Τι είναι η βαρηκοΐα και πώς αντιμετωπίζεται; (ΜΕΡΟΣ Α’)

Η βαρηκοΐα, από ιατρική άποψη, είναι ένας όρος που δηλώνει την μερική ή ολική απώλεια της ακοής που έχει ως αποτέλεσμα τη δυσχερή επικοινωνία του ατόμου με το περιβάλλον.

Τα αίτια της βαρηκοΐας – κώφωσης μπορεί να είναι κληρονομικά ή επίκτητα. Ανά αιώνες έγιναν πολλές  προσπάθειες για την εκπαίδευσή τους μέχρι να καταφέρουν να δεχτούν τη κατάλληλη εκπαίδευση.
Η γλωσσική εξέλιξη των βαρήκοων- κωφών παιδιών σε σύγκριση με τα ακούοντα παιδιά υστερεί. Η καθυστέρηση αυτή παρατηρείται σε όλα τα επίπεδα της γλώσσας (φωνολογία, σύνταξη, μορφολογία, σημασιολογία, πραγματολογία). Έχουν, ωστόσο, τη δυνατότητα να αναπτύξουν λόγο και ομιλία αρκεί να υπάρξει έγκαιρη εφαρμογή των κατάλληλων ακουστικών βοηθημάτων και έγκαιρη λογοθεραπευτική παρέμβαση.

Ανατομία και φυσιολογία του αυτιού

Το αυτί περιλαμβάνει το αισθητήριο όργανο της ακοής και της ισορροπίας του σώματος και διαιρείται σε τρία μέρη: το έξω, το μέσο και το έσω αυτί.

• Το έξω αυτί: αποτελείται από το πτερύγιο του αυτιού και τον έξω ακουστικό πόρο.Το πτερύγιο του αυτιού είναι μια κατασκευή από ελαστικό χόνδρο που καλύπτεται από δέρμα. Το κάτω άκρο του ονομάζεται λόβιο και περιέχει μόνο λίπος. Ο έξω ακουστικός πόρος  είναι ένας οστεοχόνδρινος σωλήνας μήκους περίπου 25 χιλιοστών που ξεκινάει από το πτερύγιο του αυτιού και εκτείνεται μέχρι τη τυμπανική μεμβράνη. Τα πρώτα 8 χιλιοστά του έξω ακουστικού πόρου αποτελούνται από χόνδρο και τα υπόλοιπα 16 χιλιοστά από οστό. Η πορεία του δεν είναι ευθεία, αλλά ελαφρά τοξοειδής ή σιγμοειδής με το κυρτό μέρος του προς τα άνω και πίσω. H συνέχεια του, πίσω από το τύμπανο, καλείται έσω ακουστικός πόρος.
• Το μέσο αυτί: είναι μία αεροφόρος κοιλότητα στην οποία βρίσκονται τα τρία ακουστικά οστάρια. Τα ακουστικά οστάρια συνδέονται μεταξύ τους με αρθρώσεις και σχηματίζουν αλυσίδα, η οποία συνδέει την τυμπανική μεμβράνη με το λαβύρινθο. Αποτελούνται από τη σφύρα, τον άκμονα και τον αναβολέα. Ο χώρος μεταξύ του έξω και του έσω ωτός ονομάζεται το κοίλο του τυμπάνου. Μέρος του μέσου αυτιού είναι και η ευσταχιανή σάλπιγγα, η οποία αποτελεί αεραγωγό σωλήνα μήκους περίπου 3,5  εκατοστών, μέσω της οποίας το μέσο αυτί επικοινωνεί με τον ρινοφάρυγγα. Η μαστοειδής απόφυση είναι μία άλλη σημαντική ανατομική οντότητα του μέσου αυτιού. Αποτελεί την προς τα πίσω και κάτω συνέχεια του μέσου αυτιού και παριστά μια οστέινη αεροφόρο δομή του κροταφικού οστού του κρανίου. Ακόμη, ο τυμπανικός υμένας συνιστά μια λεπτή λειτουργική μεμβράνη που χωρίζει το έξω από το μέσο αυτί , αποφράσσοντας τον πυθμένα  του έξω ακουστικού πόρου.
• Το έσω αυτί: βρίσκεται μέσα στη λιθοειδή μοίρα του κροταφικού οστού και αποτελείται από τον οστέινο και τον υμενώδη λαβύρινθο. Ο υμενώδης λαβύρινθος περικλείεται εντός του οστέινου αλλά δεν καταλαμβάνει όλη την έκταση αυτού. Έτσι, μεταξύ των τοιχωμάτων των δύο λαβυρίνθων παραμένει χώρος, όπου κυκλοφορεί ένα υγρό που λέγεται έξω λέμφος. Τα βασικά τμήματα του οστέινου λαβύρινθου είναι ο κοχλίας , η αίθουσα και οι τρεις ημικύκλιοι σωλήνες. Στο τοίχωμα του κοίλου του τυμπάνου που αντιστοιχεί στην αίθουσα υπάρχουν 2 οπές, η ωοειδής και η στρογγυλή θυρίδα. O κοχλίας είναι ένας ελικοειδής σωλήνας και μέσα σε αυτόν βρίσκεται το αισθητήριο όργανο της ακοής ή όργανο του Corti. Από το έσω αυτί ξεκινά το ακουστικό νεύρο (όγδοη εγκεφαλική συζυγία) που καταλήγει στα αντίστοιχα εγκεφαλικά κέντρα του ακουστικού φλοιού του εγκεφάλου. Το ακουστικό νεύρο  ανατομικά και λειτουργικά διαιρείται στο αιθουσαίο, υπεύθυνο για την ισορροπία του σώματος (σε συνεργασία με άλλα όργανα π.χ. μάτια, παρεγκεφαλίδα) και στο κοχλιακό, υπεύθυνο για την ακοή.

