Η Δημιουργία του Αδαμ, Μιχαήλ Άγγελος
Οι άνθρωποι από πολύ νωρίς προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τον κόσμο γύρω τους, για κάθε τι όμως που δεν μπορούσαν να εξηγήσουν, έδιναν μαγική ή θεϊκή υπόσταση και μέσα από τις παραπάνω ερμηνείες κάθε λαός και κάθε φυλή, δημιούργησε τη δική της κοσμογονική μυθολογία. Μερικές από αυτές απαντούν κοινά χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε από την ένωση ουρανού και γης, ενώ άλλοι διαφοροποιούνται αρκετά.
Η αυθυπαρξία ενός θεού – Δημιουργού
Η κοσμογονική μυθολογία που αποτελεί κοινό τόπο για τους περισσότερους λαούς είναι αυτή της αυθυπαρξίας του ανώτερου Ων. Ένα ανώτερο πνευματικό Ων, το οποίο με τη δύναμη του μυαλού, της σκέψης και της θέλησής του μπορεί να δημιουργήσει τον κόσμο: τον ουρανό και τη γη, τη θάλασσα και τα βουνά, τα ποτάμια και τις πεδιάδες και φυσικά τα ζώα και τον άνθρωπο. Η διαφοροποίηση εκτιμάται στον τρόπο που γίνεται και στην διαδικασία που ακολουθείται, ενώ παράλληλα, το παραπάνω Ων μπορεί να είναι μόνο του ή όχι. Για τον Χριστιανισμό, τον Ιουδαϊσμό και το Ισλάμ, είναι ο Θεός, ο δημιουργός των πάντων, Αυτός που για τους Χριστιανούς έπλασε τον Αδάμ και την Εύα. Για τους αρχαίους Αιγυπτίους ήταν ο Ατουμ. Ένας άφυλος θεός, ο οποίος με τη δύναμη του μυαλού του και με τις σκέψεις του δημιούργησε τον κόσμο. Για να μπορεί να στέκεται κάπου, από τα νερά του Νουν, αναδύθηκε ένας λόφος και από κει πάνω έφτιαξε τους θεούς Σου (θεός του αέρα) και τη θεά Τεφνουτ (θεά της υγρασίας). Από την ένωση των δύο νέων θεών, προέκυψε ο θεός της γης Γκεμπ και η θεά του ουρανού Νουτ. Στην αρχή οι δύο αυτοί θεοί ήταν ενωμένοι, αλλά άφησε ο Γκεμπ τη θεά Νουτ να ανυψωθεί και από αυτή την ανύψωση προήλθε η κοσμική τάξη. Οι άνθρωποι προήλθαν από τα δάκρυα χαράς του Ατουμ, όταν έστειλε, με επιτυχία, τον πεντεπόπτη οφθαλμό του, να βρει τους Σου και Τεφνουτ, οι οποίοι είχαν χαθεί.
Η ίδια κοσμογονική μυθολογία, ισχύει και για τους Μάγια, με διαφορά ότι δεν είναι μόνος του ο Δημιουργός, αλλά παράλληλα υπάρχει και ένα πτερωτό πνεύμα. Έτσι ο Τεπεου και ο Γκουκουμαατζ, αντίστοιχα, με τη δύναμη της σκέψης τους, έφτιαξαν τον κόσμο. Μέσα σε αυτόν δημιουργήσαν και τοποθέτησαν πλάσματα με σκοπό να τον φροντίζουν και να τους τιμούν. Πρώτα δημιούργησαν τα ζώα, αλλά δεν τους αρκούσαν, δεν είχαν λόγο και δεν μπορούσαν να δείξουν το θαυμασμό τους. Έπειτα, ύστερα από δύο αποτυχημένες προσπάθειες, φτιάξανε από καλαμπόκι, τέσσερις άνδρες. Οι άνδρες αυτοί, είχαν όλα όσα χρειάζονται προκειμένου να επικοινωνούν και να λατρεύουν το μεγαλείο των δημιουργών τους. Για να μπορεί να συνεχιστεί το γένος των ανθρώπων, στη συνέχεια, έπλασαν και τη γυναίκα. Με μια πρώτη ματιά, εντύπωση μπορεί να προκαλεί το υλικό που χρησιμοποίησε ο Δημιουργός, προκειμένου να φτιάξει τους ανθρώπους: το καλαμπόκι. Ωστόσο, το προϊόν αυτό, φαίνεται να έχει ιδιαίτερη σημασία για κάποιες φυλές, καθώς, από σπόρους καλαμποκιού, δημιουργήθηκαν οι πρώτοι άνθρωποι –σύμφωνα με τις δοξασίες των ιθαγενών- στην περιοχή της νότιας Κόστα Ρίκα. Σε αυτή την περίπτωση, έχουμε την αιώνια πάλη μεταξύ καλού και κακού, όπου το κακό πνεύμα, Αμπεμπρου, προσπαθεί με δόλο τρόπο να κλέψει το καλάθι με τους σπόρους από το καλό πνεύμα και δημιουργό, τον θεό Σιμπους.
