Ο πολιτισμός των Αρχαίων Μακεδόνων

Αρχικά, χρειάζεται να γίνει σαφές και να υπογραμμισθεί  ότι οι αρχαίοι Μακεδόνες ήταν αρχαίο ελληνικό φύλο, και αυτό είναι αποδεδειγμένο και αποδεκτό και απο την επιστημονική κοινότητα. Οι Μακεδόνες έχουν γίνει γνωστοί κυρίως για την φιλοπόλεμη πλευρά τους, και παραβλέπεται η υπόστασή τους, ως ολοκληρωμένο φύλο με πολιτιστική κληρονομιά. 

Ιστορικό πλαίσιο

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, γενάρχης των μακεδόνων σύμφωνα με τον Ησίοδο, ήταν ο Μακεδνός, γιός του Δία και της Θυίας. Τους περιγράφει ως φύλο Δωρικό, που αρχικά κατοικούσαν στην Πίνδο και αργότερα μετακινήθηκαν προς την Πελοπόννησο. Μάλιστα, οι Αργειάδες, αποδίδουν την καταγωγή τους στον πρώτο νομοθέτη και βασιλιά του ‘Αργους, Τήμενο.

Από την αρχή της ύπαρξής του, το Μακεδονικό βασίλειο κυβερνήθηκε από αρκετούς οίκους βασιλικών δυναστειών. Το βασίλειο που ιδρύθηκε και εξελίχθηκε τον 7ο αιώνα π.Χ., συνδέεται με τη δυναστεία των Αργεάδων. Η συγκεκριμένη δυναστεία δημιουργήθηκε από τον Πέρδικκα Α’, απόγονου του βασιλιά του Άργους, Τήμενο. Το όνομα της Μακεδονίας, προέρχεται από την μυθολογική μορφή που προαναφέρθηκε, του Μακεδνά.

Advertisements

Μέσα στο πέρασμα των ετών, φαίνεται ότι η δυναστεία των Αργεαδών εδραιώθηκε, κυρίως, επί της βασιλείας του Αλέξανδρου Α΄ (498-454 π.Χ.). Αργότερα, στην εποχή του Φίλιππου Β΄ (359 – 336 π.Χ.). Εξαιτίας του Φιλίππου Β΄, η στρατιωτική υπεροχή τους φτάνει, από την Θάκη μέχρι και τη νότια Ελλάδα, και το μακεδονικό φύλο, από ένα απλό βόρειο βασίλειο, μετατρέπεται στο ισχυρότερο βασίλειο του τότε γνωστού κόσμου. Αυτή η αύξηση της εξουσίας, δίνει τη δυνατότητα στον Μέγα Αλέξανδρο (336 – 323 π.Χ.) να επεκταθεί ακόμα παραπάνω, έχοντας τώρα στο πλάι του κι άλλα ελληνικά φύλα, και να ξεκινήσει μια πανελλήνια εκστρατεία ενάντια στην Περσική Αυτοκρατορία. 

Η κατάκτηση της Περσικής Αυτοκρατορίας, πραγματοποιείται με σχετική ευκολία από τον Αλέξανδρο, ο οποίος αναδεικνύεται ως ο μεγαλύτερος και πιο πετυχημένος στρατηλάτης της ιστορίας. Η επεκτατική εκστρατεία του επεκτείνονταν από την αρχαία Μακεδονία, όπου γεννήθηκε και ξεκίνησε η όλη προσπάθεια, έως την βορειοδυτική Ινδία. 

Μέσα από την εκστρατεία του, ο Αλέξανδρος δημιούργησε ελληνιστικά βασίλεια. Στα βασίλεια αυτά, διέδωσε και εδραίωσε, την ελληνική γλώσσα, τον πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα του κόσμου του, καθώς και την πολιτιστική κληρονομιά την οποία διέθετε η μακεδονική του καταγωγή.

Τα πρώτα σημάδια πολιτισμού των Αρχαίων Μακεδόνων

Οι αρχαίοι Μακεδόνες, όπως και κάθε ελληνικό φύλο και περιοχή, είχε τις δικές του τελετές, τις δικές του γιορτές και τους δικούς του χορούς. Συγκεκριμένα, υπήρχε ένας χορός, της αρχαίας Μακεδονίας, ο οποίος ονομαζόταν “Τελεσιάς”. Πρόκειται για έναν πολεμικό χορό, ο οποίος χορεύονταν στο τέλος κάποιας τελετής. Εξού και η ονομασία του.

