Για πολλές δεκαετίες στο παρελθόν, είχε παγιωθεί η αντίληψη πως ο εγκέφαλος δεν είχε τη δυνατότητα να ανανεωθεί και πως τα εγκεφαλικά μας κύτταρα ”αργοπεθαίνουν” καθώς μεγαλώνουμε. Οι επιστήμονες πίστευαν πως αλλαγές στον εγκέφαλο μπορεί να υλοποιηθούν από τη βρεφική έως και την παιδική ηλικία. Το τοπίο όμως άλλαξε ριζικά με την έρευνα στο πεδίο της ψυχολογίας που οδήγησε στην εισαγωγή του όρου νευροπλαστικότητα.
Ποιο το περιεχόμενο του όρου ‘νευροπλαστικότητα’
Η ορολογία της νευροπλαστικότητας χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1948 από τον Πολωνό νευροεπιστήμονα Jerzy Konorski. Ωστόσο δεν χρησιμοποιείτο συχνά έως και τη δεκαετία του ’60. Πρόκειται ουσιαστικά για την ικανότητα του εγκεφάλου να αναδιοργανώνεται, δημιουργώντας καινούργιες συνδέσεις νευρώνων καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει στους νευρώνες του εγκεφάλου να αντισταθμίζουν τραυματισμούς και ασθένειες. Κάτι τέτοιο καθίσταται δυνατό, καθώς προσαρμόζουν τις δραστηριότητές τους όσον αφορά την απόκρισή τους σε νέες καταστάσεις και αλλαγές στο περιβάλλον τους.
Σύμφωνα με τον Norman Doidge,ψυχίατρο και μέλος του Τμήματος Ερευνών στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια :«Η ανακάλυψη ότι το μυαλό δεν είναι μια μηχανή, όπως πιστεύαμε, αλλά ένα νευρο-πλαστικό όργανο με ικανότητα να αναπλάθεται στη διάρκεια του χρόνου, είναι ίσως η μεγαλύτερη ανακάλυψη στην κατανόηση του ανθρώπινου εγκεφάλου, τα τελευταία τετρακόσια χρόνια». O Δαμιανός Σακκάς, καθηγητής Νευροχειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, επεξηγεί: «Νευροπλαστικότητα ή απλώς πλαστικότητα είναι τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος επουλώνει τις βλάβες του».
Νευροπλαστικότητα και ηλικία
Η νευροπλαστικότητα μεταβάλλεται ανάλογα με το ηλικιακό στάδιο στο οποίο βρισκόμαστε. Ο εγκέφαλος των παιδιών μεγαλώνει, αναπτύσσεται και αλλάζει συνεχώς. Κατά τη γέννηση, κάθε νευρώνας στον εγκεφαλικό φλοιό του νεογνού έχει 7.500 συνάψεις με άλλους νευρώνες. Μέχρι την ηλικία των τριών ετών, ο αριθμός αυτός έχει αυξηθεί σε 15.000 συνάψεις ανά νευρώνα. Ο μέσος ενήλικας διαθέτει περίπου το μισό αυτού του πλήθους των συνάψεων. Αυτό συμβαίνει διότι καθώς αποκτούμε καινούργιες εμπειρίες, ενισχύονται ορισμένες συνδέσεις, ενώ άλλες χάνουν τη δυναμική τους. Η συγκεκριμένη διαδικασία ονομάζεται συναπτικό κλάδεμα.
Πλεονεκτήματα της νευροπλαστικότητας του εγκεφάλου:
- Ανάκαμψη από εγκεφαλικά επεισόδια (π.χ. εγκεφαλικό)
- Ανάρρωση από εγκεφαλικές βλάβες
- Παροχή δυνατότητας αναδιοργάνωσης του εγκεφάλου (λόγου χάρη, εάν μια περιοχή του εγκεφάλου ελέγχει μια αίσθηση κι έχει υποστεί βλάβη, άλλες περιοχές δύνανται να ‘γεμίσουν’ το κενό)
- Η διακοπή της δραστηριότητας μιας περιοχής του εγκεφάλου, ενδέχεται να ενισχύσει άλλες περιοχές (π.χ. εάν κάποιος χάσει την όραση του, η δυνατότητες της ακοής και της αφής μπορεί να βελτιωθούν)
- Βελτίωση δυνατοτήτων της μνήμης
- Βελτιωμένες γνωστικές δυνατότητες
- Περισσότερο αποτελεσματική μάθηση
Με ποιον τρόπο, λοιπόν, μπορούμε να εφαρμόσουμε τη νευροπλαστικότα ως πρακτική στη ζωή μας, ώστε να επωφεληθούμε από αυτήν;
Πρακτικές για να αναπτύξουμε τη νευροπλαστικότητα μας:
- Διαλλειματική νηστεία: Αυξάνει την προσαρμογή των συνάψεων των νευρώνων και προάγει την ανάπτυξη τους. Το διατροφικό αυτό μοτίβο βελτιώνει παράλληλα τη συνολική γνωστική μας λειτουργία και μας προστατεύει από παθήσεις που προσβάλλουν τους νευρώνες. Μερικά παραδείγματα τέτοιων ασθενειών είναι η νόσος Parkinson, η νόσος Alzheimer και η νόσος Huntington.