Ένας μοναδικός θεός και Δημιουργός, είναι ο Αχουρα Μαζντα για τους Πέρσες και τον Ζωροαστρισμό. Πρόκειται για το υψηλότερο πνεύμα λατρείας, το οποίο επικαλείται μόνο του (μέχρι την περίοδο του Αρταξέρξη του δεύτερου, έπειτα, εμφανίζεται ως τριάδα με τους θεούς Μιθρα και Αναχιτα). Η φύση δημιουργήθηκε όταν το βουνό Alburz, το οποίο μεγάλωνε για οκτακόσια χρόνια και είχε ως αποτέλεσμα, κάποια στιγμή, να φτάσει να ακουμπήσει τον ουρανό. Από αυτό το άγγιγμα δημιουργήθηκε βροχή, η οποία με τη σειρά της, δημιούργησε τη θάλασσα Vourukasha και δύο μεγάλους ποταμούς. Στις όχθες του ποταμού Veh Rod, υπήρχε ένας λευκός ταύρος, ο οποίος σκοτώθηκε από το «καταστροφικό πνεύμα» Angra Mainyu. Ωστόσο, το σπέρμα του στάλθηκε στη σελήνη όπου και εξαγνίστηκε και από αυτό στη συνέχεια δημιουργήθηκαν τα ζώα και φυτά. Ο πρώτος άνθρωπος ήταν ο Gaymard, ο οποίος ήταν λαμπερός όπως και ο ήλιος, αλλά είχε την ίδια τύχη με τον ταύρο, να σκοτωθεί από τον Angra Mainyu. Και σε αυτή την περίπτωση το σπέρμα του πρώτου ανθρώπου στέλνεται στον ήλιο προκειμένου να εξαγνιστεί. Από τον παραπάνω εξαγνισμό, δημιουργείται το φυτό ραβέντι, από το οποίο δημιουργούνται και οι πρώτοι θνητοί Mashya και Mashyanag.
Για τους Βαβυλώνιους, η κοσμογονική μυθολογία (Emusa Flish), αρχίζει με τους θεούς των νερών Apsu (φρεσκάδας) και Tiamat (αλμύρα). Η ένωση των δύο αυτών θεών, έφερε ως αποτέλεσμα μια γενιά θεών με αρχηγό τον Ea. Σύμφωνα με τον μύθο, οι νέοι θεοί, έκαναν τόση φασαρία, που δεν άφηναν τον Apsu και την Tiamat να κοιμηθούν, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να θέλουν να τους σκοτώσουν. Τους προλαβαίνει όμως ο Ea και σκοτώνει τον πατέρα του. Η Tiamat θέλοντας να πάρει εκδίκηση, δημιουργεί μια σειρά από τέρατα, ενώ παράλληλα ο Ea με τη θεά Damkina, δημιουργούν και αυτή με τη σειρά τους τον Marduk για να τους προστατεύει. Ο γίγαντας αυτός σκοτώνει την Tiamat, χωρίζει το σώμα της στα δύο, δημιουργώντας έτσι τον ουρανό και τη γη, στη συνέχεια έφτιαξε και τον άνθρωπο προκειμένου να κάνει τις βαριές δουλειές, όπως η καλλιέργεια και η κτηνοτροφία.
