Όταν μιλάμε για τα Χριστούγεννα, οι περισσότεροι φανταζόμαστε στολισμένα δέντρα, φώτα και οικογενειακά τραπέζια. Σε κάποιες χώρες, όμως, τα Χριστούγεννα αποκτούν έναν πιο μυστηριακό χαρακτήρα, καθώς ενσωματώνουν έθιμα βαθιά ριζωμένα στην παγανιστική παράδοση. Ένα από αυτά είναι η Κόλιντα, μια γιορτή που συνδέεται με το χειμερινό ηλιοστάσιο και εξακολουθεί να γοητεύει με τη διαχρονική της μαγεία.
Η Παγανιστική Προέλευση της Κόλιντα
Η λέξη κόλιντα θεωρείται πως προέρχεται από το λατινικό calendae, δηλαδή τις πρώτες ημέρες του μήνα, αλλά η ίδια η γιορτή έχει πολύ πιο αρχαίες ρίζες. Από αυτές τις ημέρες περίφημες ήταν οι calendae Januariae, οι πρώτες ημέρες δηλαδή του Ιανουαρίου, επειδή τότε γιόρταζαν την έλευση του νέου χρόνου. Η σλάβικη φράση «Κόλιντα Μπάμπω» σε ελεύθερη απόδοση στα νέα ελληνικά σημαίνει «Καλή νέα αρχή, γιαγιά» με τη γιαγιά να αποτελεί σύμβολο της ευρύτερης σλάβικης παράδοσης. Σε αυτές τις κοινότητες, η Κόλιντα ήταν μια τελετή που γιόρταζε το φως και τη ζωή, ιδιαίτερα γύρω από το χειμερινό ηλιοστάσιο, όταν οι νύχτες είναι μεγαλύτερες και το φως αρχίζει να κερδίζει ξανά έδαφος.
Σε μια δεύτερη πιθανή εκδοχή, προέρχεται από την Ρωσία. Σύμφωνα με τη ρωσική παράδοση η λέξη πηγάζε από τον Kolyada, θεό του χειμώνα των αρχαίων Σλάβων τον οποίο κι αυτοί γιόρταζαν τις ημέρες που ο Ήλιος έπαυε να χαμηλώνει την τροχιά του και άρχιζε να επανέρχεται ψηλά στον ουρανό, ως θριαμβευτής, για να ξαναφέρει τη ζέστη και τη ζωή στην παγωμένη φύση.
Κόλιντα και φωτιές
Οι φωτιές κατέχουν κεντρική θέση στην παγανιστική παράδοση της Κόλιντα, λειτουργώντας ως σύμβολο εξαγνισμού, προστασίας και αναγέννησης. Στις σλαβικές κοινότητες, οι μεγάλες φωτιές ανάβονταν κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου, μιας περιόδου κατά την οποία οι νύχτες ήταν μεγαλύτερες και θεωρούνταν ότι το σκοτάδι είχε αυξημένη δύναμη. Οι φωτιές, λοιπόν, είχαν ως στόχο να διώξουν τα κακά πνεύματα και να καλέσουν πίσω το φως του ήλιου, σηματοδοτώντας την αρχή ενός νέου κύκλου ζωής.
Ταυτόχρονα, οι φωτιές είχαν έναν κοινωνικό ρόλο, καθώς οι οικογένειες και οι γειτονιές συγκεντρώνονταν γύρω τους, τραγουδώντας τα κολιαντά και μοιράζοντας ευχές για υγεία και ευημερία. Αυτός ο συνδυασμός του αποτρεπτικού και εορταστικού χαρακτήρα κάνει τις φωτιές της Κόλιντα ένα διαχρονικό σύμβολο ενότητας και ελπίδας.
Οι χριστουγεννιάτικες φωτιές στη Δυτική Μακεδονία
Η παράδοση των φωτιών δεν περιορίζεται μόνο στις σλαβικές χώρες. Στην Δυτική Μακεδονία, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Φλώρινα και η Κοζάνη, οι φωτιές του Δωδεκαημέρου είναι ένα εξίσου έντονο έθιμο, το οποίο φέρει πολλές ομοιότητες με τις φωτιές της Κόλιντα.
