Η πολιτιστική κληρονομιά είναι η κύρια βάση της ιστορικής ταυτότητας μίας χώρας. Τα αγαθά και τα κατάλοιπα της, αποτελούν μαρτυρίες του παρελθόντος οι οποίες συγκροτούν και ενισχύουν την ιστορική και συλλογική μνήμη. Η προστασία και η διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, ορίζεται από διεθνή κείμενα και νομοθεσίες που διαφυλάσσουν και προωθούν την πολιτιστική συνέχεια. Η κλιματική αλλαγή και οι κοινωνικοοικονομικές μεταλλάξεις θέτουν συνεχώς σε κίνδυνο τα μνημεία και το φυσικό περιβάλλον, κάνοντας επιτακτική την ανάγκη να μελετηθεί η προστασία αυτών με όρους αειφορίας. Το άρθρο αυτό θα προσπαθήσει να περιγράψει τη συμβολή της σύμβασης της UNESCO για την προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς (Παρίσι 1972) και του Καταλόγου Παγκόσμιας Κληρονομιάς, στη βιώσιμη ανάπτυξη.
Η Σύμβαση της UNESCO για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς, Παρίσι 1972.
Η έννοια του μνημείου είναι άμεσα συνυφασμένη με τη μνήμη. Τα μνημεία αποτελούν σημεία και σήματα αναμνήσεων, που έχουν άμεση ανάγκη να εξασφαλίσουν τη συνέχεια τους στο χρόνο. Η έννοια αυτή του μνημείου, με το πέρασμα των χρόνων έχουμε δει ότι διαφοροποιείται και διευρύνεται. Οι φυσικές καταστροφές, η κλιματική αλλαγή και η κοινωνικοοικονομικές μεταλλάξεις, είχαν ως αποτέλεσμα το 1972 στο Παρίσι, τα κράτη-μέλη της UNESCO να διατυπώσουν τη σκέψη της προστασίας της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, συντάσσοντας την «Σύμβαση για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς».
Με την παραπάνω σύμβαση θεσπίστηκαν 38 Άρθρα με τα οποία η UNESCO, έχοντας υπόψη της τη βαρύτητα και το κόστος της αντιμετώπισης των νέων κινδύνων, κάνει ξεκάθαρη τη βοήθεια και συνεργασία της με τα κράτη-μέλη της σύμβασης και καθορίζει συγκεκριμένα κριτήρια και τακτικές. Η Σύμβαση αυτή ήταν μια πρωτοποριακή σύμβαση, καθώς για πρώτη φορά γινόταν ξεκάθαρη η αξία και η σημασία της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς συνδυαστικά.
Με το Άρθρο 1 της Σύμβασης ως «πολιτιστική κληρονομιά», θεωρούνται τα μνημεία, τα σύνολα κτηρίων και οι τοποθεσίες όπως για παράδειγμα οι αρχαιολογικοί χώροι (βλ. UNESCO, 1972, άρθρο1). Με το Άρθρο 2, ως «φυσική κληρονομιά» θεωρούνται οι γεωλογικοί και φυσικοί σχηματισμοί, οι φυσικές τοποθεσίες και τα «φυσικά χαρακτηριστικά» που έχουν παγκόσμια και φυσική αξία (βλ. UNESCO, 1972, άρθρο2).
Με την παραπάνω Σύμβαση και σύμφωνα με το Άρθρο 11, η Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς είχε τη δυνατότητα να δημιουργήσει και να ενημερώνει συνεχώς έναν κατάλογο με τίτλο «Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς». Οι χώρες που είναι εγγεγραμμένες στον παραπάνω κατάλογο, είναι ανάγκη να πληρούν έστω και ένα από τα δέκα κριτήρια επιλογής που ορίστηκαν από την επιτροπή (βλ. UNESCO, 2021, αναθεωρημένα κριτήρια). Με βάση τα Άρθρα 13 & 15, η UNESCO και το Ταμείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, προσφέρουν βοήθεια και χρηματοδοτούν έργα που αφορούν τη συντήρηση, τη διατήρηση και την αποκατάσταση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Στόχος, είναι να δημιουργηθεί μία ολοκληρωμένη προσπάθεια που προστατεύει και διαφυλάσσει τα μνημεία από σημαντικούς κινδύνους σε παγκόσμιο επίπεδο και προωθεί την κληρονομιά μιας χώρας, διατηρώντας την ταυτόχρονα στον χρόνο.
Η συμβολή της Σύμβασης και του Καταλόγου, στην Βιώσιμη Ανάπτυξη.
Μία από τις βασικότερες συνεισφορές της Σύμβασης για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς και του Καταλόγου Παγκόσμιας Κληρονομιάς στη βιώσιμη ανάπτυξη, είναι η σημασία που δίνουν στην αξία της κληρονομιάς μέσα από την προώθηση της και την προστασία της. Τα πολιτιστικά και φυσικά αγαθά αποτελούν σημαντικοί πόροι ανάπτυξης που χρήζουν άμεσα προστασία και είναι επιτακτική ανάγκη να παραδοθούν όπως είναι στις μελλοντικές γενιές. Χάρη στα 38 Άρθρα προστασίας της Σύμβασης και τη δημιουργία ενός συγκεντρωτικού καταλόγου μνημείων, ορίστηκαν συγκεκριμένες διαχειριστικές τακτικές διατήρησης, συντήρησης και προστασίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι παραπάνω τακτικές προωθούν τα οικονομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη των μνημείων, που είναι εγγεγραμμένα στον κατάλογο και συμβάλλουν στην ανθρώπινη εξέλιξη, στη βιωσιμότητα, αλλά και στην ανάπτυξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς.
