγμός στην νοημοσύνη των πολιτών. Σε μια φυσιολογική κοινωνία με το αίσθημα δικαίου να πρυτανεύει έναντι της αχόρταγης απληστίας και του σαρωτικού μονοπωλίου, η εύκολη λύση είναι φαινομενικά η αποκοπή από τον π.χ. εκάστοτε φαύλο εργοδότη και η εύρεση εργασίας σε κάποιον πιο καλοπροαίρετο και δίκαιο. Έτσι, ο πρώην κατάπτυστος εργοδότης, βλέποντας την σωρηδόν εγκατάλειψη των εργαζομένων του, θα αναγκαστεί είτε να διορθωθεί είτε να κλείσει. Σωστά; Όχι βέβαια. Στην θεωρία ακούγεται μια ορθολογική και δίκαια συνεπαγωγή αλλά στην πράξη το όλο εγχείρημα χωλένει. Ακόμα και με το ξεδιάντροπο μονοπώλιο που διέπει τις πολυεθνικές-κολοσσούς που διαχειρίζονται από έναν συρφετό 5-6 οικογενειών που λυμαίνονται όλο την πλούτο της χώρας (και όλως τυχαιώς είναι όλοι ιδιοκτήτες καναλιών) και τα όνειρα των ανθρώπων, σε περίπτωση που κάποιος επιλέξει να εργαστεί σε κάποια ανταγωνιστική εταιρεία, τότε απλά κάνει μια βουτιά στο κενό.

Αν νομίζει κανείς ότι η απληστία του εκάστοτε εργοδότη, τον υποχρεώνει να μεταχειρίζεται καλά τους υπαλλήλους του ειδάλλως θα πέσει στον λάκκο τον οποίο ο ίδιος έσκαψε, είναι μια ουτοπική, φευ, εικασία. Διότι, τι συμβαίνει όταν αυτή η οικονομική ολιγαρχία συνεννοείται να μειώσει ταυτοχρόνως τους μισθούς και πατάει ύπουλα πάνω στο «νόμιμο» εκάστοτε ντροπιαστικό, βασικό εισόδημα παραλύοντας την ελευθερία κινήσεων των εργαζομένων στον εργασιακό χώρο και αναγκάζοντας τους να αγκιστρώνονται σε μια δουλειά που τους εκμεταλλεύεται υπό τον φόβο της απόλυσης; Είναι αυτό ελευθερία; Είναι αυτό δημοκρατία;
Τα εγκληματικά λάθη της τελευταίας πεντηκονταετίας και ιδιαίτερα σήμερα δεν είναι ένα αποτέλεσμα λάθος χειρισμού ή ενός φυσικού επακόλουθου της παγκοσμιοποίησης. Είναι μια συστηματική, μεθοδική εκμετάλλευση της δημοκρατίας που στο όνομα της έχουν συμβεί ειδεχθή πεπραγμένα από την πολιτική κονίστρα της Ελλάδας, η οποία με την σειρά της έχει εγκαθιδρύσει ένα αυτοτροφοδοτούμενο σύστημα οικογενειοκρατίας και ευνοιοκρατίας, εμπαίζοντας επιδεικτικά τα μη προνομιούχα κοινωνικά στρώματα και αχρηστεύοντάς τους οποιαδήποτε αντίδραση, με την μέθοδο της απαξίωσης. Δημοκρατία δεν είναι απλώς να μπορεί ο καθένας να λέει την γνώμη του απλά και μόνο για να ξεσπάσει και μετά να συνεχίζει την μίζερη ζωή του έχοντας προκαλέσει απλώς και μόνο μια ανεπαίσθητη επίδραση στην κοινωνία αλλά και να λαμβάνεται σοβαρά υπόψιν με την αρωγή των συνταγματικών νόμων και το κράτος δικαίου.
Επομένως, η τακτική της πλήρους αδιαφορίας απέναντι στην διεκδίκηση οποιουδήποτε δικαιώματος και η πολύ περιορισμένη και στοχευμένη παλέτα επιλογών, μόνο δημοκρατία δεν είναι και σίγουρα προσιδιάζει και σε φανερά αυταρχικά καθεστώτα που νομίζουμε ότι είμαστε «τυχεροί» που απέχουμε κατά πολύ απ’ αυτά, αισθανόμενοι οίκτο για χώρες όπως η Βόρεια Κορέα που καταδυναστεύει τους πολίτες της. Σε τι διαφέρουμε επί της ουσίας, εμείς; Δημοκρατία δεν είναι μόνο η διαδικασία διεξαγωγής των εκλογών αλλά κυρίως η ΕΦΑΡΜΟΓΗ της. Δεν είναι ελευθερία να έχεις την δυνατότητα να επιλέξεις αν θες να πεθάνεις με λαιμητόμο ή γκιλοτίνα. Εν ολίγοις, η έννοια της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της ελεύθερης βούλησης που τόσο έχουν πληγεί, ειδικά στην Ελλάδα, είναι μυθεύματα που αποσκοπούν στην περαιτέρω διάβρωση της κριτικής σκέψης και στην διαιώνιση της υποδούλωσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πιο εύκολα χειραγωγήσιμοι άνθρωποι είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι υπάρχει ελεύθερη βούληση καθώς με την βεβαιότητα που τους διακατέχει και την έλλειψη σκεπτικισμού, είναι η πιο εύκολη λεία για τους εν δυνάμει τυράννους. Όπως έχει πει και ο καθηγητής φιλοσοφίας κ.Γιανναράς:
«Ελευθερία δεν είναι να είσαι ελεύθερος να επιλέξεις το κελί και τον δεσμοφύλακά σου».