Άλλος γνωστός στην τότε γνωστή Βόρεια Ελλάδα, ήταν ο χορός “Καρπαία”. Ήταν ένας χορός, υποκριτικός. Υπήρχαν δυο φιγούρες σε αυτό το χορό. Ο ένας ήταν ο γεωργός και ο άλλος ήταν ο ληστής. Ο δεύτερος, όπως αναφέρει και το όνομά του, προσπαθούσε να ληστέψει από τον πρώτο. Και οι δυο οι χορευτές ήταν ντυμένοι με πλήρη εξάρτηση για τους ρόλους τους, και έπρεπε να αυτοσχεδιάζουν ώστε ο θεατής να παραμείνει σε αγωνία για το πως θα εξελιχθεί η ιστορία.

Επίσης, οι αρχαίοι Μακεδόνες, είχαν μια γιορτή, ετήσια, η οποία λεγόταν “Ξανθικά” ή “Ξανδικά”. Πρόκειται για μία γιορτή που αφορούσε τον εξαγνισμό του στρατού αλλά και τη σύνδεση και αφομοίωση των νέων στρατιωτών στον μακεδονικό στρατό. Η γιορτή αυτή πραγματοποιούταν τον μήνα Ξάνδικο, όπου σύμφωνα με τον Πολύβιο, οι μακεδόνες έκαναν προσφορές στον Ξάνθο ώς ήρωα.

Χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες προάσπισης τεχνών και πολιστικών διοργανώσεων

Οι Μακεδόνες ως λαός, είχαν αγάπη για τον πολιτισμό. Τους άρεσαν τα θέατρα, η μουσική και διοργάνωναν τα δικά τους συμπόσια, τις τελετές πάντα με τη συνοδεία μουσικών τραγουδιών, υποκριτικών έργων και με πολλούς χορούς. Μάλιστα, μεταξύ αρχαϊκής περιόδου και αρχές κλασικής εποχής, περίοδος κατά την οποία φαίνεται το θέατρο να ακμάζει ως τέχνη στην Αθήνα, η Μακεδονία ήταν από τις πρώτες περιοχές που το λάτρεψε και το υιοθέτησε.

1.Αλέξανδρος Α’ της Μακεδονίας 

Στα χρόνια της επικράτειας της Περσική Αυτοκρατορίας, κι όταν ακόμα σχεδόν όλες οι ελληνικές πόλεις-κράτη ήταν κράτη υποτέλειας της, ο βασιλιάς της Μακεδονίας, Αλέξανδρος Α’, ξεχώρισε για την αγάπη του για τις τέχνες και τα γράμματα. Κατα την περίοδο βασιλείας του, οι τέχνες ευδοκιμούσαν στην Αθήνα. Εξαιτίας αυτής της αγάπης και παρότι λειτουργούσε ως αντιβασιλέας του Πέρση βασιλιά Ξέρξη Α’, δεν σταμάτησε να δίνει σημαντικές πληροφορίες στους νότιους Έλληνες για τις κινήσεις των Περσών. Οι πληροφορίες του βοήθησαν στην έκβαση της Μάχης των Πλαταιών (479 π.Χ.), και στην φυγή των Περσών με τον σατράπη Αρτάβαζο. Επιπλέον, ο Αλέξανδρος Α’ πήρε μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 460 π.Χ. και αναγνωρίστηκε από τους Ήλειους Ελλανοδίκες ως Έλληνας και απόγονος των Αργειάδων και των Τημενιδών, κατ’ επέκταση. Για όλους αυτούς τους λόγους του απονεμήθηκε και ο τίτλος “Φιλέλλην”. 

Στην αυλή του Αλέξανδρου, είχαν φιλοξενηθεί και αρκετοί γνωστοί ποιητές, μερικοί εξ αυτών είναι ο Πίνδαρος, ο Βακχυλίδης ο Κείος, ο Αγάθωνας (του οποίου όμως δεν έχουν σωθεί πολλά ποιήματα). Και ο Πίνδαρος και ο Βακχυλίδης, έχουν γράψει ποιήματα προς τιμήν του.

