Κουτσομπολιό: μία λέξη με χιλιάδες ιστορίες να την συνοδεύουν! Αρχή του κουτσομπολιού θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί η εποχή των πρώιμων σχηματισμών κοινωνιών, καθώς σύμφωνα με τους επιστήμονες της κοινωνιολογίας, το κουτσομπολιό αποτέλεσε και το απαραίτητο εκείνο στοιχείο, το οποίο συνέβαλε στη δόμηση μιας κοινωνίας και στη ροή των πληροφοριών, όταν ακόμα η ‘ενημέρωση’ δεν είχε καν ορισθεί ως έννοια ή ιδέα.
Ένα σημείο, στο οποίο πολλοί επιστήμονες βρίσκουν κοινό τόπο, είναι ότι προϋπόθεση του κουτσομπολιού είναι η ύπαρξη ενός αποδεκτού, από την κοινωνία, συνόλου ηθικής και τρόπου ζωής, από το οποίο όποιος παρεκκλίνει, αυτομάτως, αποτελούσε και αντικείμενό του. Το κουτσομπολιό στρέφεται γύρω από την ιδιωτική ζωή του εκάστοτε πρωταγωνιστή, ενώ, εν αντιθέσει με τα κοινωνικά στεγανά, ουδέποτε στη ιστορία αποτέλεσε χαρακτηριστικό κάποιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας. Πρόκειται ουσιαστικά για μία συνήθεια, η οποία ακολουθεί την ανθρώπινη φύση ή αποτελεί μέρος αυτής, από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ύπαρξής της. Στερεότυπα όπως: κοινωνικό υπόβαθρο, φύλο, μορφωτικό επίπεδο, οικονομική κατάσταση, ηλικία κλπ, σίγουρα δεν υπάρχουν και καλώς ή κακώς αποτελεί μία κρυφή απόλαυση που λίγο ή πολύ, όλοι επιδιδόμαστε σε αυτή ακόμα και τυχαία.
Αν θα θέλαμε να καταρρίψουμε, σήμερα, κάποιον μύθο σχετικά με το κουτσομπολιό, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στην έρευνα των Megan L. Robbins και Alexander
Karan, “Who Gossips and How in Everyday Life?”, η οποία δημοσιεύθηκε στο Social Psychological and Personality Science. Σύμφωνα με το άρθρο, το κουτσομπολιό, δεν αφορά πάντα αρνητικά σχόλια, αλλά κυρίως ουδέτερα με κύριο άξονα τις κοινωνικές πληροφορίες και επιπλέον, νεαρά άτομα, τείνουν να σχολιάζουν αρνητικά, περισσότερο από τους ηλικιωμένους.
Το κουτσομπολιό μέσα στην ιστορία
Η αλήθεια είναι ότι το κουτσομπολιό δεν περίμενε τους Φαραώ για να βρει πρόσφορο έδαφος. Όπως ειπώθηκε και στην αρχή, φαίνεται ότι συνοδεύει την ανθρώπινη φύση, από την αρχή της ιστορίας της. Ωστόσο, από εκείνη την εποχή, έχουμε και γραπτές μαρτυρίες της ύπαρξής του, όπου πάνω σε αιγυπτιακές επιγραφές, βλέπουμε να σχολιάζονται ή –καλύτερα- να κουτσομπολεύονται οι σεξουαλικές προτιμήσεις του Φαραώ.
Για την αρχαία Ελλάδα, τα πράγματα είναι λίγο – πολύ γνωστά. Το κουτσομπολιό, έβρισκε χώρο να ανθίσει στην αγορά, στα μαγαζιά, αλλά και στους δρόμους. Οι έντονες πολιτικές συζητήσεις, οι διαπληκτισμοί και –φυσικά- τα κουτσομπολιά δεν ήταν τίποτα λιγότερο από μια αγαπημένη συνήθεια! Ένας αγαπημένος χώρος για την επίδοση σε αυτό ήταν τα κουρεία της εποχής. Οι μπαρμπέρηδες της αρχαιότητας, φαίνεται ότι με τη διάθεσή τους για πολυλογία και σχολίων μεταξύ αυτών και των πελατών, όχι μόνο επιδίδονταν σε ‘κουτσομπολίστικη’ διάθεση, αλλά την ενίσχυαν κιόλας. Μάλιστα, κυκλοφορούσε ένα σχετικό ανέκδοτο με πρωταγωνιστή έναν κουρέα και τον Μακεδόνα βασιλιά, Αρχέλαο. Όταν ο κουρέας, ρώτησε τον Αρχέλαο, «πώς να σε κουρέψω», ο τελευταίος απάντησε «Σιωπηλά».