Οι ακοολόγοι και οι γιατροί διαιρούν το αυτί στο αγώγιμο τμήμα- αποτελούμενο από το εξωτερικό και το μεσαίο αυτί και στο νευροαισθητήριο τμήμα- αποτελούμενο από το εσωτερικό αυτί και το ακουστικό νεύρο.

Advertisements

Το ανθρώπινο αυτί είναι μία πολύπλοκη δομή του σώματός, η οποία μας βοηθά να ανιχνεύουμε, να ξεχωρίζουμε, να φιλτράρουμε και να αναγνωρίζουμε ήχους. Όταν παράγεται θόρυβος από κάποια πηγή, ουσιαστικά αυτό που συμβαίνει είναι να στέλνονται ηχητικά κύματα μέσω του αέρα στο αυτί. Η λειτουργία της ακοής ξεκινά όταν το εξωτερικό αυτί συγκεντρώνει και κατευθύνει τα ηχητικά κύματα στον ακουστικό πόρο του μέσου αυτιού, όπου και ενισχύεται ο ήχος. Εκεί, τα ηχητικά κύματα χτυπούν στο τύμπανο και το κάνουν να πάλλεται και έτσι μεταδίδονται τελικά οι δονήσεις στο εσωτερικό αυτί. Σε αυτό το σημείο, τα ηχητικά κύματα μετατρέπονται σε νευρικές ώσεις λόγω της διέγερσης και της κίνησης των μικροσκοπικών νευρικών απολήξεων των τριχωτών κυττάρων. Στη συνέχεια, οι νευρικές ώσεις που παράγονται, προσλαμβάνονται από το ακουστικό νεύρο. Τα τριχοειδή κύτταρα στο ένα άκρο του κοχλία αναμεταδίδουν τους ήχους χαμηλού τόνου και τα τριχοειδή κύτταρα στο άλλο άκρο τους ήχους υψηλού τόνου. Το ακουστικό νεύρο μεταφέρει τα σήματα στον εγκέφαλο όπου γίνονται αντιληπτά ως ήχοι.

 Αξιολόγηση της ακοής

Πριν την ωτορινολαρυγγολογική εξέταση πρέπει να προηγηθεί πάντα  η λήψη ενός καλού ιστορικού για τη σωστή διάγνωση και θεραπεία του ασθενούς. Η λήψη του ιστορικού περιλαμβάνει τα συμπτώματα που έχει, το οικογενειακό αναμνηστικό και πιθανές προηγούμενες παθήσεις. Τα κύρια συμπτώματα που πρέπει να επισημαίνονται είναι:

• πόνος
• αίσθηση πληρότητας στο αυτί (αισθάνεται το αυτί του γεμάτο)
• εκκρίσεις από τον έξω ακουστικό πόρο
• εμβοές των ωτών
• ίλιγγος
• βαρηκοΐα

Κατά τη λήψη του ιστορικού ο εξεταστής μπορεί να ταξινομήσει αδρά την ακοή του ασθενούς αν αυτή είναι μικρού, μετρίου, μεγάλου βαθμού ή κώφωση. Aνάλογα με το αν ο ασθενής έχει σχετική η μεγάλη δυσκολία στη συνομιλία ή δεν απαντά καθόλου και ο εξεταστής  χρειάζεται να αυξήσει την ένταση της φωνής του. Επιπλέον, πρέπει να διασφαλισθεί ότι δεν γίνεται χειλεοανάγνωση.

