Τι σημαίνει στρατευμένη τέχνη;
Στρατευμένη Τέχνη είναι η τέχνη που αναφέρεται γενικότερα στα κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα και παίρνει στάση απέναντί τους. Είναι η τέχνη που εκφράζει μια ιδεολογία ή σκοπιμότητα – πολιτική, φιλοσοφική, θρησκευτική. Κοινωνικά, πολιτικά, εθνικά ή θρησκευτικά γεγονότα γίνονται συχνά το υλικό που εμπνέει τον καλλιτέχνη και τον ωθεί στη δημιουργία. Έτσι θεωρούμενη η έννοια της στρατευμένης τέχνης κρίνεται σωστό να μην υφίσταται.
Στρατευμένη ή αστράτευτη τέχνη;
Ως ποιο σημείο άραγε η στράτευση είναι θεμιτή, με την έννοια ότι η τέχνη διασώζεται και λειτουργεί ως τέχνη, και πότε είναι αποτυχημένη γιατί σκοτώνει την τέχνη και καταντά φτηνό κήρυγμα; Αυτό είναι ένα ψευτοδίλημμα. Εκείνοι που εξαπολύουν τους κεραυνούς τους εναντίον της στρατευμένης τέχνης το κάνουν γιατί θεωρούν ότι με την στράτευση η τέχνη νοθεύεται, παύει να είναι τέχνη και γίνεται κομματική προπαγάνδα.
Αλλά κι εκείνοι που θέλουν τον καλλιτέχνη να υπηρετεί και να διαφωτίζει τον «λαό» με το να του επιβάλλουν την θεματογραφία και κυρίως με τον διαχωρισμό περιεχομένου και μορφής, αφενός σκοτώνουν την τέχνη και αφετέρου πυροδοτούν τους οπαδούς της στρατευμένης τέχνης.
Γιατί δεν πρέπει να υπάρχει η στρατευμένη τέχνη
Καταρχάς, η αναγκαιότητα της τέχνης έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι οφείλει να δηλώνει τις χαρές και τις ομορφιές της ζωής, χωρίς δέσμευση, χωρίς περιορισμό. Η τέχνη δεν γνωρίζει ιδεολογίες και ούτε κρίνεται σωστό να τις υπηρετεί. Η «ιδεολογία» είναι ένα σύστημα σκέψεων και αξιών με εσκεμμένη κατεύθυνση, υπολογισμένη εκ των προτέρων, ενώ η τέχνη δεν μπορεί να ακολουθήσει τέτοιους ολισθηρούς δρόμους, γιατί αυτομάτως χάνει το πραγματικό της νόημα. Η τέχνη δεν πρέπει να υπηρετεί την επιστήμη, την ηθική, μια δεδομένη και υπάρχουσα κοινωνική πραγματικότητα. Αντίθετα, βρίσκεται σταθερά και αμετακίνητα στην υπηρεσία του κάλλους, της απόλυτης αξίας. Η πολιτική διαφθείρει τους ανθρώπους που ασχολούνται ενεργά μ’ αυτήν και είναι πολλές οι περιπτώσεις κατά τις οποίες παρατηρείται τραγική αντίφαση ανάμεσα στα λόγια και στα έργα τους. Αυτό το συναίσθημα δεν πρέπει να το νιώσει ποτέ ένας πραγματικός καλλιτέχνης, γι’ αυτό και δεν ενδείκνυται να «στρατεύεται» σε μια συγκεκριμένη πολιτική κατεύθυνση και ιδεολογία.
Άλλωστε ο Γ. Σεφέρης είχε αναφέρει σχετικά με την άποψη αυτή: «δεν είναι βολετό να υποστηρίζει κανείς δύο αφεντάδες». Τα λόγια του δηλώνουν με σαφήνεια πως ο καλλιτέχνης δεν έχει την δυνατότητα να υπηρετεί με ακεραιότητα και την τέχνη και την πολιτική σκοπιμότητα. Δεν πρέπει να αγνοούμε, ακόμη, το γεγονός ότι ένα έργο τέχνης συμπτωματικά μόνο εξυπηρετεί και ικανοποιεί τόσο τις ανάγκες, όσο και τις απαιτήσεις ενός κοινωνικού συνόλου ή μέρους αυτού. Και εδώ ακριβώς έγκειται η αξία και η πιστότητά του: ότι μπόρεσε ο καλλιτέχνης με το δημιούργημά του να ταυτιστεί με ένα τμήμα των συνανθρώπων του. Στην περίπτωση που ηθελημένα προσπαθήσει να υπηρετήσει τις ανάγκες και τις ανησυχίες ενός μέρους του λαού, τότε αυτομάτως η τέχνη απομακρύνεται από το πραγματικό της νόημα. Η τέχνη, σε γενικές γραμμές, οφείλει να βρίσκεται πάνω από το ψέμα, την υποκρισία και την απληστία της πολιτικής. Η τέχνη που αναγνωρίζεται μόνο ως εκτέλεση κοινωνικής – πολιτικής εντολής είναι εκτεθειμένη σε μεγάλο κίνδυνο.
