Κοινωνική επάρκεια: οι δείκτες που την καθορίζουν

Προσεγγίζοντας την έννοια της κοινωνικής επάρκειας συνειδητοποιούμε πως πρόκειται για ένα ζήτημα πολυδιάστατο. Ανατρέχοντας στη διεθνή βιβλιογραφία συναντούμε πληθώρα διαφορετικών τρόπων που πραγματεύονται τον όρο και δοκιμάζουν να τον ορίσουν.  Δίνοντας έναν συνοπτικό και εύληπτο ορισμό θα λέγαμε πως η κοινωνική επάρκεια αποτελεί τον καθρέφτη της κοινωνικής κρίσης. Αυτό συμβαίνει διότι αντικατοπτρίζει με σαφήνεια τον τρόπο με τον οποίο το σύνολο αντιδρά, κρίνει και εξωτερικεύει όσα πιστεύει στον δέκτη. Με βάση την κοινωνική επάρκεια το άτομο έχει τη δυνατότητα να εξάγει ασφαλή συμπεράσματα για το αν ο ίδιος ή κάποιος άλλος έχει ανταποκριθεί με επιτυχία σε συγκεκριμένες απαιτήσεις μια δεδομένη χρονική περίοδο.

Η σημασία της κοινωνικής επάρκειας

Αδιαμφισβήτητα, η κοινωνική επάρκεια αποτελεί το θεμέλιο λίθο για να δομήσει με επιτυχία το άτομο τις σχέσεις τους. Επαγγελματικές, προσωπικές, κοινωνικές επαφές. Ειδικότερα, όσον αφορά τον εργασιακό τομέα η κοινωνική επάρκεια φαίνεται να επηρεάζει με θετικό πρόσημο την πορεία που διαγράφει το άτομο. Γίνεται κατανοητό πως το άτομο σε κάθε ανεξάρτητα από το στάδιο της ζωής του στην προσπάθεια που καταβάλλει προκειμένου να διατηρήσει και να ”χτίσει” τις διαπροσωπικές του σχέσεις, οριοθετεί και συγκεκριμενοποιεί την κοινωνική του επάρκεια.

Τι συμβαίνει όμως όταν δεν διαθέτουμε κοινωνική επάρκεια;

Θα ήταν σφάλμα να δεχθούμε πως όλα τα άτομα ανεξαιρέτως διαθέτουν κοινωνική επάρκεια. Σύμφωνα με τους επιστήμονες στην περίπτωση που τα άτομα, από τη μικρή τους ηλικία δεν έχουν ενστερνιστεί την έννοια της κοινωνικής επάρκειας παρουσιάζουν περισσότερες πιθανότητες εμφάνισης αποκλίνουσας συμπεριφοράς στο προσεχές μέλλον. Η εν λόγω συμπεριφορά μπορεί να αποτυπωθεί ως παραβατικότητα ή και ως αποξένωση από το ευρύτερο περιβάλλον. Όπως είδαμε στην εισαγωγική παράγραφο η κοινωνική επάρκεια έχει άμεση συνάφεια με την κοινωνική κριτική. Ωστόσο ακόμη δύο έννοιες φαίνεται να συνδέονται με αυτήν. Ας τις δούμε αναλυτικά παρακάτω:

Advertisements

• Κοινωνικές δεξιότητες:

Οι κοινωνικές δεξιότητες θεωρούνται αναπόσπαστο κομμάτι της επάρκειας αφού ως συγκεκριμένες συμπεριφοριστικές δεξιότητες χρησιμοποιούνται για να ανταποκριθεί το άτομο σε συγκεκριμένες κοινωνικές περιστάσεις. Σύμφωνα με τον McFall (1982), οι κοινωνικές δεξιότητες αποτελούν συγκεκριμένες συμπεριφορές, που εκδηλώνει ο άτομο, ώστε να ανταποκριθεί στις καταστάσεις που του παρουσιάζονται. Το 1992 ο Gresham συμπληρώνοντας τον McFall, πρόσθεσε πως οι κοινωνικές δεξιότητες προσδιορίζουν συγκεκριμένες συμπεριφορές ή μορφές συμπεριφοράς. Οι τελευταίες συνιστούν πρόδρομο κοινωνικών επιτευγμάτων σε συγκεκριμένες περιστάσεις.

•  Κοινωνική αποδοχή/απόρριψη

Η κοινωνική επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία του κοινού απεικονίζουν τη θέση που κατέχει το άτομο και οι πράξεις του. Ο περίγυρος δίνει το παρόν. Με τις αντιδράσεις του που μπορεί να είναι άλλοτε θετικές και άλλοτε αρνητικές κατευθύνει το άτομο είτε ακούσια είτε εκούσια σε συγκεκριμένες επιλογές.

Είμαι κοινωνικά επαρκές άτομο ;

Αναφέρθηκε νωρίτερα πως η κοινωνική επάρκεια είναι μια έννοια πολύπλοκη και πολύ-επίπεδη. Αυτό καθιστά δύσκολη την απόδοση ενός και μόνο ορισμού. Πολλοί είναι εκείνοι που απέδωσαν ορισμούς, χωρίς να προσδιορίζουν με απόλυτο και ακριβή τρόπο την έννοια που μελετάμε. Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει η τοποθέτηση των Dodge και Murphy (1984) για τον κοινωνικά επαρκή άνθρωπο. Σύμφωνα με εκείνους, το άτομο που διαθέτει κοινωνική επάρκεια μπορεί να εξωτερικεύει τις συμπεριφορές που συνάδουν με τις εκάστοτε κοινωνικές αξίες. Παρόλα αυτά υπάρχουν ορισμένοι δείκτες που προσεγγίζουν την έννοια του κοινωνικά επαρκούς ατόμου. Το συνηθέστερο κριτήριο που αξιοποιείται είναι οι σχέσεις με τους συνομηλίκους καθώς και οι συμπεριφορές που σχετίζονται με αυτούς. Η φιλική διάθεση, η συνεργασία, η ομαδικότητα, ο σεβασμός, η κατανόηση και η αίσθηση του συν-ανήκειν.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πως η κοινωνική επάρκεια αξιολογείται υπό το πρίσμα ενός εγγενούς χαρακτηριστικού. Θα μπορούσαμε να την προσδιορίσουμε σαν μια ικανότητα που εν δυνάμει αναπτύσσεται από τα άτομα. Αυτή η προσέγγιση δεν θα πρέπει να αποκλείει το ενδεχόμενο η κοινωνική επάρκεια να εμφανίζεται και ως απόρροια της υγιούς αλληλεπίδρασης.