2. Αρχέλαος Α’ της Μακεδονίας

Ο Αρχέλαος, ανέλαβε τη διακυβέρνηση του βασιλείου της Μακεδονίας το 413 π.Χ., διαδεχόμενος τον πατέρα του Περδίκκα Β’. Πρόκειται για τον βασιλιά που μετακίνησε την πρωτεύουσα της Μακεδονίας από τις Αιγές, στην Βεργίνα κι αργότερα στην Πέλλα. Επίσης, ήταν βασιλιάς, ο οποίος αγαπούσε τις τέχνες, το θέατρο, το τραγούδι και τη μουσική, και στην αυλή του υπήρχαν πάντοτε φιλόσοφοι, ποιητές, μουσικοί και στην αυλή του επικρατούσε συνεχώς μια γιορτή προς τιμή των τεχνών.

Πιο συγκεκριμένα, σε ένα από τα συμπόσια που διοργάνωνε, παρευρέθηκε και ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης. Για να δείξει την ευγνωμοσύνη του και την ευχαρίστηση του απέναντι στην φιλοξενία του χορηγού του αλλά και βασιλιά της Μακεδονίας, ο Ευριπίδης έγραψε μια τριλογία ποιημάτων για τον Αρχέλαο. Τα τρία ποιήματα αυτά ονομάζονταν: Αρχέλαος, Τήμενος και Τημενίδες. Και τα τρία ποιήματα αφορούν το γενεαλογικό δέντρο του Αρχέλαου, και την δυναστεία των προγόνων του, τους Τημενίδες. Τέλος, ο Ευριπίδης, έγραψε και το ποίημά του “Βάκχες” στην Μακεδονία όπου και πέθανε. Επιπλέον, βρέθηκε στις Αιγές πάνω σε μια ταφική στήλη, στίχος των ποιημάτων του ακριβώς όπως είχε ειπωθεί. Ο στίχος αυτός βρίσκεται μόνο στην ταφική αυτή στήλη και στην αρχαία τραγωδία “Ιφιγένεια εν Ταύροις”.

Πολύ σημαντική αναφορά χρειάζεται να γίνει στην ίδρυση των Μακεδονικών Ολυμπιακών Αγώνων που θέσπισε ο Αρχέλαος. Ονομάζονταν “Ολύμπια εν Δίω”. Πρόκειται για ολυμπιακούς αγώνες που πραγματοποιούνταν για εννέα ημέρες το φθινόπωρο στην Μακεδονία, και κάθε μια ημέρα ήταν αφιερωμένη και σε μία μούσα. Αυτοί οι αγώνες ήταν διαφορετικοί ως προς το περιεχόμενο τους και πέρα από τα αθλήματα, συμπεριλάμβαναν και θεατρικούς αγώνες. Κάτι τέτοιο, δεν γίνονταν στους νότιους Ολυμπιακούς αγώνες. Πρόκειται για πρωτοτυπία. 

Σε αυτό το σημείο, έρχεται η επιστήμη της αρχαιολογίας να συμπληρώσει και να ενισχύσει την ιστορία της πολιτιστικής δραστηριότητας των αρχαίων Μακεδόνων. Μέσα από έρευνες και ανασκαφές που έχουν γίνει από την αρχαιολογική κοινότητα, στην περιοχή της αρχαίας Μακεδονίας, στην Βεργίνα, στις αρχαίες Αιγές και στην Πέλλα, έχει βρεθεί πληθώρα αρχαιολογικών ευρημάτων με θεατρικά ειδώλια και προσωπεία. Αυτές οι ανακαλύψεις, αποδεικνύνουν και τεκμηριώνουν την έντονη πολιτιστική δραστηριότητα των κατοίκων της αρχαίας Μακεδονίας, και επιβεβαιώνουν ότι πρόκειται για ένα ελληνικό φύλο, με εξέχουσα πολεμική ιστορία αλλά και πολιτιστική κληρονομιά.

Πηγές :

https://pod.gr/portfolio/archaeostoryteller-me-ton-thodoro-papakosta/

Giannou, T. (2016). THEATRE AND MUSIC IN CLASSICAL AND HELLENISTIC MACEDONIA. Logeion: Periodiko gia to Archaio Theatro, (6).

Touratsoglou, I. (1982), “Ακμή και τέλος του Μακεδονικού βασιλείου. Η τέχνη κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους”, in M.B. Sakellariou (ed.), Μακεδονία. 4.000 Χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού, Athens, 172-191.

https://greekcultureellinikospolitismos.wordpress.com/2015/06/10/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B9-%CF%87%CE%BF%CF%81%CE%BF%CE%B9-%CE%B1%CF%80%CE%BF-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1-%CF%83%CF%84/

Αγγελική Κ. (2013), Αιγές, Η Βασιλική Μητρόπολη των Μακεδόνων, Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση