Η τραγωδία αποτέλεσε ένα από τα αρχαιότερα είδη δραματοποιημένης ποίησης. Πρωτοεμφανίστηκε στην αρχαία Ελλάδα με κυριότερους αντιπροσώπους τον Σοφοκλή, τον Αισχύλο και τον Ευριπίδη. Τα περισσότερα έργα τους σώζονται μέχρι και σήμερα και συνιστούν, μάλιστα, μέρος της διδακτικής ύλης της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Με το πέρασμα των αιώνων, η τραγωδία δεν χάθηκε από το θέατρο και τα βιβλία αλλά μετεξελίχθηκε. Ποιητές, συγγραφείς και κειμενογράφοι αντλούσαν έμπνευση και συνειρμούς από τα αρχαία ελληνικά κείμενα και δημιουργούσαν τα δικά τους έργα. Έτσι, η τραγωδία ενώ διατήρησε κάποια από τα γνήσια στοιχεία της, επέκτεινε το φάσμα της ως προς τα έργα που θα μπορούσαν να την προσδιορίσουν, κάποια εξ αυτών σε πιο «ελεύθερη απόδοση».
Στην Ελισαβετιανή εποχή, στον Στράτφορντ-άπον-Έιβον της Αγγλίας αναδύεται ένας από τους σημαντικότερους θεατρικούς συγγραφείς της ανθρωπότητας. Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ (William Shakespeare) έμελλε να γίνει ένας από τους πιο πασίγνωστους ποιητές με τα έργα του να διασκευάζονται και να παίζονται ακόμα και τετρακόσια χρόνια μετά. Ο συγγραφέας εμπνευσμένος από την αρχαία τραγωδία δημιούργησε τα δικά του τραγικά ποιήματα. Ωστόσο, η αρχαία ελληνική τραγωδία μοιράζεται ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά με την σαιξπηριανή τραγωδία;
Ελληνική Τραγωδία
Η αρχαία ελληνική τραγωδία απαρτίζεται από τα εξής μέρη: Αρχικά, τον μύθο, που αποτελεί την πλοκή του έργου και το ήθος που είναι οι χαρακτήρες. Έχουμε την διάνοια, δηλαδή τις αξίες που εκφράζονται στο κείμενο ενσαρκωμένες από τον κάθε χαρακτήρα και το μέλος που αποτελεί το λυρικό κομμάτι. Η λέξις συνιστά την γλωσσική και ποιητική μετρική διατύπωση ενώ, τέλος, η όψις που αφορά την ενδυματολογία και το παρουσιαστικό των χαρακτήρων. Η όψις περιλαμβάνει, σύμφωνα με κάποιους μελετητές, και την σκηνοθετική πλευρά του έργου. Αυτά τα στοιχεία ονομάζονται μέρη κατά ποιόν.
Έπειτα, υπάρχουν και τα μέρη κατά ποσόν. Τα κατά ποσόν μέρη είναι ο πρόλογος, δηλαδή η εισαγωγή στο θέμα της τραγωδίας, το επεισόδιο που αποτελεί την κύρια πλοκή και η έξοδος που λειτουργεί σαν το τέλος της ιστορίας. Ανάμεσα σε αυτά τα κύρια μέρη είναι η πάροδος, το στάσιμον και ο κομμός τα οποία εκτελούνται από τον χορό. Όλα τα μέλη του χορού και του υπόλοιπου έργου ήταν άνδρες, ακόμα και σε ρόλους γυναικείους.
Σαιξπηριανή τραγωδία
Οι τραγωδίες του Σαίξπηρ απαρτίζονται από πέντε πράξεις. Κάθε πράξη αποτελεί και μια διαφορετική σκηνή. Η πρώτη πράξη εισάγει τους χαρακτήρες στην ιστορία και τον χαρακτήρα του ήρωα. Η δεύτερη πράξη προχωρά την πλοκή, εισάγει δευτερεύοντες χαρακτήρες και φέρνει προβλήματα στον ήρωα. Στην τρίτη πράξη υπάρχει μια μικρή ενδιάμεση κορύφωση όπου ο ήρωας δεν ξέρει πως να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του και καταλήγει στην τέταρτη πράξη όπου προτείνονται λύσεις και αντιδράσεις στα γεγονότα της τρίτης. Το έργο λήγει με την πέμπτη πράξη όπου γίνονται αποκαλύψεις και πάντα καταλήγουν στον τραγικό θάνατο του πρωταγωνιστή.