Στόχος της εξέτασης της ακουστικής ικανότητας του αυτιού είναι να διαπιστώσουμε:

• αν υπάρχει βαρηκοΐα
• το βαθμό της βαρηκοΐας
• το είδος της βαρηκοΐας (ποιες συχνότητες πάσχουν)
• την εντόπιση της βλάβης
• τη διακριτική ικανότητα σε λέξεις ή αριθμούς
• τα πιθανά αίτια που την προκάλεσαν και
• αν η βλάβη εντοπίζεται στον κοχλία ή οπισθοκοχλιακά.

Τονικό ακουόγραμμα

Το ακουόγραμμα είναι ένα γράφημα που αναπαριστά τη χρησιμοποιήσιμη ακοή ενός ατόμου και το ποσοστό απώλειας ακοής για κάθε αυτί. Στο πάνω μέρος του γραφήματος, υπάρχουν αριθμοί από το 125 έως το 8000. Οι αριθμοί αυτοί αναφέρονται σε συχνότητες, δηλαδή στον τόνο του ήχου. Η συχνότητα εκφράζεται σε κύκλους ανά δευτερόλεπτο (Hertz). Όσο πιο υψηλή είναι η συχνότητα, τόσο πιο υψηλός είναι και ο τόνος του ήχου, π.χ. τα 250 Hertz (Hz) αντιστοιχούν σε μια βρύση που στάζει, ενώ ένα τηλέφωνο που χτυπά είναι περίπου 8000 Hz.
Η ένταση του ήχου μετράται σε ντεσιμπέλ (db) και είναι οι αριθμοί δίπλα στο γράφημα. Μηδέν ντεσιμπέλ (0 dB) πρόκειται απλώς για πολύ απαλό ήχο και όχι απουσία ήχου. Η ένταση της ανθρώπινης φωνής σε μια συζήτηση είναι γύρω στα 65 dB.
Κατά τον έλεγχο της ακοής, ο ακουολόγος ελέγχει τους ήχους ανά μία συχνότητα. Ο πλέον ανεπαίσθητος τόνος (ουδός ακοής) που αντιλαμβάνεται ο εξεταζόμενος καταγράφεται στο ακουόγραμμα  με τη βοήθεια απλών συμβόλων:

• Αέρινη αγωγή δεξιά: o-o
• Αέρινη αγωγή αριστερά: x-x
• Οστέινη αγωγή δεξιά: <….<
• Οστέινη αγωγή αριστερά: >….>

Το ακουόγραμμα είναι μια οπτική αναπαράσταση της ακοής μας. Δείχνει πόσο αποκλίνει η ακοή μας από το φυσιολογικό, εάν υπάρχει απώλεια ακοής, και πού ενδέχεται να εντοπίζεται το πρόβλημα.

Πραγματοποιείται με ειδικά μηχανήματα, τους ακουογράφους. Με τη βοήθεια ακουστικών, χορηγούνται ήχοι διαφόρων συχνοτήτων (από 250 έως 8000 HZ) προοδευτικά μειούμενης έντασης (απο 0 έως 100 db). Ο εξεταζόμενος όταν τους ακούει μας δίνει μία απάντηση σηκώνοντας το χέρι ή πατώντας ένα κουμπί. Με τα παιδιά παίζουμε ένα παιχνίδι π.χ. όταν ακούει τον ήχο να βάζει ένα αυγουλάκι μέσα στο καλαθάκι (παιχνιδοακουομετρία).

Τύποι βαρηκοΐας

• Βαρηκοΐα τύπου αγωγιμότητας
• Βαρηκοΐα τύπου αντιλήψεως (νευροαισθητήρια βαρηκοΐα)
• Βαρηκοΐα μικτού τύπου

• Βαρηκοΐα τύπου αγωγιμότητας: κατά την οποία η καμπύλη της αγωγής δια των οστών είναι φυσιολογική, ενώ υπάρχει πτώση και απομάκρυνση της καμπύλης της αγωγής, δια του αέρα, από την οστέινη οδό, λόγω βλάβης του συστήματος αγωγιμότητας του ήχου στο έξω ή μέσω αυτί. Η απομάκρυνση της καμπύλης δια του αέρα μπορεί να είναι  μικρή (10 -20 dB) ή μεγάλη (μέχρι 50 dB), οπότε  έχουμε την καμπύλη της πλήρους διακοπής της αγωγιμότητας του ήχου.

• Βαρηκοΐα τύπου αντιλήψεως (νευροαισθητήρια): κατά την οποία έχουμε πτώση κατά τον ίδιο βαθμό κάτω του φυσιολογικού και στις ίδιες συχνότητες τόσο της οστέινης όσο και της αέρινης οδού, οι δύο όμως καμπύλες συμπίπτουν μεταξύ τους. Βαρηκοΐα τύπου αντιλήψεως έχουμε σε βλάβες του κοχλία,του ακουστικού νεύρου ή της κεντρικής ακουστικής οδού.

Οι βαρηκοΐες αντιλήψεως ανάλογα με το τμήμα του κοχλία στο οποίο 
εντοπίζεται η βλάβη διακρίνονται σε 4 τύπους:

1. Το βασεοκοχλιακό τύπο: κατά τον οποίο διαπιστώνεται βαρηκοΐα αντιλήψεως στους τόνους υψηλών συχνοτήτων και παρατηρείται σε βλάβες που εντοπίζονται στη βάση του κοχλία. Για παράδειγμα στην πρεσβυακουσία.
2. Το μεσοκοχλιακό τύπο: κατά τον οποίο διαπιστώνεται βαρηκοΐα τύπου αντιλήψεως στις μεσαίες συχνότητες όπως για παράδειγμα στην νόσο του Menière και παρατηρείται σε βλάβες που εντοπίζονται στη μεσότητα του κοχλία.
3. Τον κορυφοκοχλιακο τύπο: κατά τον οποίο διαπιστώνεται βαρηκοΐα τύπου αντιλήψεως στις χαμηλές κυρίως συχνότητες και οφείλεται σε βλάβες που εντοπίζονται στην κορυφή του κοχλία. Τέτοια βλάβη παρατηρείται κυρίως στη νόσο του Menière.
4. Τον πανκοχλιακό τύπο: κατά τον οποίο διαπιστώνεται βαρηκοΐα αντιλήψεως σχεδόν σε όλες τις συχνότητες και οφείλεται σε βλάβη του κοχλία σε όλο το μήκος του.

• Βαρηκοΐα μικτού τύπου: κατά την οποία η καμπύλη της αγωγής δια των οστών βρίσκεται κατά ένα βαθμό πιο κάτω από το φυσιολογικό, ενώ ταυτόχρονα και η καμπύλη της  αγωγή δια του αέρα εμφανίζει μεγαλύτερη  πτώση και απομάκρυνση από την οστέινη. Στην περίπτωση αυτή έχουμε βλάβη τόσο του συστήματος αγωγιμότητας του ήχου, όσο και της αντίληψης και παρατηρείται σε συνδυασμό παθήσεων του μέσου και του έσω ωτός. Στο ακουόγραμμα, η μικτή βαρηκοΐα εμφανίζεται σαν εκδήλωση της βαρηκοΐας του μέσου ωτός σε συνδυασμό με τη βαρηκοΐα του έσω ωτός.

Βαθμοί βαρηκοΐας

• Φυσιολογική ακοή: 0-20%
• Μικρού βαθμού: 20-40%
• Μεσαίου βαθμού: 40-60%
• Μεγάλου βαθμού: 60-80%
• Εγγίζουσα την κώφωση: 80-95%
• Κώφωση: 100%

Άλλοι μέθοδοι αξιολόγησης της ακοής

• Με τονοδότες: Για την εξέταση αυτή χρησιμοποιούνται τονοδότες διαφόρων συχνοτήτων (συνήθως 25 ή 512 παλμικών δονήσεων ανά 1 sec) με τους  οποίους εξετάζουμε τη μετάδοση του ήχου δια του αέρα και των οστών. Ο τονοδότης για την εξέταση του αγωγιμότητας δια του αέρα, φέρεται μπροστά από το πτερύγιο του ωτός (απόσταση 3-5 εκ ), ενώ για την εξέταση της αγωγιμότητας δια των οστών, ο τονοδότης τοποθετείται στη μαστοειδή απόφυση ή τη μετωπιαία χωρά αφού πρώτα τεθεί σε παλμική δόνηση.
  Σήμερα η εξέταση αυτή είναι περισσότερο προσανατολιστική και μας δίνει πληροφορίες για την αντιμετώπιση της βλάβης, χωρίς να προσδιορίζει το βαθμό της. Γίνεται με τους εξής τρόπους:

• Δοκιμασία Rinnie: Κατά την εξέταση αυτή γίνεται σύγκριση μεταξύ της αέρινης και της οστέινης οδού κάθε αυτιού χωριστά. Η δοκιμασία Rinne βασίζεται στην άποψη ότι σε βλάβη της τυμπανικής μεμβράνης, ο ήχος ακούγεται καλύτερα από την οστέινη αγωγή παρά από την αέρινη. Για να εξεταστεί η ακρόαση από τη διεξαγωγή αέρα, το στέλεχος του διαπασών τοποθετείται κοντά στον έξω ακουστικό πόρο. Για να εξεταστεί η ακρόαση μέσω των οστών, το στέλεχος τοποθετείται στη μαστοειδή απόφυση, έτσι ώστε  ο ήχος να παρακάμπτει το μέσο αυτί και να πηγαίνει άμεσα στα κύτταρα νεύρων του εσωτερικού αυτιού.
  Σε φυσιολογική ακοή και καλή αγωγιμότητα του ήχου δια του έξω και μέσου αυτιού, ο τονοδότης ακούγεται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και δυνατότερα μπροστά  από το αυτί, δια μέσου της αέρινης οδού, παρά διαμέσου της οστέινης. Τότε λέμε ότι η εξέταση Rinne είναι θετική.
  Εφόσον υπάρχει βαρηκοΐα τύπου αγωγιμότητας, ακούγεται διάμεσο της οστέινης οδού για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και δυνατότερα παρά διαμέσου της αέρινης οδού. Τότε λέμε ότι η εξέταση Rinne είναι αρνητική.
  Στη βαρηκοΐα αντιλήψεως, ακούγεται ο ήχος τόσο δια μέσω της αέρινης, όσο και δια μέσω της οστέινης οδού, για βραχύτερο χρονικό διάστημα από ότι στις περιπτώσεις με φυσιολογική ακοή. Διαμέσου όμως της αέρινης οδού, ακούγεται πάλι δυνατότερα και για μακρύτερο χρονικό διάστημα σε σχέση με το αν ήταν διαμέσου της οστέινης οδού. Άρα η Rinne σε βαρηκοΐες αντιλήψεως είναι θετική.

• Εξέταση κατά Weber: Με την εξέταση αυτή ελέγχουμε την αγωγιμότητα του ήχου δια μέσου των οστών της κεφαλής, τοποθετώντας το δονούμενο τονοδότη στη μέση του μετωπιαίου οστού ή στο μέσο της οδοντοστοιχίας της άνω γνάθου. Σε ασθενείς με φυσιολογική ακοή ή συμμετρική βαρηκοΐα αγωγιμότητας ή αντιλήψεως άμφω, ακούγεται εξίσου καλά και στα δύο αυτιά.
  Εφόσον, όμως, υπάρχει μονόπλευρη βαρηκοΐα  αγωγιμότητας,τότε ο ήχος του τονοδότη ακούγεται πιο έντονα στο βαρήκοο αυτί, ενώ επί μονόπλευρης βαρηκοΐας. αντιλήψεως, ο ήχος ακούγεται καλύτερα στο αυτί που έχει καλύτερη ή φυσιολογική ακοή.

ΠΗΓΕΣ:

• Ζιάβρα Ν., Σκεύας Α. (2009) Ωτορινολαρυγγολογία, Στοιχεία Ανατομίας Φυσιολογίας και Παθολογίας. Εκδόσεις: University Studio Press, Θεσσαλονίκη.
• Netter εικονογραφημένο εγχειρίδιο ανατομίας λόγου κατάποσης & ακοής / David H. McFarland ; γενική επιμέλεια-πρόλογος ελληνικής έκδοσης: Γρηγόριος Νάσιος, Ναυσικά Ζιάβρα, Ευάγγελος Παπαδημητρίου : μετάφραση: Θεόδωρος Πιπερός κ.ά
• Παπαφράγκου Κωνσταντίνος Γ (1996) Ακοολογία, Ναυαρίνου 20-Αθήνα.
  Επιστημονικές εκδόσεις “Γρηγόριος Παρισιανός”, ΜΑΡΙΑ ΓΡ. ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ
• Αδαμόπουλος, Γ. (2001). Ωτορυνολαρυγγολογία και Χειρουργική Κεφαλής
  και Τραχήλου, Αθήνα: Πασχαλίδης
• Αδαμόπουλος Γ. Διαταραχές της ακοής & της ισορροπίας διάγνωση και θεραπεία, Αθήνα: Πασχαλίδης
• http://www.care.gr/post/820/anatomia-tou-aytiou
• http://www.drgeorgehearingaids.com/el/πώς-ακούμε
• http://www.medel.com/gr/how-hearing-works/
• http://www.medel.com/gr/audiogram/
• http://www.orlkarelas.gr/neurootologia-emboes-iliggos#TOC–15