Στη Φλώρινα, για παράδειγμα, το βράδυ της 23ης Δεκεμβρίου ανάβονται οι περίφημες «Φωτιές», μεγάλες πυρές στις πλατείες και τα σοκάκια, με τους κατοίκους να συγκεντρώνονται γύρω τους, τραγουδώντας και χορεύοντας. Οι φωτιές αυτές έχουν διπλή σημασία: από τη μια αποτρέπουν το κακό και από την άλλη εξαγνίζουν το καλό· όπως και στην Κόλιντα, πιστεύεται ότι η φωτιά διώχνει τα κακά πνεύματα που περιπλανώνται κατά τη διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου και του Δωδεκαημέρου, έτσι και οι φωτιές στη Δυτική Μακεδονία συμβολίζουν το ίδιο.
Στην Σιάτιστα και τις γύρω περιοχές, οι φωτιές του Δωδεκαημέρου, συχνά συνδυασμένες με τραγούδια και παραδοσιακούς χορούς, προσδίδουν στην κοινότητα έναν παρόμοιο χαρακτήρα γιορτής και ενότητας.
Η μεταμόρφωση της κόλιντα σε χριστουγεννιάτικο έθιμο
Με την επικράτηση του Χριστιανισμού, η Κόλιντα δεν εξαφανίστηκε, αλλά προσαρμόστηκε. Τα κολιαντά ενσωματώθηκαν στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα, ενώ οι φωτιές απέκτησαν νέο συμβολισμό, συνδεδεμένες με το φως του Χριστού.
Αυτό που ξεχωρίζει την Κόλιντα από άλλες γιορτές είναι η αίσθηση της κοινότητας. Στα χωριά της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Σερβίας, οι άνθρωποι μαζεύονται για να τραγουδήσουν, να χορέψουν και να ανταλλάξουν ευχές. Η γιορτή διαρκεί μέχρι τα Θεοφάνια, περιλαμβάνοντας έθιμα που αναμιγνύουν την παγανιστική μαγεία με τη χριστιανική πίστη.
Ομοιότητες με τις άλλες ελληνικές παραδόσεις
Η Κόλιντα έχει εντυπωσιακές ομοιότητες με πολλές ελληνικές παραδόσεις, αποδεικνύοντας ότι οι πολιτισμοί των Βαλκανίων έχουν κοινές ρίζες.
- Τα Κάλαντα των Χριστουγέννων
Τα ελληνικά κάλαντα θυμίζουν τα σλαβικά κολιαντά, τόσο στη μορφή όσο και στον σκοπό. Τα παιδιά τραγουδούν για να φέρουν τύχη και δέχονται μικρά δώρα ως ανταμοιβή. Σε περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας τα Κόλιαντα αναβιώνουν κάθε χρόνο και έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος της πολιτισμικής κουλτούρας των κατοίκων. - Το Δωδεκαήμερο και οι Καρναβαλικές Ρίζες
Η Κόλιντα διαρκεί όσο το ελληνικό Δωδεκαήμερο. Στο διάστημα αυτό, οι δοξασίες για τους καλικάντζαρους φέρνουν στον νου τις σλαβικές ιστορίες για δαιμονικές παρουσίες που προσπαθούν να εισβάλουν στα σπίτια των χωριανών.
Κόλιντα/κόλιαντα σήμερα
Η Κόλιντα μας θυμίζει ότι οι γιορτές είναι περισσότερα από ημερολόγια και δώρα. Είναι η σύνδεση με τη φύση, τους κύκλους της ζωής και την κοινότητα. Μέσα από αυτήν την παράδοση, ανακαλύπτουμε πως οι πολιτισμοί δεν είναι κλειστοί, αλλά αλληλεπιδρούν, δημιουργώντας μια πλούσια κληρονομιά αναλλοίωτη ανά τους αιώνες.
Πηγές άρθρου:
Pamita, M. (2020). Kolyada: The Old Slavic Winter Solstice. Στο patheos.com (Τελευταία ανάκτηση 19 Δεκεμβρίου 2024).
Aiia lab. (2023). Η Μακεδονία γιορτάζει. https://aiia.csd.auth.gr/macedonia-celebrates/