To κύριο χαρακτηριστικό των τραγωδιών του Σαίξπηρ είναι ότι σπάνια υπάρχουν παραπάνω από ένας πρωταγωνιστής. Οι μόνες εξαιρέσεις είναι τα έργα του “Ρωμαίος και Ιουλιέττα” και “Αντώνιος και Κλεοπάτρα“. Ο Σαίξπηρ τοποθετεί πρωταγωνιστές με όχι και τόσο ταπεινή καταγωγή( Άμλετ, Οθέλλος, Μάκβεθ) σε μια τραγική σειρά γεγονότων που καταλήγει στον θάνατό τους, ενώ σε κάποια έργα υπάρχουν και παράπλευρες απώλειες. Όσο πιο υψηλά κοινωνικά βρίσκονται, τόσο πιο τραγικό θα πρέπει (για τον συγγραφέα) να είναι το τέλος τους.
Διαφορές μεταξύ ελληνικής και σαιξπηριανής τραγωδίας
• Οι ελληνικές τραγωδίες τοποθετούν τον άνθρωπο ως θύμα της μοίρα τους. Η Αντιγόνη δεν μπορεί να ξεφύγει από την κατάρα του πατέρα της όπως και τα υπόλοιπα αδέρφια της. Στην σαιξπηριανή τραγωδία, ο ήρωας καθορίζει το μέλλον και τη μοίρα του με βάση την ηθική και την κρίση του. Λόγου χάρη, Ο Οθέλλος σκοτώνει την γυναίκα του εξαιτίας της υπερβολικής ζήλειας του, όχι επειδή ήταν «προορισμένος από την μοίρα του να το κάνει».
• Ένας μεγάλος αριθμός χαρακτήρων εμφανίζεται στις τραγωδίες του Σαίξπηρ ενώ στις αρχαίες ελληνικές οι ήρωες δεν είναι αριθμητικά πολλοί (μη συμπεριλαμβανομένου του χορού).
• Οι τραγωδίες του Σαίξπηρ περιλαμβάνουν και δευτερεύουσες πλοκές ενώ οι ελληνικές μόνο μια κύρια υπόθεση.
• Το κωμικό στοιχείο βρίσκεται σε κάποιες τραγωδίες του Σαίξπηρ ενώ οι ελληνικές αποφεύγουν την προσθήκη κωμικών σκηνών. Η εμφάνιση του χορού είναι αυτή που αποφορτίζει το κοινό από τα βαριά συναισθήματα του έργου.
• Όπως έχουμε δει στον Άμλετ, τα έργα αυτά έχουν ένα έντονο μεταφυσικό στοιχείο. Ο Άμλετ συνομιλεί με το φάντασμα του νεκρού πατέρα του και το πνεύμα του Ιούλιου Καίσαρα περιφέρεται στο ομώνυμο έργο. Ωστόσο, στην αρχαία ελληνική τραγωδία αυτά αποφεύγονται με λίγες μόνο εξαιρέσεις, π. χ η Σφίγγα στο έργο Οιδίπους Τύραννος.
• Η έκβαση των ελληνικών έργων ήταν αναμενόμενη και το κοινό πάντα ήξερε τι θα συμβεί στη συνέχεια, σε αντίθεση με τις άλλες τραγωδίες που η πλοκή τους συχνά άφηνε το κοινό έκπληκτο.
• Τα αισθήματα κυβερνούν τους χαρακτήρες της ελληνικής τραγωδίας ενώ η λογική τους χαρακτήρες των έργων του Σαίξπηρ.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:
Characteristics of Shakespearean Tragedy(12/11/2020), ανακτήθηκε από literaryenglish.com. Τελευταία πρόσβαση στις 23/6/2020.
Greek Tragedy VS Shakespearean Tragedy (28/10/2020), ανακτήθηκε από literaryenglish.com. Τελευταία πρόσβαση στις 23/6/2020.