Για τους Αζτέκους, γήινη μητέρα είναι η Coatlicue, μια γυναικεία φιγούρα που προκαλεί τρόμο καθώς φορά φούστα από φίδια και έχει κρεμασμένο στον λαιμό της ένα περιδέραιο από καρδιές και χέρια. Η Coatlicue, μένει έγκυος από ένα οψιδιανό μαχαίρι και γεννά την κόρη της και θεά της Σελήνης, την Coyolxauhqui καθώς και τετρακόσιους γιους. Στη συνέχεια η Coatlicue, μένει ξανά έγκυος από μια μπάλα που έπεσε από τον ουρανό. Η Coyolxauhqui και τα αδέρφια της, ντροπιασμένα από την εγκυμοσύνη αυτή, αποφασίζουν να σκοτώσουν τη μητέρα τους. Μόλις το έμαθε η Coatlicue, γεννά αμέσως τον θεό του πολέμου και του ήλιου, τον Huitzilopochtli, ένα άρτιο πολεμιστή, ο οποίος υπερασπίζοντάς την, αποκεφαλίζει την αδερφή του και πετά το κεφάλι της στον ουρανό, δημιουργώντας την σελήνη, με σκοπό να βλέπει η μητέρα του το πρόσωπο της κόρης της και να παρηγορείται. Στη συνέχεια αντιμετώπισε και τα αδέρφια του, τα οποία σκοτώνοντας τα γίνανε τα αστέρια του ουρανού.
Για την παράδοση των αρχαίων Ιαπώνων, η δημιουργία του κόσμου προκύπτει, επίσης από δύο θεούς: τον Izanagi και την Izamani. Οι δυό τους στάθηκαν σε μια γέφυρα πάνω από τον αρχέγονο ωκεανό και αναδεύοντας τα νερά με την ιερή λόγχη των θεών, δημιούργησαν το πρώτο νησί, το Onogoro. Στην τελετή των γάμων τους διεκδίκησαν τον σχηματισμό και άλλων νησιών καθώς επίσης και άλλες θεότητες. Από τον γάμος τους γεννήθηκαν τέσσερις παραμορφωμένοι απόγονοι, ενώ κατά τη διάρκεια της γέννας του θεού της φωτιά Kagutsuchi Kami, η Izamani πεθαίνει. Ο Izanagi την ακολουθεί στη χώρα των νεκρών Yomi, με σκοπό να την ανακτήσει, ωστόσο επειδή εκείνη έφαγε από τον φαγητό του Κάτω Κόσμου, ήταν αδύνατη η επιστροφή της. Αν και ο Izanagi, είχε δώσει υπόσχεση να μην την κοιτάξει, δεν κατάφερε να κρατήσει τον λόγο του με αποτέλεσμα να αντικρίσει το αποσυντιθέμενο σώμα της και να τρομάξει. Αμέσως προσπάθησε να αποδράσει από τη σπηλιά, καθώς η πεθαμένη γυναίκα του τον κατεδίωκε μαζί με άλλες γυναίκες. Βγαίνοντας από αυτή έριξε έναν μεγάλο ογκόλιθο πίσω του με αποτέλεσμα να διαχωρίσει για πάντα τον κόσμο των νεκρών από των ζωντανών. Η Izamani του φώναξε ότι κάθε μέρα, ως αντίποινα, θα σκοτώνει χίλιους ανθρώπους και ως ανταπάντηση ο Izanagi, αποκρίθηκε ότι κάθε μέρα θα γεννιούνται χίλιοι πεντακόσιοι.