Πέραν όμως από τα κομμωτήρια της εποχής, ένας χώρος για να ακούσει κανείς τα ‘καλύτερα’ κουτσομπολιά της πόλης, ήταν τα δικαστήρια. Μετά την αγορά και τα λουτρά, τα δικαστήρια της Αθήνας, ήταν η Μέκκα του κουτσομπολιού και αυτό διότι η κρίση των δικαστηρίων, βασιζόταν στη φήμη και στην αξιολόγηση του χαρακτήρα των εκάστοτε εμπλεκομένων. Μεταξύ των βασικών πυλώνων της ρητορικής τέχνης, μεταξύ των –ως παραδείγματα- επίκληση στη λογική, ή επίκληση στην αυθεντία, ήταν και η επίθεση στη ήθος του αντιπάλου. Για μία αποτελεσματική, βέβαια, επίθεση στο ήθος του αντιπάλου, είχε προηγηθεί ένας αγώνας διασποράς κακολογίας και κουτσομπολιών σε ολόκληρη την πόλη.
Ευρέως γνωστοί μας είναι οι ήρωες και οι «δυνατοί» της αρχαίας Ελλάδα, οι οποίοι είτε με τα ανδραγαθήματά τους, είτε με το έργο τους, είτε με τη δύναμη που είχαν, κατάφερναν να υπερισχύσουν των αντιπάλων τους. Στον αντίποδα αυτών, οι «αδύναμοι», ως ισχυρό όπλο είχαν μόνο το κουτσομπολιό. Με τη προσβολή του ήθους του αντιπάλου, προσπαθούσαν να υπερισχύσουν έναντι όσων είχαν τη δύναμη.
Το κουτσομπολιό στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και στο Βυζάντιο
Για το κουτσομπολιό στην αρχαία Ρώμη, ισχύει ότι ισχύει και για την αρχαία Ελλάδα. Στην αγορά, στα δημόσια λουτρά, αλλά και στα μαγαζιά, είχε την τιμητική του και κύριο θέμα ήταν τόσο οι ίδιοι οι αυτοκράτορες, αλλά και η ιδιωτική ζωή οποιουδήποτε επιφανούς Ρωμαίου πολίτη, ποιητή κλπ. Η αλήθεια είναι, ότι τόσο ο εκάστοτε Καίσαρας αλλά και η ζωή αυτών, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για κακόβουλα σχόλια και κουτσομπολιά και πολλές φορές όχι άδικα. Επίσης, αλήθεια είναι ότι, εάν αυτές οι φήμες ή οι κακολογίες, παρέμεναν έξω από τη Σύγκλητο ή έξω από άλλα ισχυρά ελεγκτικά όργανα της αρχαίας Ρώμης, τότε θα μπορούσαν να θεωρηθούν, μέχρι και αθώα. Η πραγματικότητα όμως απέχει πολύ, καθώς, η δύναμη του κουτσομπολιού έφθανε μέχρι και στη διαμόρφωση αποφάσεων ή εκλογικών αποτελεσμάτων.
Στην επόμενο περίοδο, ένα κακό κουτσομπολιό, ήταν το λιγότερο που θα μπορούσε να συμβεί σε κάποιον (!). Το Βυζάντιο, αποτέλεσε τη Μέκκα της ίντριγκας και του κουτσομπολιού και τίποτα δεν ήταν τόσο ισχυρό ώστε να το αποδυναμώσει. Το κουτσομπολιό, η κακολογία και η συκοφαντία –χρησιμοποιώντας μόνο ένα παράδειγμα- έφτασαν σε σημείο να στρέψουν τον Κωνσταντίνο να σκοτώσει τον ίδιο του τον γιο https://maxmag.gr/politismos/prosopa/aytokrateires/. Η αγορά, τα λουτρά, οι θρησκευτικές εκδηλώσεις, τα πανηγύρια, οι αυλές των σπιτιών κ.α. αποτέλεσαν τόπους πράξης αυτού. Όπως και στις προηγούμενες περιόδους, έτσι και στη Βυζαντινή, το κουτσομπολιό αποτέλεσε –μεταξύ άλλων- και μία μορφή ενημέρωσης και επικοινωνίας.
