Έρευνα πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 21ου αιώνα μελετώντας τους τύπους δεσμού που διαμορφώνονται μεταξύ γονέων και παιδιών με ΔΕΠΥ. Επισημαίνεται πως οι γονεϊκές πρακτικές καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τον τύπο δεσμού που αναπτύσσονται μεταξύ τους. Η έρευνα βασίστηκε στη θεωρία της προσκόλλησης του Bowlby. Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Bowlby η θεωρία της προσκόλλησης αναφέρεται στον συναισθηματικό δεσμό ανάμεσα στο βρέφος και το πρόσωπο που το φροντίζει. Η πρώτη αυτή σχέση συνιστά προβλεπτικό παράγοντα της μετέπειτα οικοδόμησης σχέσεων που πρόκειται να δημιουργήσει. Η έρευνα ήταν αποκλειστικά εστιασμένη σε παιδιά με ΔΕΠΥ και στους γονείς τους. Αποσκοπεί στην ανάδειξη της σημασίας του «γονεϊκού ύφους» ή γονεϊκων πρακτικών στη ποιότητα των σχέσεων.
Θεωρία της Προσκόλλησης του Bowlby
Υπό το πρίσμα της επιστήμης της Ψυχολογίας υποστηρίζεται πως οι πρώιμες εμπειρίες των παιδιών διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους. Συγκεκριμένα υπογραμμίζεται η εγγενής επιθυμία/τάση του βρέφους για δεσμό. Η θετική ανταπόκριση της μητέρας στις ανάγκες του παιδιού έχει δύο θετικά γνωρίσματα. Αρχικά παρέχεται στο παιδί προστασία και ασφάλεια και επιπροσθέτως η ασφαλής σχέση προάγει την κοινωνικοποίηση. Αυτό, διότι η διαπροσωπική τους σχέση αποτελεί τη βάση στη μετέπειτα ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων. Επί της ουσίας η πρώτη σχέση λειτουργεί ως μοντέλο για τις εκ των υστέρων συνάψεις κοινωνικών σχέσεων.
Στην έρευνα του Bowlby γίνεται λόγος για τις νοητικές αναπαραστάσεις του εαυτού και του άλλου. Τι σημαίνει αυτό; Το βρέφος στα πλαίσια αλληλεπίδρασης με τη μητέρα διαμορφώνει αντιλήψεις για τον ίδιο του τον εαυτό και για τον κόσμο. Βασιζόμενος στις αντιδράσεις της μητέρας, αρχίζει να συνειδητοποιεί αν είναι άξιο αγάπης και αν μπορεί να βασίζεται στους άλλους. Τα εσωτερικά αυτά λειτουργικά μοντέλα αποτελούν τα πρότυπα κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Διαμορφώνουν τη συμπεριφορά, τις προσδοκίες και τις αντιλήψεις του παιδιού.
Πρόσφατες έρευνες: ΔΕΠΥ, γονεϊκές πρακτικές και τύποι δεσμού
Στη πιο πρόσφατη έρευνα, με ομάδα ελέγχου παιδιά με ΔΕΠΥ και τους γονείς τους, το νδιαφέρον στρέφεται σε κάτι αρκετά πρωτότυπο. Αρχικά αναφέρεται ο όρος ιδιοσυγκρασία που νοείται η εγγενής ατομική ιδιαιτερότητα του ατόμου στο πεδίο της δράσης και της αυτορρύθμισης. Η ιδιοσυγκρασία, λοιπόν, του παιδιού και η γονεϊκή ευαισθησία αποτελούν δύο βασικές συνιστώσες που επηρεάζουν τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού και τον τύπο δεσμού.
Η πρώτη επαφή του παιδιού με τον γονέα είναι καθοριστικής σημασίας. Ο ασφαλής δεσμός (όρος που αναφέρεται στην έρευνα του Bowlby) καλλιεργεί στα παιδιά την ικανότητα αυτορρύθμισης και αυτοελέγχου. Εν αντιθέσει οι ανεπαρκείς γονεϊκές πρακτικές που καθίστανται ακατάλληλες για τα παιδιά με ΔΕΠΥ, επιφέρουν σημαντικές δυσκολίες αυτορρύθμισης και οδηγούν σε ανασφαλείς τύπους δεσμού. «Το ιδανικό γονεϊκό μοντέλο χαρακτηρίζεται από ευέλικτη συναισθηματική ανταπόκριση, σταθερότητα, συνοχή και ευαισθησία για όλο το φάσμα των συναισθημάτων του παιδιού» (Κουρκούτας Ηλίας Ε., 2017). Οι εν λόγω γονεϊκές πρακτικές συμβάλλουν στην κατάκτηση της ικανότητας του παιδιού να ελέγχουν με αποτελεσματικό τρόπο τις συναισθηματικές μεταπτώσεις και τις παρορμήσεις του. «Μαθαίνουν να ελέγχουν με αυτό τον τρόπο- κάτω από την επίδραση του πλαισίου- τα αποδιοργανωτικά συναισθήματα και να ανακτούν μια κατάσταση συναισθηματικής ηρεμίας» (Κουρκούτας Ηλίας Ε., 2017).
-
Αγχώδης τύπου δεσμού
Στους ανασφαλείς τύπους δεσμού εντοπίζομαι δύο διαφορετικού τύπου συμπεριφοράς από τη πλευρά των γονέων. Στη πρώτη περίπτωση, οι γονείς δεν ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις ανάγκες του παιδιού και εμφανίζουν συναισθηματική ασυνέπεια. Για παράδειγμα, οι γονείς που συγκαταλέγονται σε αυτήν την κατηγορία, είναι αυτοί που διακατέχουν μία υπερβολικά ανεκτική στάση. Δεν βάζουν όρια στη συμπεριφορά του παιδιού. Το δυσάρεστο είναι πως από το παιδί η εν λόγω συμπεριφορά ερμηνεύεται ως εγκατάλειψη ή απουσία γονεϊκής διαθεσιμότητας. Έτσι, κατατρύχεται από άγχος και οδηγεί στην ανάπτυξη αγχώδους τύπου δεσμού.
-
Αποφευκτικός τύπος δεσμού
Στη δεύτερη περίπτωση ο γονέας καθίσταται υπερβολικά ελεγκτικός και παρεμβατικός. Συνήθως υιοθετεί την τιμωρία ως παιδαγωγικό μέσο. Έτσι, το παιδί αυξάνει την αντιδραστικότητά του παρουσιάζει μία αρνητική στάση απέναντι στις ματαιώσεις. Είναι γεγονός πως η συγκεκριμένη γονεϊκή πρακτική οδηγεί το παιδί στην διαμόρφωση της αντίληψης της αδυναμίας απόκτησης ελέγχου του εαυτού του. Αυτό προκαλεί θυμό και οδηγεί στην ανάπτυξη αποφευκτικού τύπου δεσμού.
Στην έρευνα δηλώνεται το εξής: «Η θεωρία του δεσμού μπορεί να ιδωθεί ως η θεωρία ρύθμισης του συναισθήματος. Με αυτήν την έννοια, η μεγάλη σημασία της έγκειται στην ανάδειξη της δυναμικής που διαμορφώνει τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ γονέων και παιδιών με ΔΕΠΥ». Τα παιδιά με ΔΕΠΥ, λόγω της «ιδιοσυγκρασίας» τους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη από ένα υποστηρικτικό και δομημένο γονεϊκό πλαίσιο, το οποίο πρέπει να παρέχει επαρκώς το αίσθημα της ασφάλειας και της προστασίας. Σε έρευνες που διεξήχθησαν το 2001 φανέρωσαν πως οι γονείς που έχουν παιδιά με ΔΕΠΥ θεωρούν τους εαυτούς τους ανεπαρκείς. Το συναίσθημα της αγάπης απέναντι στο παιδί μερικές φορές επαρκεί σε σύγκριση με κάθε είδους «γονεϊκή πρακτική» που συνιστάται.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Κουρκούτας Ηλίας Ε. (2017), Σχολική Συμβουλευτική και Παρεμβάσεις για Παιδιά με Διαταραχές, Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο
Κλάδη Βέρα (2016), Θεωρία προσκόλλησης και είδη δεσμού: η σχέση μητέρας – βρέφους και η σημασία της για την μετέπειτα ανάπτυξη του παιδιού. Ανακτήθηκε από: psychologynow.gr (τελευταία πρόσβαση 31/12/2021)
Επταήμερος Μιχάλης, Αγγελή Κατερίνα (2015), Γονεϊκές συμπεριφορές και ψυχοπαθολογία: ο ενδιάμεσος ρόλος των γνωσιακών μεταβλητών και ειδικότερα των Πρώιμων Δυσλειτουργικών Σχημάτων. Ανακτήθηκε από: ibrt.gr/edu (τελευταία πρόσβαση 31/12/2021)
