Βιταμίνη Α: Πόσο σημαντική είναι για τον οργανισμό μας;

Η βιταμίνη Α είναι γνωστή ως ρετινόλη. Προέρχεται από τα ζωϊκής προέλευσης τρόφιμα και γενικά συναντάται σε μορφή εστέρων, όπως ο οξικός ή ο παλμιτικός εστέρας. Οι φυτικές τροφές περιέχουν β-καροτίνη (προ-βιταμίνη Α), μια κίτρινο-πορτοκαλί χρωστική η οποία ανευρίσκεται στα πορτοκαλί, κίτρινα και κόκκινα φρούτα και λαχανικά. Η β-καροτίνη, πολύτιμο αντιοξειδωτικό για την προστασία των κυττάρων από τις ελεύθερες ρίζες, αποτελεί πρόδρομη ουσία της βιταμίνης Α, η οποία μετατρέπεται από τον οργανισμό σε βιταμίνη Α.

Που βρίσκεται:

Η βιταμινη Α είναι λιποδιαλυτή και άρα υπάρχει σε τροφές που περιέχουν λίπος. Ζωικές τροφές, όπως το συκώτι βοδιού, χοίρου, μοσχαριού, το γάλα, τα ιχθυέλαια (π.χ. μουρουνέλαιο), το αυγοτάραχο, το βούτυρο και ο κρόκος του αυγού περιέχουν την προσχηματισμένη βιταμίνη Α,  δηλαδή τη ρετινόλη (από τα ρετινοειδή τα πιο γνωστά είναι η ρετινόλη, η ρετινάλη και το ρετινοϊκό οξύ που είναι η μορφή της βιταμίνης Α η οποία επηρεάζει τη μεταγραφή των γονιδίων). Στις φυτικές τροφές σπάνια η βιταμίνη Α υπάρχει αυτούσια καθώς τα φυτά συνήθως δεν είναι πλούσια σε λίπος. Αλλά πολλά λαχανικά και φρούτα περιέχουν καροτένια που μετατρέπονται σε βιταμίνη Α μέσα στον οργανισμό.

Ποιός είναι ο ρόλος της

Η βιταμίνη Α είναι απαραίτητη για τη σωστή ανάπτυξη και αναπαραγωγή του οργανισμού. Είναι απαραίτητη για την υγεία του δέρματος και παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του επιθηλιακού ιστού. Σημαντικός είναι ο ρόλος της και στη λειτουργία της όρασης. Τα καροτενοειδή και κυρίως το β-καροτένιο έχει αναγνωριστεί σα συστατικό με ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Υπάρχουν μάλιστα ενδείξεις ότι το β-καροτένιο έχει αντικαρκινική δράση προφυλάσσοντας τον οργανισμό από την παραγωγή ελεύθερων ριζών.

Ποια η δράση της

Η βιταμίνη Α, λόγω των πολλαπλών ευεργετικών ιδιοτήτων της είναι πολύτιμη για την ανάπτυξη και καλή λειτουργία του οργανισμού. Συμβάλλει στα εξής: όραση, αναπαραγωγή, ανοσοποιητικό σύστημα κλπ.