Μεσαίωνας και το «χαλινάρι του κουτσομπολιού»
Ο Μεσαίωνας προσπάθησε να δώσει ένα τέλος στο κουτσομπολιό με μία φορητή συσκευή τιμωρίας. Το «χαλινάρι του κουτσομπολιού», ήταν μια σιδερένια κατασκευή, την οποία φορούσαν στο κεφάλι μιας κουτσομπόλας, μιας γκρινιάρας γυναίκας, μιας ‘φωνακλού’, ενός συκοφάντη ή ενός νταή. Ο σχεδιασμός του ήταν έτσι, ώστε να πιέζει την άκρη της γλώσσας προς τα κάτω με σκοπό να δυσκολεύει όχι μόνο την ομιλία αλλά και το φαγητό. Ανά περιόδους και χώρες, η κατασκευή αυτή απαντάται και σε διάφορες άλλες παραλλαγές. Κοινός τόπος αποτέλεσε η δημόσια διαπόμπευση, αφού η συσκευή αυτή, πολλές φορές απαντάται με ένα κουδουνάκι στο κεφάλι, το οποίο με την παραμικρή κίνηση χτυπούσε με σκοπό να σημάνει τη διέλευση ενός κουτσομπόλη. Για την ιστορία, η χρήση του σταμάτησε περί το 1800.
Όπως και να έχουν τα πράγματα, σε οποιαδήποτε εποχή και να βρεθούμε φαίνεται ότι το κουτσομπολιό βρίσκεται για τα καλά στην ανθρώπινη φύση. Σήμερα και έπειτα από τόσα χρόνια ιστορίας, εύκολα κανείς φαντάζεται ότι ένα κουτσομπολιό δεν σημαίνει ότι είναι και αλήθεια ή ότι από ένα κουτσομπολιό, μπορεί κάποιος να συμπεράνει ασφαλή αποτελέσματα. Σημασία δεν έχει, εάν κάποτε ως κοινωνία θα το αποβάλουμε ή όχι, αλλά εάν θα το θέσουμε στη σωστή του διάσταση, όπου κατά την τελευταία περίπτωση, μπορεί να χαρακτηριστεί και ως μια χαριτωμένη, άκακη, ‘ένοχη’ απόλαυση.
Πηγές
Το κουτσομπολιό ως «όπλο» των αδύναμων στην αρχαία Ελλάδα, ανάκτηση από: https://m.tvxs.gr/mo/i/284267/f/news/taksidia-sto-xrono/koytsompolio-os-oplo-ton-adynamon-stin-arxaia-athina.html?fbclid=IwAR1QTZiax8k8w-DnmQfoR9V0Z3WK1_lDK7xD6YxsxCuGUprCI9gQmcRC7GE
Δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς κουτσομπολιό, ανάκτηση από: https://www.andro.gr/zoi/gossip-history/
Η επικοινωνία στο Βυζάντιο, ανάκτηση από: file:///C:/Users/–/Downloads/B07.002.0.pdf
Το χαλινάρι του κουτσομπολιού». Η συσκευή που τρυπούσε ή έκοβε τις «φαρμακερές» γλώσσες στον Μεσαίωνα. Ήταν μέσο για τον εξευτελισμό των γυναικών και τη χρησιμοποιούσαν οι σύζυγοι για την γκρίνια, ανάκτηση από: https://www.mixanitouxronou.gr/to-chalinari-tou-koutsompoliou-i-siskevi-pou-tripouse-i-ekove-tis-farmakeres-glosses-sto-meseona-itan-meso-gia-ton-exeftelismo-ton-ginekon-pou-milousan-poli-ke-tin-chrisimopiousan-i-sizigi/