Κοινωνική επάρκεια & ψυχολογία: ποια η σχέση τους ;

Το άτομο καθ’ όλη τη πορεία του στη ζωή δημιουργεί νέες σχέσεις, επαναξιολογεί τις ήδη υπάρχουσες, διατηρεί παλαιότερες σχέσεις και απορρίπτει άλλες. Ανεξάρτητα από τα στάδιο, το χρόνο ή άλλες παραμέτρους που διαθέτει η εκάστοτε σχέση το άτομο οφείλει να την επεξεργάζεται. Με γνώμονα την κοινωνική επάρκεια και τους επιμέρους δείκτες, το άτομο δύναται να προχωρήσει σε αυτή τη διαδικασία. Θέτοντας σε νέες βάσεις και εξετάζοντας πολύπλευρα όλες τις διαπροσωπικές του σχέσεις μπορεί να προβεί σε ριζικές αλλαγές. Άλλωστε σχέσεις που υπάρχουν και δρουν εις βάρος της ψυχικής μας υγεία δεν έχουν λόγο να βρίσκονται στη ζωή μας. Η διατάραξη της ψυχικής μας ισορροπίας είναι συνιστά σημαντικό αίτιο για την διακοπή επαφών.

Η ικανότητα να επιτυγχάνει κανείς ατοµικούς στόχους στα πλαίσια της κοινωνικής αλληλεπίδρασης ενώ ταυτόχρονα να είναι σε θέση να διατηρήσει θετικές σχέσεις για µακρό χρονικό διάστηµα και µέσα σε διαφορετικά πλαίσια (Rubin & Rose- Krasnor, 1992).

Αν θυμηθούμε μάλιστα πως η κοινωνική επάρκεια συσχετίζεται άμεσα με την κοινωνική κριτική μπορούμε να σκεφθούμε πώς θα αντιδρούσε η κοινωνία αν ήταν στην θέση μας, δηλαδή σε μια νοσηρή σχέση. Τοποθετώντας τον εαυτό μας έξω από την κατάσταση συχνά μας βοηθά να δούμε τα γεγονότα με μια πιο καθαρή και ψύχραιμη ματιά.

Ακόμη μπορούμε να αναλογιστούμε τον τρόπο με τον οποίο η εν λόγω σχέση επιδρά στον ψυχισμό μας. Σαφώς, σε πρώτο επίπεδο η τοξική σχέση επηρεάζει εμάς, ως άμεσο αποδέκτη. Σε δεύτερο επίπεδο όμως, ο κοντινός μας περίγυρος είναι ο επόμενος αποδέκτης της συμπεριφοράς μας. Είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα μεταφέρουμε την προβληματική σχέση μας σε τρίτους, επιτρέποντάς της να έχει λόγο σε όσα πράττουμε. Σε αυτό εδώ το σημείο, οφείλουμε να αναρωτηθούμε αν θα ήμασταν οι ίδιοι άνθρωποι με τις πράξεις και τα λόγια μας, χωρίς να μας βαραίνει αυτή η σχέση. Η ερώτηση είναι μάλλον ρητορική και η απάντηση έχει δοθεί εκ των προτέρων.

Ο κόσμος, όσο και αν καμιά φορά μας φαίνεται αστείο, μας χρειάζεται. Η κοινωνία, αποτελούμενη από πολλές και ετερόκλητες μονάδες καταφέρνει να δημιουργεί μια ομάδα, συγκροτημένη και λειτουργική. Όλοι λοιπόν, σε διαφορετικό βαθμό συμβάλλουν στην επίτευξη των κοινωνικών στόχων και διατηρούν την ευρυθμία του συνόλου. Ας προσφέρουμε τον καλύτερο μας εαυτό. Τότε είναι που θα λάβουμε πίσω με κάποιον μαγικό τρόπο όλα όσα έχουμε προσφέρει.  Απαλλαγμένοι από σχέσεις-βαρίδια, χρειαζόμαστε μόνο ανθρώπους που μας κατανοούν, μας αγαπούν και θέλουν να μας βλέπουν να εξελισσόμαστε. Ακριβώς όπως προστάζει η ευμετάβλητη ανθρώπινη φύση μας!

Πηγές: 

• Άρθρο με τίτλο Αξιολόγηση της κοινωνικής επάρκειας και της αντικοινωνικής συμπεριφοράς μαθητών σχολικής ηλικίας από τους κ. Γιαβρίμης ,  Λέκτορας Τμήματος Κοινωνιολογίας, Πανεπιστημίου Αιγαίου, κ .Ε.Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Κοινωνιολογίας, Πανεπιστημίου Αιγαίου, κ. Α.Βίκη, Δρ. Ψυχολογίας, Πανεπιστημίου Κρήτης, ανακτήθηκε από τον ιστότοπο https://epapanis.blogspot.com/2011/09/blog-post_5668.html (Τελευταία πρόσβαση 15/12/2020 στις 18:02)