Ένωση ουρανού και γης
Σε αντίθεση με τους παραπάνω λαούς, όπου η κοσμογονική μυθολογία τους, έχει ως κεντρικό πυρήνα τον έναν Δημιουργό (ιδιαίτερη σημείωση αποτελεί το γεγονός ότι όπου ο Θεός δεν είναι ένας και άφυλος είναι δύο: ένας άντρας και μια γυναίκα), υπάρχουν πολλές φυλές, οι οποίες αποδίδουν τη δημιουργία του κόσμου στην ένωση ουρανού και γης – όπως εν μέρει με τον Ζωροαστρισμό-, όπως η φυλή των Μαορί στη Νότια Ζηλανδία. Για τους Ιθαγενείς της Πολυνησίας, η δημιουργία του κόσμου τους προήλθε όταν ο Ουρανός άφησε το αβγό του να πέσει στη θάλασσα και από τα τσόφλια που έσπασαν δημιουργήθηκαν τα νησιά.
Ένα άλλο συμπατικό αβγό, στο οποίο οφείλεται η δημιουργία του κόσμου, είναι αυτό που συναντάμε στην κινέζικη κοσμογονική μυθολογία, το «κοσμικό αβγό», φτιαγμένο από ισορροπημένες αντιθέσεις Γιν και Γιανγκ. Μέσα σε αυτό το αβγό βρίσκονταν το «θείο έμβρυο» Π’ αν Κου. Καθώς μεγάλωνε το έμβρυο, έσπασε το τσόφλι και με εργαλείο ένα σφυρί έφτιαξε: τις πεδιάδες, τα βουνά και τα ποτάμια. Το «θείο έμβρυο» πέθανε πριν προλάβει να φτιάξει τη γη, ωστόσο ο στόχος του υλοποιήθηκε με τον θάνατό του: η σάρκα του έγινε το έδαφος, τα κόκκαλα του οι πέτρες, τα μάτια του ο ήλιος και το φεγγάρι, το κεφάλι του ο ουρανός, ο ιδρώτας του και τα δάκρυά του έγιναν η βροχή, ενώ οι άνθρωποι είναι τα έντομα που κάλυψαν το σώμα του. Όσο αφορά τον Κομφουκιανισμό, το άτομο διασπάστηκε σε αρσενικό και θηλυκό χωρίς καμία θεϊκή παρέμβαση.
Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί και η κοσμογονική μυθολογία των Νορβηγών. Κατ’ αυτούς, πριν από την ύπαρξη της Γης υπήρχαν η «φλεγόμενη περιοχή» (Muspell), το «αχανές διάστημα» (Ginnyngagap) και η «περιοχή με πάγο» (Niflheim). Όταν η Niflheim ενώθηκε με την Muspell, γεννήθηκε από τις σταγόνες του πάγου ο γίγαντας Ymir και η αγελάδα Auehumla, η τελευταία γλείφοντας τον πάγο δημιούργησε τον Buri και τη γυναίκα του. Από την ένωσή τους, προέκυψαν ο Odin, ο Vili και ο Ve. Οι τελευταίοι σκότωσαν τον Ymir και από τη σάρκα του δημιούργησαν τη Γη. Από τα οστά του δημιουργήθηκαν τα δέντρα, από το αίμα του τα ποτάμια, οι λίμνες και η θάλασσα, ενώ από το κρανίο του δημιουργήθηκαν ο ουρανός και τα αστέρια.
Το χάος
Για κάποιους άλλους λαούς η αρχή της Δημιουργίας, δεν ήρθε ούτε με την ένωση του Ουρανού και της Γης, αλλά ούτε και από κάποιον αυθύπαρκτο θεό. Για τον Ινδουισμό, όπως και για τους αρχαίους Έλληνες, «’Εν ἀρχή ἦν τὸ Χάος». Σύμφωνα με τον Ινδουισμό, στην αρχή ήταν το χάος, από το χάος γεννήθηκε ο πόθος ή κάρμα και μετά οι θεοί. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις της Ριγκβεδα (κείμενο της ινδουιστικής θρησκείας), ο Παρούσα, πλάσμα με χίλια μάτια, κεφάλια και πόδια, θυσιάστηκε από τους θεούς και το σώμα του έγινε βούτυρο. Στη συνέχεια από τη μάζα αυτή δημιουργήθηκαν τα ζώα, τα στοιχειά, οι τρεις θεοί (Αγκνι, Βαγιου και Ιντρα), καθώς και οι τέσσερις κάστες της ινδουιστικής θρησκείας. Μια άλλη ερμηνεία, κάνει λόγο για το «Τριμούρτι», την τριάδα της δημιουργίας του κόσμου: τον Βραχνα, όπου είναι ο Δημιουργός και ο οποίος από το στόμα του έπλασε την πρώτη ανώτερη κάστα, τον Βισνου, πρόκειται για τον θεό- συντηρητή, για αυτόν που είναι επιφορτισμένος με την διατήρηση της ηθικής τάξης και τέλος, τον Σιβα, τον θεό καταστροφέα- αναδημιουργό. Και οι τρεις θεοί μαζί δημιουργούν τον κύκλο του κόσμου και της δημιουργίας του: η δημιουργία- η συντήρηση – το τέλος του κόσμου.
Με κοινή αρχή το χάος, εμφανίζεται και η κοσμογονική μυθολογία των αρχαίων Ελλήνων, μέσα από τη Θεογονία του Ησιόδου. Από το αρχικό χάος δημιουργείται η πρώτη τριάδα των θεών: Γη (ύλη), Τάρταρος (χρόνος και θάνατος) και Έρωτας (δημιουργία). Στη συνέχεια, δημιουργήθηκαν μέσω των πρώτων και άλλοι θεοί όπως ο Έρεβος και η Νύχτα και με συνεχείς ενώσεις και άλλες θεότητες, όπως ο Αιθέρας και η Μέρα. Ο Ουρανός, τα Όρη και η Θάλασσα, προήλθαν από την παρθενογένεση της Γης. Δημιουργός του πρώτου ανθρώπου – άντρα ήταν ο τιτάνας Προμηθέας, ο οποίος τον έπλασε από πηλό και φωτιά, ενώ η πρώτη γυναίκα- η γνωστή Πανδώρα, δημιουργήθηκε από τον Ήφαιστο, από ξηρά και θάλασσα. Όπως σε κάθε κοσμογονική μυθολογία, υπάρχει κάποιος κατακλυσμός (ή φωτιά στην περίπτωση της Ιαπωνίας), έτσι και σε αυτή την περίπτωση, ο Δίας αποφάσισε να εξοντώσει μέσω του κατακλυσμού, όλο το χάλκινο γένος των ανθρώπων, καθώς ήταν διεφθαρμένοι. Οι μόνοι που κατάφεραν να επιζήσουν από τον κατακλυσμό ήταν ο Δευκαλίων –τον οποίο είχε ενημερώσει ο πατέρας του Επιμηθέας για την επικείμενη συμφορά- και η Πύρρα. Με την παύση του κατακλυσμού, οι δυό τους έκαναν θυσία στον Φύξιο Δία και προκειμένου να αναγεννηθεί το γένος των ανθρώπων πέταγαν πέτρες προς τα πίσω τους. Από όσες πέτρες πέταγε ο Δευκαλίων, δημιουργούνταν οι άντρες και από όσες πέταγε η Πύρρα, οι γυναίκες. Ο πρώτος που δημιουργήθηκε ήταν ο Έλληνας.
Με μια γρήγορη παρατήρηση, εύκολα κανείς αντιλαμβάνεται τα πόσα κοινά χαρακτηριστικά έχουν όλες οι θρησκείες και όλοι οι μύθοι της κοσμογονίας μεταξύ τους: τριαδικοί θεοί, αέναη πάλη καλού πνεύματος και κακού, παρθενογένεση, αυθύπαρκτοι θεοί, κατακλυσμοί, ο ουρανός και η γη να κατέχουν ιδιαίτερη σημασία στη δημιουργία κ.α. Σε κάθε κοσμογονικό μύθο όμως, ουσιαστικά το κέντρο δεν είναι ο Δημιουργός, αλλά ο άνθρωπος, για αυτόν φτιάχνεται ο κόσμος, για να τοποθετηθεί μέσα σε αυτόν το τελειότερο δημιούργημα του.