- Ταξίδια: Οι εξορμήσεις μας εκθέτουν τον εγκέφαλο σε νέα ερεθίσματα και περιβάλλοντα. Έτσι, ανοίγουν καινούργιοι δρόμοι και προοπτικές στην περιοχή του μυαλού μας.
- Εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου: Μπορεί να αυξήσει τη συνδεσιμότητα μεταξύ των εγκεφαλικών περιοχών. Ως αποτέλεσμα, κάτι τέτοιο θα συμβάλλει στη δημιουργία νέου δίκτυο νευρώνων.
- Χορός: μειώνει τον κίνδυνο να προσβληθούμε από Alzheimer και αυξάνει τη συνδεσιμότητα των νευρώνων.
- Ύπνος: O ποιοτικός ύπνος κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικός. Ενθαρρύνει τη μαθησιακή διαδικασία μέσω της ανάπτυξης των δενδριτικών σπονδυλικών στηλών, που λειτουργούν ως συνδέσεις μεταξύ νευρώνων. Οι στήλες αυτές βοηθούν στη μεταφορά πληροφοριών μεταξύ των κυττάρων.
Στο βίντεο που ακολουθεί, που διαρκεί μόλις 2 λεπτά, υπογραμμίζονται οι συναρπαστικές ικανότητες του εγκεφάλου. Αποτελεί έναν ευχάριστο τρόπο για να κατανοήσετε ακόμα καλύτερα τον όρο νευροπλαστικότητα.
“Μεταξύ άλλων, η νευροπλαστικότητα σημαίνει ότι συναισθήματα, όπως η ευτυχία και η συμπόνια, μπορούν να καλλιεργηθούν με τον ίδιο τρόπο που ένα άτομο μπορεί να μάθει μέσω της επανάληψης να παίζει γκολφ και μπάσκετ ή να κατακτήσει ένα μουσικό όργανο. Tέτοιες πρακτικές αλλάζουν τη δραστηριότητα και τις φυσικές πτυχές συγκεκριμένων περιοχών του εγκέφαλου”. Τα λόγια αυτά του Αμερικανού γιατρού Andrew Weil αξίζει να τα κρατήσουμε στη μνήμη μας, ώστε να κατανοήσουμε πως εμείς οι ίδιοι είμαστε οι αρχιτέκτονες του μυαλού μας. Ο εγκέφαλος ανεξάρτητα από το παρελθόν, τα βιώματα κ.λπ. έχει την ικανότητα να δημιουργήσει καινούργια δίκτυα νευρώνων, με αποτέλεσμα να μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητά του.
Ας θέσουμε λοιπόν ένα ερώτημα. Εφόσον είσαι άνθρωπος και διαθέτεις εγκέφαλο, που σου επιτρέπει να δημιουργήσεις καινούργια πραγματικότητα, ποια είναι η πραγματικότητα που θέλεις να ζήσεις;
Πηγές
- Medical Definition of Neuroplasticity. Ανακτήθηκε από medicinenet.com
- Πώς να αναπτύξετε τον εγκέφαλο σας. Ανακτήθηκε απόbraining.gr
- Πώς συνδέεται η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου με την ευτυχία;. Ανακτήθηκε από www.manolisischakis.gr
- Τι είναι οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες;. Ανακτήθηκε από neurodegenerationresearch.eu
- What is Neuroplasticity? A Psychologist Explains. Ανακτήθηκε από positivepsychology.com
