Το καλοκαίρι του 2014 κοσμούσε τις εφημερίδες της χώρας μας αλλά και του εξωτερικού, η σπουδαία ανακάλυψη του Τύμβου Κάστα στην Αμφίπολη και όλοι μιλούσαν ξαφνικά για την μακεδονική πόλη. Η Αμφίπολη υπήρχε πριν τον Τύμβο του Κάστα. Ήταν μια σπουδαία πόλη της μακεδονικής επαρχίας ανά τους αιώνες.
Στην ιστορία της δημιουργίας των πόλεων στην Αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχουν πολλές πόλεις, που να συγκεντρώνουν τόσα πολλά πλεονεκτήματα όπως η Αμφίπολη. Χρισμένη στην Ανατολική Μακεδονία, στο σημερινό χώρο των Σερρών. Βρίσκεται στους πρόποδες νοτιοδυτικά του Παγγαίου Όρους- που ήταν πλούσιο κατά την αρχαιότητα σε κοιτάσματα χρυσού – από τα πλούσια δάση της έδινε υψηλής ποιότητας ξυλείας απαραίτητη για την ελληνική ναυπηγεία-, επίσης περιβάλλεται από τον Στρυμόνα ποταμό – ο οποίος χρησιμοποιήθηκε ως ναυτική βάση συνδέοντας την πόλη με το αρχαίο λιμάνι της, Αιώνα. Ένα ακόμα από τα πολλά πλεονεκτήματα της πόλης ήταν ότι χτίστηκε, ανάμεσα στους δρόμους όπου συνέδεαν την Μακεδονία και την Θράκη, τη θάλασσα με την πλούσια και εύφορη πεδιάδα της ενδοχώρας της Θράκης.
Κατά την διάρκεια της αρχαϊκής (750 π.Χ -479 π.Χ) και κλασικής περιόδου (499 π.Χ- 323 π.Χ) ζούσαν θρακικά φύλα αλλά κυρίως Ηδωνοί. Οι Ηδωνοί κατόρθωσαν να αντιμετωπίσουν αρχικά με επιτυχία τις επεκτατικές προσπάθειες για αποικισμό των Αθηναίων. Οι Αθηναίοι προσπάθησαν να κατακτήσουν την Αμφίπολη για να έχουν υπό τον έλεγχο τους τα κοιτάσματα χρυσού του Παγγαίου Όρους και να εκμεταλλευτούν την εύφορη κοιλάδα του Στρυμόνα.
Η πρώτη τους προσπάθεια, δεν είχε επιτυχή αποτελέσματα με αποτέλεσμα να χάσουν 10.00 άντρες το 465 π. Χ. Αλλά δεν σταμάτησαν μετά από αυτή την αποτυχημένη και αιματηρή τους προσπάθεια τους, είκοσι εννέα χρόνια αργότερα κατάφεραν να κατακτήσουν την πόλη το 437 π. Χ.
Το 437 π. Χ οι Αθηναίοι ιδρύουν την Αμφίπολη , με διοικητή Αγνών, ο οποίος αντικρίζοντας την πόλη αναφώνησε ότι ήταν “περιφανή ες θάλασσαν τε και άπειρον “. Η κυριαρχία των Αθηναίων δεν κράτησε πολύ ,στο τέλος της πρώτης δεκαετίας του Πελοποννησιακού Πολέμου (442 π. Χ) κατακτήθηκε από τους Σπαρτιάτες με αρχηγό των Βρασίδα , την περίοδο 431-421 π. Χ. ερχόμενος από την Χαλκιδική.
Για την απελευθέρωση της πόλης στάλθηκε από τους Αθηναίους μία αποστολή υπό την ηγεσία του Θουκυδίδη (τον ιστορικό) η οποία δεν ήταν επιτυχημένη και είχε ως αποτέλεσμα ο Θουκυδίδης να εξοριστεί. Ο Θουκυδίδης, αποτελεί από τις κύριες ιστορικές πηγές οι οποίες μας πληροφορούν για την ιστορία της πόλης και τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν ανάμεσα στους Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες.
Η Νικίειος Ειρήνη, το 422 π.Χ. προέβλεπε να η κυριαρχία της πόλης να περάσει στους Αθηναίους , ένας όρος που ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε και συνέχισε να παραμένει στην επιρροή των Σπαρτιατών μέχρι 357 π. Χ όταν ο Μακεδόνας βασιλιάς Φίλιππος ΙΙ’ την κατέκτησε και μετονόμασε την πόλη ως Αμφίπολη.
Η Αμφίπολη, λόγω της στρατιωτικής της θέση αποτέλεσε την βάση του Φιλίππου Β’ για τα επεκτατικά του σχεδία προς στη Θράκη , αλλά και για τον ίδιο τον Μέγα Αλέξανδρο αποτέλεσε ναυτική βάση πριν την εκστρατεία του στην Μικρά Ασία, στον ποταμό Στρυμόνα συνέλεγε τον ναυτικό του στόλο για την εκστρατεία. Την σημασία της πόλης , μπορούμε ακόμα να την αντιληφθούμε από την απόφαση του Μεγάλου Αλεξάνδρου να αποτελεί μία από τις έξι πόλεις που θα έχτιζε ένα μεγάλο πολυτελές ναό , με το κόστος των 1.500 τάλαντων ( Διόδωρος Σικελιώτης 18.4 ).
Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου , η φρουρά της πόλης παρέμεινε πιστή στη μητέρα του Ολυμπιάδα , με τον διοικητή της πόλης να δηλώνει την υποταγή του ίδιου και της πόλης στην Ολυμπιάδα, και μόνο μετά από τις εντολές της δέχθηκε να δώσει το δικαίωμα διοίκησης της πόλης στον βασιλιά Κάσσανδρο . Ο Κάσσανδρος, εξόρισε στην Αμφίπολη τη σύζυγο του Αλεξάνδρου , Ρωξάνη μαζί με τον μικρό του γιο Αλέξανδρο τον Γ’.
Κατά την διάρκεια της Ελληνιστικής Περιόδου(323 π.Χ -30 π.Χ), μέχρι τη διάλυση του μακεδονικού κράτους στο 168 π.Χ από τη Ρώμη ,παρέμεινε ζωτικό τμήμα του μακεδονικού βασιλείου. Αποτέλεσε ανά τους αιώνες κέντρο του μακεδονικού εμπορίου τόσο όσο και στην εκμετάλλευση των πολύτιμων μετάλλων της περιοχής. Επίσης, αποτέλεσε ένα από σημαντικότερα βασιλικά νομισματοκοπεία του κράτους, τόσο στην εποχή του Φιλίππου Β’ και την εποχή του Μέγα Αλέξανδρου.
Μετά τη καθοριστική μάχη της Πύδνας στο 168 π. Χ παρέμεινε η τελευταία υποστήριξη του τελευταίου βασιλιά της Μακεδονίας Περσέα, πριν από τη σύλληψη του από τη Ρώμη.
Μετά τη διάλυση του Μακεδονικού κράτους από τη Ρώμη το 168 π. Χ. ως η πρωτεύουσα της πρώτης διοικητικής ρωμαϊκής μερίδας στη Μακεδονία (Στράβων 7,47). Η Αμφίπολη, συνεχίζει στο ρόλο της ως κέντρο εμπορίου και ως πρωτεύουσα της πρώτης μερίδας θα κόψει αυτή την φορά νομίσματα ρωμαϊκού χαρακτήρα με την επιγραφή MΑΚΕΔΟΝΩΝ ΠΡΩΤΗΣ.
Η πόλη φαίνεται αυτή την περίοδο να ακμάζει, αυτό αντιλαμβανόμαστε από την αφθονία των έργων, της μικροτεχνίας και των επιτύμβιων και αναθηματικών επιγραφών. Η πόλη, έχει ένα είδος αυτονομίας αλλά φυσικά μέσα στο πλαίσιο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η αυτονομία ήταν να έχει τους δικούς της τοπικούς άρχοντες, όπου θα νοιαζόταν και θα επίλυαν τα θέματα της πόλης. Υπάρχει μία επιγραφή από τα τελευταία χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπου Αμφίπολη αναφέρεται ως ”δήμος Αμφιπολιών”.
Συνεχίζεται, η ανάπτυξη ως τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια( 5ος αι. μ. Χ- 6ος αι. μ.Χ) όπως μαρτυρούν οι εντυπωσιακοί σε μέγεθος και διακόσμηση παλαιοχριστιανικοί ναοί ,τύπου βασιλικής. Τα ψηφιδωτά σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση ακόμη και σήμερα.
Η ήρεμη ζωή της πόλης σταματάει δυστυχώς , κατά τον 6ο αι. μ. Χ με τις επιδρομές των Σλάβων όπου άρχισε να ερημώνει σταδιακά για να εγκαταλειφθεί εντελώς τον 8ο αιώνα μ. Χ μετά από τόσους αιώνες ιστορίας, όταν οι περισσότεροι κάτοικοι κατέφυγαν στην κοντινή παραθαλάσσια αρχαία πόλη Ηιώνα, όπου μετονομάστηκε κατά τα Βυζαντινά έτη Χρυσόπολη. Σήμερα, είναι χτισμένος ο ομώνυμος σύγχρονος οικισμός, περίπου 60 χλμ. Νοτιοανατολικά του νομού Σερρών