Με βάση την Σύμβαση του 1972 στο Παρίσι και τον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, δημιουργήθηκαν σημαντικά εγχειρίδια διαχείρισης που εξηγούν και προτείνουν συστήματα βιώσιμης ανάπτυξης/λήψης αποφάσεων για μνημεία, φυσικά τοπία και μνημεία που βρίσκονται σε κίνδυνο. Τα εγχειρίδια αυτά καθορίζουν τις παραμέτρους που εξασφαλίζουν την προστασία των πολιτιστικών και φυσικών αξιών, ενώ περιγράφουν και το πώς οι προστατευόμενες τοποθεσίες μπορούν να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο στην προώθηση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, αλλά και στη διατήρηση των παραδοσιακών γνώσεων και εφαρμογών της κάθε περιοχής. Με σωστό συντονισμό, λεπτομερής προσέγγιση και στήριξη της διαφορετικότητας της κάθε περίπτωσης, ενισχύονται οι κοινωνικοοικονομικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές τακτικές ανάπτυξης, άρα και η βιωσιμότητα.
Οι εγγεγραμμένες χώρες με την εγγραφή τους στον κατάλογο, εγγυώνται ότι οι πρακτικές προστασίας και διατήρησης θα σέβονται την οικουμενική αξία τους και θα είναι βιώσιμες ή θα έχουν ως στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η Σύμβαση επίσης, συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος, καθώς αρκετές εγγεγραμμένες τοποθεσίες φιλοξενούν σπουδαία οικοσυστήματα τα οποία με την προστασίας τους, εξασφαλίζουν μία μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα, αλλά ταυτόχρονα διαφυλάσσουν και τη βιοποικιλότητας τους. Οι τοποθεσίες πολιτιστικής/φυσικής κληρονομιάς μπορούν να αποτελέσουν πηγή εσόδων και απασχόλησης για τους ντόπιους, με αποτέλεσμα την ενίσχυση των τοπικών οικονομιών, αλλά και την δημιουργία θέσεων εργασίας.
Ακόμη, με τη δημιουργία του Καταλόγου Παγκόσμιας Κληρονομιάς τα φυσικά και πολιτιστικά τοπία έχουν την ευκαιρία να τεκμηριωθούν και να προωθηθούν. Σημαντικό είναι, επίσης, να αναφέρουμε ότι με έναυσμα τον Κατάλογος Παγκόσμιας Κληρονομιάς δημιουργήθηκε και ο Κατάλογος Μνημείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε Κίνδυνο, ο οποίος προστατεύει τα μνημεία που κρίνει η επιτροπή της UNESCO ότι κινδυνεύουν και δίνει σε αυτά την δυνατότητα να μπουν σε γραμμή προτεραιότητας και να δεχθούν άμεσα παρεμβάσεις και χρηματοδότηση, ώστε να εξασφαλίσουν την προστασία και τη μακροζωία τους.
Με βάση τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε πως η Σύμβαση (Παρίσι, 1972) και ο Κατάλογος Παγκόσμιας Κληρονομιάς, έχουν μετατρέψει την πολιτιστική και φυσική κληρονομιά σε βασικό πυλώνα της βιώσιμης ανάπτυξης. Οι κοινωνίες, αλλά και η πολιτιστική και φυσική κληρονομιά ενισχύθηκαν και ενσωματώθηκαν στις αξίες τους οι όροι της οικουμενικότητας και του σεβασμού. Τέλος, έγινε ξεκάθαρη η συλλογική ευθύνη προς τη διατήρηση και προστασία των φυσικών και ιστορικών καταλοίπων.
Πηγές:
- Ι.Πούλιος, Μ.Αλιβιζάτου, Γ.Αραμπατζής, Α. Γιαννακίδης, Ν. Καραχάλης, Ε. Μάσχα, Μ. Μούλιου, Μ. Παπαδάκη, Χ. Προσύλης, Σμαράγδα Τουλούπα (2015). Πολιτισμική Διαχείριση, Τοπική Κοινωνία και Βιώσιμη Ανάπτυξη. Διαθέσιμο μέσω: https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/2394/3/00_master_document.pdf (Τελευταία Προβολή 14/10/2023)
- UNESCO, (2021). The Criteria for Selection. Διαθέσιμο μέσω: https://whc.unesco.org/en/criteria/ (Τελευταία Πρόσβαση 14/10/1023)
- UNESCO/ICCROM/ICOMOS/IUCN, (2013). Managing Cultural World Heritage, World Heritage Resource Manual. Διαθέσιμο μέσω: https://whc.unesco.org/en/managing-cultural-world-heritage/ (Τελευταία Πρόσβαση στις 14/10/1023)
- UNESCO/ICCROM/ICOMOS/IUCN, (2010). Managing Disaster Risks for World Heritage, World Heritage Resource Manual. Διαθέσιμο μέσω: https://whc.unesco.org/en/managing-disaster-risks/ (Τελευταία Πρόσβαση στις 14/10/1023)
- UNESCO/ICCROM/ICOMOS/IUCN, (2012). Managing Natural World Heritage, World Heritage Resource Manual. Διαθέσιμο μέσω: https://whc.unesco.org/en/managing-natural-world-heritage/ (Τελευταία Πρόσβαση στις 14/10/1023)
- UNESCO, (1972). Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage. Paris. Διαθέσιμο μέσω: https://whc.unesco.org/archive/convention-en.pdf (Τελευταία Πρόσβαση 14/10/2023)
- UNESCO World Heritage Centre, (2012). Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. Paris. Διαθέσιμο μέσω: https://whc.unesco.org/archive/opguide12-en.pdf (Τελευταία Πρόσβαση 14/10/2023)