Η ποιότητα των έργων της στρατευμένης τέχνης μπορεί να είναι υψηλή ή χαμηλή ανάλογα με τους εξής δύο παράγοντες: της ελεύθερης ή επιβεβλημένης στράτευσης του καλλιτέχνη. Στην πρώτη περίπτωση, της ελεύθερης στράτευσης του καλλιτέχνη, εφόσον ο ίδιος υπηρετεί ένα ιδανικό του ανθρώπου και δεν παρεκκλίνει από το αισθητικό κάλλος, τότε μπορεί να έχουμε υψηλή ποιότητα. Στην δεύτερη περίπτωση, της επιβεβλημένης στράτευσης του καλλιτέχνη, τα έργα του λόγω του ότι είναι προπαγανδιστικά και προωθούν ξένους με την τέχνη σκοπούς, και συνεπώς η άσκηση της πνευματικής δημιουργίας τους είναι καταπιεσμένη και ανελεύθερη, αυτά χαρακτηρίζονται από χαμηλή ποιότητα.
Μπορεί όμως η Τέχνη να είναι πραγματικά ανεξάρτητη; Μια αντίθετη άποψη
Άραγε η στράτευση και η καθαρότητα είναι που καταξιώνουν ένα έργο τέχνης;
Η ανεξαρτησία της τέχνης δεν είναι απόλυτη, γιατί αντανακλά έμμεσα τους ποικίλους τρόπους ζωής και τις αντιλήψεις του περιβάλλοντος και της εποχής της, χωρίς να παύει να αντικατοπτρίζει και την ατομικότητα και την βαθύτερη ψυχολογία του καλλιτέχνη. Η τέχνη που γυρίζει την πλάτη σε κάθε κοινωνικό περιεχόμενο, σε κάθε τάση και δυνατότητα κοινωνική, καταλήγει στον κίνδυνο του υποσιτισμού. Απαλλαγμένη από κάθε δέσμευση φθίνει η τέχνη προς την ανυπαρξία. Άλλωστε ο καλλιτέχνης δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένας «σεισμογράφος» της εποχής του. Φορτίζεται, εμπνέεται, σιτίζεται πνευματικά από το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και δημιουργεί. Το έργο του καθρεφτίζει τις αξίες, τις ιδέες, τις αντιλήψεις, τον τρόπο συμπεριφοράς της εποχής του. Έλεγε ο Γ. Σεφέρης: «Ο μεγάλος καλλιτέχνης δεν είναι της εποχής του, είναι η εποχή του». Αυτό που κάνει κάθε καλλιτέχνης είναι να αφουγκράζεται την περιρρέουσα κατάσταση και να εμβαθύνει στην ουσία των γεγονότων. Χρέος του είναι να αφυπνίζει τις μύχιες πνευματικές και συναισθηματικές ανάγκες των ανθρώπων, να δίνει προσανατολισμό, να επισημαίνει αθλιότητες, να στηλιτεύει κοινωνικές αδικίες και λάθη και να προαναγγέλλει τους κοινωνικούς σεισμούς. Επιβάλλεται να υψώνει ο ίδιος φωνή διαμαρτυρίας, να προτείνει δρόμους διαφυγής από τα αδιέξοδα και να μετουσιώνεται η προσωπική και κοινωνική του ευαισθησία σε ένα αισθητικό αποτέλεσμα που να εκφράζει την εποχή, να προωθεί τον άνθρωπο και την κοινωνία.
«Το πραγματικό έργο τέχνης πρέπει να περιέχει μια αληθινή ανθρώπινη παρουσία, ζωντανή, δυνατή, αναντίρρητη, συγκεκριμένη, συνεχώς εν εγρηγόρσει» (Νίκος Εγγονόπουλος)
«Η Τέχνη δεν είναι για διακόσμηση, η τέχνη πρέπει να είναι όπλο για μάχη» (Picasso)
Αυτός ο τεράστιος καμβάς (3,54×7,82μ.) περιγράφει την απανθρωπιά, την βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου. Ήταν παραγγελία της δημοκρατικής κυβέρνησης της Ισπανίας για την Διεθνή Έκθεση του Παρισιού το 1937. Ο Πικάσο εμπνεύστηκε το έργο όταν, στις 26 Απριλίου της ίδιας χρονιάς, στα πλαίσια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, Γερμανοί πιλότοι της αεροπορίας των εθνικιστών βομβάρδισαν την κωμόπολη Γκερνίκα της Χώρας των Βάσκων. Στον βομβαρδισμό εκείνο σκοτώθηκαν 1.650 άνθρωποι και ισοπεδώθηκε το 70% της πόλης με 32 τόνους εκρηκτικά
Πηγές:
«Στρατευμένη τέχνη» Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org/wiki (τελευταία προβολή 11/1/2024)
