Η λαϊκή μετεωρολογία (αγγλικά, weather lore) είναι ένα σώμα προφορικών παραδόσεων, πεποιθήσεων και γνώσεων για την εμπειρική πρόγνωση του καιρού. Τα σημάδια του ουρανού και του ορίζοντα ως οιωνοί πρόβλεψης της καιρικής συμπεριφοράς στο εγγύς (και στο απώτερο) μέλλον. Αυτός ο τρόπος πρόγνωσης υπήρξε δημοφιλής στις προ-νεωτερικές εποχές, στο οποίο οι σύγχρονες επιστήμες δεν είχαν ακόμη εδραιωθεί. Στο παρελθόν, το βιός των ανθρώπων ήταν άμεσα συνδεδεμένο με τις γεωκτηνοτροφικές παραγωγές που αποτελούσαν το επίκεντρο των επαγγελματικών δραστηριοτήτων τους.
Μια καλή σοδειά σιτηρών και μια ικανή ποσότητα γαλακτοκομικών προϊόντων εξασφάλιζαν προσωπική και κοινωνική ευημερία· εν αντιθέσει οι πενιχρές συνθήκες διαβίωσης ήταν μονόδρομος, όταν οι σοδειές τους πήγαιναν στράφι ή τα ζώα δεν άντεχαν συνθήκες παρατεταμένου καύσωνα ή κακοκαιρίας. Σε κάθε περίπτωση το ζητούμενο και η αιτία υπέρ/κατά ήταν φυσικά ο καιρός. Έτσι, οι μετεωρολογικές προβλέψεις, στηριγμένες σε παρατηρήσεις αιώνων, λειτουργούσαν ως σανίδα σωτηρία στον δύσβατο δρόμο της ζωής των αγροτικών ανθρώπων.
Σύντομα Ιστορικά
Οι παραδόσεις, οι στάσεις και οι γνώσεις για τα σημάδια και την πρόβλεψη του καιρού είναι κατά βάση προφορικές, ανεπίσημες και ατεκμηρίωτες. Οι παλαιότεροι τις μετέδιδαν/μεταδίδουν στους νεότερους, οι οποίοι με τη σειρά τους ξαναέπιαναν/ξαναπιάνουν το νήμα της μετάδοσης σε ένα διαγενεακό συνεχές. Μολονότι οι προφορικές αυτές παραδόσεις καταγράφηκαν συγχρονικά στο πλαίσιο της εκάστοτε εθνικής λαογραφίας, οι ρίζες τους φτάνουν πίσω στους πρωτόγονους ανθρώπους. Η λαϊκή μετεωρολογία συμβάδιζε πλάι με την αστρολογία, την επιστήμη ερμηνείας των διαφόρων πλανητικών και αστρικών θέσεων.
Ο Hazen (1900) υποστήριξε ότι οι πρωτόγονοι άνθρωποι μελετούσαν τις θέσεις των άστρων και με αυτές προέβλεπαν τις καιρικές συμπεριφορές πριν ξεκινήσουν το κυνήγι τους. Επίσης, κατάσπαρτες είναι οι σχετικές αναφορές σε αρχαίους και μεσαιωνικούς Έλληνες και Λατίνους συγγραφείς. Πιο συγκεκριμένα, ο Θεόφραστος ο Ερέσιος (371 – 278 π.Χ.) και ο Άρατος ο Σολεύς (περίπου 310 – 240 π.Χ.) ιχνηλάτησαν τα σημάδια του καιρού στο έργο τους Περί Καιρικών Συμβόλων και Περί Ανέμων. Οι ερμηνείες του φυσικών φαινομένων ήταν χρήσιμες για τους κτηνοτρόφους, τους αγρότες και τους καλλιεργητές, αλλά και για τους εμπόρους.
Στο σήμερα
Στις μέρες μας, η λαϊκή μετεωρολογία αποτελεί μια εμπειρική παρατήρηση των καιρικών σημείων εν είδει σοφίας ηλικιωμένων ανθρώπων. Όλο αυτό το σώμα των γνώσεων δεν είναι πέρα για πέρα ομοιογενές. Κάθε περιοχή, κάθε τόπος και κάθε περιβάλλον εγγράφει τους δικούς του κανόνες και τα δικά του μοτίβα στο καιρικό τοπίο. Σε γενικές γραμμές, τα όσα γράφονται για τη λαϊκή μετεωρολογία, ισχύουν κυρίως για το νότιο ημισφαίριο της γης. Επομένως ένας άνθρωπος που κατοικεί στο βόρειο ημισφαιρίο θα πρέπει να τα ερμηνεύσει διαφορετικά. Εξάλλου, η τεχνολογική εκτίναξη των τελευταίων αιώνων, πολλώ δε μάλλον στον μετα-φουτουριστικό κόσμο της τεχνητής νοημοσύνης, έχει παραγκωνίσει την αξία της λαϊκής μετεωρολογίας τρέποντάς τη σε ένα πεδίο μελέτης στις λαογραφικές σπουδές. Εντούτοις, η λαϊκή μετεωρολογία λογίζεται πλέον ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά με τους διάφορους φορείς να τονίζουν την πολιτιστική και πολιτισμική αξία αυτών των προφορικών παραδόσεων.
Πεδία λαϊκής μετεωρολογίας
Άραγε, πώς προβλέπουμε τον καιρό με τη χρήση της λαϊκής μετεωρολογίας; Μα κοιτώντας ψηλά στον ουρανό ή ευθεία στον ορίζοντα. Οι παροιμίες είναι το γλωσσικό εργαλείο της λαϊκής μετεωρολογίας, κάτι στο οποίο συνηγορεί ο προφορικός χαρακτήρας της εν λόγω πρακτικής. Η λαϊκή μετεωρολογία διαθέτει πολλά πεδία μελέτης με τα ξεχωριστά σημάδια ερμηνείας σε καθένα απ’ αυτά.
- Οι δώδεκα μήνες του έτους
- Εποχές, γιορτές και Μερομήνια
- Συμπεριφορές των ζώων
- Συμπεριφορές των φυτών
- Φυσικά φαινόμενα, στοιχεία και στοιχειά.
- Διάφορα άλλα (αντικείμενα, μέρη του σώματος, κ.α.)
Επιλογικά
Τα καιρικά φαινόμενα δεν είναι σήμερα διαφορετικά σήμερα από ό,τι χιλιάδες χρόνια πριν -όσο και αν η κλιματική αλλαγή απειλεί να τα αναστατώσει. Γι’ αυτό και οι λαϊκές παρατηρήσεις για την πρόγνωση του καιρού συνεχίζουν να έχουν την ισχύ τους στον ελληνικό χώρο. Ίσως μερικές φορές να αντιφάσκουν, επειδή τα γεωγραφικά δεδομένα διαφέρουν από τόπο σε τόπο. Σε κάθε περίπτωση, η λαϊκή μετεωρολογία με τις παροιμίες και τα γνωμικά της είναι πολιτιστική μας κληρονομιά και όλοι πρέπει να φροντίσουμε για να την καράτησουμε ζωντανή.
ΠΗΓΕΣ ΑΡΘΡΟΥ
Μαλαβάκης, Ν. (1997). Λαϊκή Μετεωρολογία. Ενάλιος.
Hazen, H. A. (1900). The Origin and Value of Weather Lore. The Journal of American Folklore. 13 (50): 191–198.