1. Δέρμα – Βλεννογόνοι
   Βοηθά στη διατήρηση της καλής κατάστασης του δέρματος και των βλεννογόνων. Όταν οι παθογόνοι μικροοργανισμοί έρθουν σε επαφή με το σώμα μας, το πρώτο εμπόδιο που συναντούν είναι το δέρμα και οι βλεννογόνοι, οι ιστοί δηλαδή που καλύπτουν εσωτερικά τα όργανα (π.χ., στο στόμα, στο έντερο, στα γεννητικά όργανα, στους πνεύμονες, στη μύτη, στα μάτια). H βιταμίνη A συμβάλλει στην καλή κατάσταση του επιθηλίου -του ιστού που καλύπτει το δέρμα και τους βλεννογόνους, συμβάλλοντας στην πρόληψη των λοιμώξεων για καλή υγεία.
2. Όραση
   Είναι ζωτικής σημασίας για τα μάτια, καθώς συμβάλλει στη διατήρηση της φυσιολογικής όρασης. Η βιταμίνη Α παίρνει μέρος στον σχηματισμό της ροδοψίνης (οπτική πορφύρα-βιολογική χρωστική των κυττάρων του αμφιβληστροειδούς), διαδικασία που είναι υπεύθυνη για τη όραση στο σκοτάδι και προσαρμογή των οφθαλμών σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού, βελτιώνοντας έτσι τη νυχτερινή όραση.
3. Ανοσοποιητικό
   Παίζει σημαντικό ρόλο στη φυσιολογική λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, λόγω του ότι συμμετέχει στον σχηματισμό των λευκών αιμοσφαιρίων, που προφυλάσσουν τον οργανισμό από τα βλαβερά βακτήρια και ιούς και στην καλή κατάσταση του επιθηλίου, του ιστού που καλύπτει το δέρμα και τους βλεννογόνους.
4. Αφομοίωση Σιδήρου
   Συμβάλλει στον φυσιολογικό μεταβολισμό του σιδήρου. Σύμφωνα με μελέτες η βιταμίνη Α έχει ευεργετικά αποτελέσματα σε αναιμία λόγω ανεπάρκειας σιδήρου καθώς ο συνδυασμός συμπληρωματικής βιταμίνης Α και σιδήρου φαίνεται να μειώνει αποτελεσματικά την αναιμία σε σχέση με τη μεμονωμένη πρόσληψη κάθε συστατικού.
5. Κυτταρική διαφοροποίηση
   Παίζει σημαντικό ρόλο στην κυτταρική διαφοροποίηση, επομένως είναι απαραίτητη για τη φυσιολογική αναπαραγωγή των κυττάρων.

Βιταμίνη Α και εγκυμοσύνη

Μπορεί ο γιατρός σας να σας έχει προτείνει να μην καταναλώνετε συκώτι, που αποτελεί τη βασική πηγή βιταμίνης Α, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως η εν λόγω βιταμίνη δεν είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του εμβρύου. Απλά απαιτείται η λήψη συγκεκριμένης ποσότητας, η οποία δεν πρέπει να υπερβαίνει τα επιτρεπτά όρια για να μην καταλήξει να είναι επιβλαβής για το έμβρυο.  Η βιταμίνη Α είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του εμβρύου, και ειδικότερα για την ανάπτυξη ζωτικών οργάνων, όπως της καρδιάς, των πνευμόνων, των νεφρών, των ματιών, των οστών, αλλά και του κυκλοφοριακού, αναπνευστικού και του κεντρικού νευρικού συστήματος. Βοηθάει επίσης στην πρόληψη λοιμώξεων και στον μεταβολισμό του λίπους. Η πρόσληψη βιταμίνης Α είναι σημαντική στο τελευταίο στάδιο της εγκυμοσύνης, καθώς βοηθάει στην αποκατάσταση των ιστών και στην αντιμετώπιση των μολύνσεων.

Πόση βιταμίνη Α χρειάζεται η εγκυμονούσα ;

Είναι σημαντικό να μην λαμβάνετε μεγάλες ποσότητες βιταμίνης Α κατά τη διάρκεια της κύησης καθώς ενδέχεται να είναι επιβλαβής για το έμβρυο (μπορεί να προκαλέσει ακόμα και τερατογενέσεις) . Προτιμήστε την πρόσληψη β-καροτίνης από φρούτα και λαχανικά ώστε να ο οργανισμός να τη μετατρέψει σε βιταμίνη Α όταν τη χρειάζεται. Ανάλογα με την ηλικία δείτε πόση ποσότητα βιταμίνης Α χρειάζεται ο οργανισμός σας ημερησίως κατά την εγκυμοσύνη και τον θηλασμό.

• Μια έγκυος γυναίκα από 19ετών και άνω χρειάζεται περίπου 770 mcg ΙΔΡ βιταμίνης ημερησίως, ενώ από 18 και κάτω 750 mcg. Η ποσότητα βιταμίνης Α που λαμβάνει ημερησίως μια έγκυος γυναίκα 19 χρονών και άνω, δεν πρέπει να ξεπερνάει τα 3.000 mcg ΙΔΡ και τα 2.900 mcg ΙΔΡ για έγκυες κάτω των 19.
• Γυναίκες που θηλάζουν(από 19 ετών και άνω) χρειάζονται 1300 mcgβιταμίνης Α, ενώ από 18 και κάτω 1.200 mcg.

Ακμή

 Η πιο σημαντική ιδιότητα της βιταμίνης Α στο δέρμα φαίνεται να είναι το διεγερτικό αποτέλεσμα στα κύτταρα του σώματος. Πιο συγκεκριμένα, παίζει σημαντικότατο ρόλο στην κυτταρική ανάπλαση, ενισχύει, δηλαδή, το σχηματισμό, νέων κυττάρων. Η Βιταμίνη Α δεν δρα μόνο προληπτικά προλαμβάνοντας τα σημάδια της γήρανσης, αλλά και επιδιορθωτικά,  λειαίνοντας ακόμα και τις πιο βαθιές ρυτίδες (Αντιρυτιδική Δράση), ενώ καθαρίζει την επιδερμίδα από τα νεκρά κύτταρα (Απολεπιστική Δράση). Πρέπει, επιπλέον, να τονιστεί ιδιαίτερα ότι δρα επικουρικά στη θεραπεία της ακμής, όπου η εφαρμογή της ταυτόχρονα με τη χορήγηση άλλωνρετινοειδών (πχ. Isotroin) κρίνεται απαραίτητη, προκειμένου να αποφευχθεί η ξηρότητα του δέρματος: Η Βιταμίνη Α αποτελεί ένα φυσιολογικό ρυθμιστή του σμήγματος, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην εξαφάνιση των φαγεσώρων.

Η Βιταμίνη Α πρέπει να χρησιμοποιείται και τοπικά, αλλά καθίσταται αποτελεσματική στο μέγιστο, όταν εφαρμόζεται σε Μονοδόσεις(πχ. Monoderma A15)που εξασφαλίζουν την αγνότητά της και διατηρούν αναλλοίωτο το περιεχόμενο της Βιταμίνης, χωρίς να πρέπει να ανησυχούμε για το πώς θα διατηρήσουμε τα συστατικά του καλλυντικού μας, μετά το άνοιγμα της συσκευασίας και μέχρι την επόμενη χρήση του.

Έλλειψη βιταμίνης Α

Η έλλειψη της βιταμίνης Α είναι λιγότερο συχνή στις αναπτυγμένες, απ’ ότι στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου η ανεπαρκής πρόσληψη είναι αρκετά συχνή σε παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών. Τα κύρια σημεία και συμπτώματα της έλλειψης της βιταμίνης Α είναι τα εξής :

• Ανορεξία
• Καθυστερημένη ανάπτυξη
• Αυξημένη ευαισθησία στις λοιμώξεις
• Απόφραξη και διόγκωση των θυλάκων των τριχών
• Κερατινοποίηση των επιθηλιακών κυττάρων της επιδερμίδας
• Ξηροφθαλμία (ξήρανση του επιπεφυκότα και του κερατοειδή χιτώνα του οφθαλμού)
• Νυκταλωπία (μειωμένος σχηματισμός ροδοψίνης, με συνέπεια τη φτωχή προσαρμογή στο σκοτάδι)

Άτομα με αυξημένες ανάγκες σε βιταμίνη Α είναι εκείνα που παρουσιάζουν διαταραχές στην απορρόφηση των λιπών, όπως συμβαίνει σε νοσήματα του παγκρέατος, του ήπατος ή της χοληδόχου κύστεως. Η στεατόρροια (αποβολή λίπους από τα κόπρανα) οδηγεί σε απώλεια λιποδιαλυτών βιταμινών, άρα και βιταμίνης Α. ΄Ατομα με χρόνια νεφρίτιδα, οξεία έλλειψη πρωτεϊνών, παράσιτα του εντέρου, οξείες λοιμώξεις και ιλαρά έχουν αυξημένες ανάγκες σε βιταμίνη Α.

Υπερβιταμίνωση Α

Η λήψη μεγάλων ποσοτήτων βιταμίνης Α για μικρό χρονικό διάστημα μπορεί να οδηγήσει σε οξεία υπερβιταμίνωση. Σαν συμπτώματα αναφέρονται:

• Η ναυτία
• Ο εμετός
• Η διπλωπία
• Ο πονοκέφαλος
• Η ζαλάδα
• Γενικευμένη αποφολίδωση του δέρματος

Στους ενήλικες μια χρόνια πρόσληψη βιταμίνης Α σε ποσότητες 3-4 φορές μεγαλύτερες από τις συστάσεις μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση υπερβιταμίνωσης, η οποία εκδηλώνεται με ποικίλα συμπτώματα (μεταξύ άλλων ανορεξία, ξηρή και αφυδατωμένη επιδερμίδα με κνησμό, αλωπεκία και ξήρανση των τριχών της κεφαλής, αταξία, πονοκέφαλος, πόνοι στα οστά και τους μύες, επιπεφυκίτιδα, οφθαλμικοί πόνοι). Οι εκδηλώσεις τοξικότητας υποχωρούν βαθμιαία όταν η υπερβολική πρόσληψη βιταμίνης διακοπεί. Η αυξημένη πρόσληψη βιταμίνης Α >7500 μg στις εγκύους σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για δυσπλασίες των βρεφών που γεννιούνται από τις γυναίκες αυτές. Άλλες τοξικές επιδράσεις της υπερβολικής λήψης βιταμίνης Α πιστεύεται ότι μεσολαβούνται από αλλαγές στη ρύθμιση των υποδοχέων της βιταμίνης Α (υποδοχέων των ρετινοειδών) στον πυρήνα και από επιδράσεις στον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και την ανάπτυξη μεταξύ άλλων.

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ 

Η έλλειψη ψευδαργύρου μπορεί να επηρεάσει τη δράση της βιταμίνης Α και αντιστρόφως. 
Κάποια φάρμακα μπορεί να αλληλεπιδράσουν με τη βιταμίνη Α και ως εκ τούτου, όποιος ακολουθεί συνταγογραφούμενη θεραπεία θα πρέπει να συμβουλευτεί ένα γιατρό πριν χρησιμοποιήσει συμπληρώματα της εν λόγω βιταμίνης. Δυσμενείς αλληλεπιδράσεις έχουν παρατηρηθεί μεταξύ της βιταμίνης Α και φαρμάκων που μειώνουν τα επίπεδα της χοληστερόλης. 
Μερικοί ασθενείς έχουν παρουσιάσει κεφαλαλγίες και διπλωπία όταν συνδύασαν βιταμίνη Α με το αντιβιοτικό τετρακυκλίνη με την ονομασία Μinocycline. 

Προτεινόμενη ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης Α

Βρέφη έως 12 μηνών……………..350 μg (μικρογραμμάρια)
Παιδιά 1-3 ετών……………………400 μg (μικρογραμμάρια)
Ανδρες 11-14 ετών………………..600 μg (μικρογραμμάρια)
Ανδρες 15 ετών +…………………700 μg (μικρογραμμάρια)
Γυναίκες 15 ετών +……………….600 μg (μικρογραμμάρια)
Κύηση…………………………….+100 μg (μικρογραμμάρια)
Θηλασμός………………………..+100 μg (μικρογραμμάρια)

Ζωικές τροφές πλούσιες σε βιταμίνη A

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Συντώσης Λάμπρος. (2008). Διατροφή και Μεταβολισμός / Συλλογικό έργο Sareen S. Gropper, Jack L. Smith, James L. Groff. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Π.Χ Πασχαλίδης.
2. Biesalski Hans – Konrad, Peter Grimm. (2008). Εγχειρίδιο διατροφής. Επιμέλεια Αθανάσιος Γ. Παπαβασιλείου. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Π.Χ Πασχαλίδης.
3. Lynch S. (1997). Interaction of iron with other nutrients. Nutr Rev, 55:102-10.
4. Suhamo D, Wet C, Muhilal K, Hautvast J. (1993). Supplementation with vitamin A and iron for nutritional anemia in pregnant women in West Java, Indonesia. Lancet, 342:1325-28.
5. Goldberg L, Smith J. (1960). Vitamin A deficiencies in relation to iron overload in the rat. J Pathol Bacteriol, 8:173-80.
6. Brubacher G, Weiser H. (1985). The vitamin A activity of beta-carotene. Internat1 J Vitamin Nutr Res, 55:5-15.
7. Feskanich D, Singh V, Willett WC, Colditz GA. (2002). Vitamin A intake and hip fractures among postmenopausal women. JAMA, 287(1):47-54. (PubMed)
8. Food and Nutrition Board, Institute of Medicine. (2001). Dietary Reference Intakes. Washington, DC: National Academy Press.