Έχεις βρεθεί ποτέ μπροστά σε μια κατάσταση όπου κάποιος χρειάζεται βοήθεια και κανείς γύρω σου δεν κάνει τίποτα; Ίσως κι εσύ δίστασες, περιμένοντας κάποιος άλλος να πάρει την πρωτοβουλία. Αυτό το ψυχολογικό φαινόμενο, γνωστό ως “σύνδρομο του θεατή” (bystander effect), έχει απασχολήσει επί δεκαετίες την κοινωνική ψυχολογία, αποκαλύπτοντας σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Τι είναι το Σύνδρομο του Θεατή;
Το σύνδρομο του θεατή περιγράφει την τάση των ανθρώπων να μην προσφέρουν βοήθεια σε ένα άτομο που βρίσκεται σε ανάγκη, όταν υπάρχουν κι άλλοι παρόντες. Όσο περισσότερα είναι τα άτομα γύρω, τόσο μειώνεται η πιθανότητα παρέμβασης. Το φαινόμενο εξηγείται κυρίως μέσω της διάχυσης ευθύνης: “Αφού είναι κι άλλοι εδώ, δεν είναι δική μου ευθύνη να βοηθήσω”.
Τα Πειράματα των Latané και Darley
Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι Bibb Latané και John Darley (1968) διεξήγαγαν πειράματα για να κατανοήσουν την αδράνεια των παριστάμενων. Σε ένα από αυτά, συμμετέχοντες άκουγαν κάποιον να παθαίνει κρίση επιληψίας μέσω ενδοεπικοινωνίας. Όταν πίστευαν ότι ήταν οι μόνοι παρόντες, το 85% έσπευσε για βοήθεια. Αν όμως πίστευαν ότι ήταν μέρος ομάδας, το ποσοστό έπεφτε στο 31%.
Μετά τη δολοφονία της Kitty Genovese, οι κοινωνικοί ψυχολόγοι Bibb Latané και John Darley ξεκίνησαν μια σειρά πειραμάτων στη δεκαετία του 1960 για να διερευνήσουν πότε και γιατί οι άνθρωποι δεν βοηθούν άλλους σε καταστάσεις ανάγκης.
Το πιο γνωστό πείραμα (1968)
Οι ερευνητές ζήτησαν από συμμετέχοντες να συμμετάσχουν σε μια συζήτηση μέσω διασύνδεσης, πιστεύοντας ότι συνομιλούσαν με έναν ή περισσότερους ανθρώπους (στην πραγματικότητα, ήταν ηχογραφήσεις). Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, ένας από τους «συμμετέχοντες» (ηχογραφημένος) υποκρινόταν ότι είχε κρίση επιληψίας.
Αποτελέσματα:
-
Όταν οι συμμετέχοντες νόμιζαν πως ήταν μόνοι, το 85% έσπευσε να ζητήσει βοήθεια.
-
Όταν πίστευαν ότι υπήρχε άλλο ένα άτομο, το ποσοστό βοήθειας έπεσε στο 62%.
-
Όταν θεωρούσαν ότι υπήρχαν τέσσερα άτομα, το ποσοστό κατέβηκε στο 31%.
Advertising
Συμπέρασμα: Όσο περισσότεροι παρόντες υπάρχουν, τόσο λιγότερη είναι η πιθανότητα να επέμβει κανείς — κλασικό παράδειγμα του συνδρόμου του θεατή.
Γιατί Συμβαίνει – Βασικοί Ψυχολογικοί Μηχανισμοί
Ας δούμε πιο αναλυτικά τους ψυχολογικούς λόγους πίσω από την αδράνεια του θεατή:
1. Διάχυση Ευθύνης (Diffusion of Responsibility)
Όταν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι παρόντες, η ατομική ευθύνη διαμοιράζεται. Καθένας σκέφτεται:
«Κάποιος άλλος θα βοηθήσει – γιατί να είναι δική μου ευθύνη;»
2. Κοινωνική Επιβεβαίωση (Social Proof)
Σε αβέβαιες καταστάσεις, παρατηρούμε τη συμπεριφορά των άλλων για να καταλάβουμε τι πρέπει να κάνουμε. Αν όλοι φαίνονται αδιάφοροι ή παθητικοί, υποθέτουμε ότι δεν υπάρχει σοβαρός λόγος ανησυχίας.
3. Αμφισημία Κατάστασης (Ambiguity of the Situation)
Αν δεν είναι ξεκάθαρο αν κάποιος χρειάζεται βοήθεια (π.χ. είναι μεθυσμένος ή άρρωστος;), τείνουμε να μην εμπλεκόμαστε για να μην κάνουμε λάθος ή για να μη φέρουμε αμηχανία στον άλλον.
4. Φόβος για κοινωνική αποδοκιμασία (Evaluation Apprehension)
Φοβόμαστε μην φανερώσουμε υπερβολική ευαισθησία, μην “ρεζιλευτούμε”, ή μην κάνουμε το λάθος και φανούμε αφελείς ή αδιάκριτοι.
5. Απανθρωποποίηση. (Deindividuation)
Όταν είμαστε μέρος ενός πλήθους, νιώθουμε λιγότερο ως ξεχωριστές μονάδες και έτσι χάνεται η προσωπική μας ευθύνη και ταυτότητα. Είναι ένας μηχανισμός παρόμοιος με αυτόν που οδηγεί σε “μάζες” χωρίς δράση.
Τι Μπορούμε να Κάνουμε;
Η ενημέρωση και η ανάπτυξη προσωπικής ευθύνης είναι κρίσιμη. Εάν είμαστε παρόντες σε μια κατάσταση ανάγκης, καλό είναι:
-
Να αναλάβουμε δράση άμεσα, ακόμα κι αν φαίνεται δύσκολο.
-
Να απευθυνθούμε σε κάποιον συγκεκριμένο (“Εσύ με το κόκκινο μπουφάν, κάλεσε βοήθεια!”) ώστε να “σπάσουμε” την αδράνεια.
Συμπεράσματα
Το σύνδρομο του θεατή αποκαλύπτει την πολύπλοκη φύση της ανθρώπινης συμπεριφοράς όταν βρισκόμαστε σε ομάδες. Η κατανόηση αυτού του φαινομένου δεν μας καθιστά απλώς πιο ενημερωμένους — μας καθιστά και πιο υπεύθυνους πολίτες. Η επόμενη φορά που θα βρεθούμε μάρτυρες ενός περιστατικού, ίσως να είμαστε εμείς εκείνοι που θα κάνουν τη διαφορά.
Βιβλιογραφία
-
Latané, B., & Darley, J. M. (1970). The Unresponsive Bystander: Why Doesn’t He Help?
Advertising
-
Fischer, P., et al. (2011). “The Bystander-Effect: A Meta-Analytic Review on Bystander Intervention in Dangerous and Non-Dangerous Emergencies”. Psychological Bulletin.
-
Cherry, K. (2022). “What Is the Bystander Effect?” Verywell Mind.
-
Manning, R., Levine, M., & Collins, A. (2007). “The Kitty Genovese Murder and the Social Psychology of Helping.” American Psychologist.
