(photo: thetimes.co.uk)
Κομβικό σημείο για την έξαρση (ή την καθίζηση) του λαϊκισμού στην Ευρώπη είναι η 4η Μαρτίου, καθώς οι Ιταλοί ψηφοφόροι οδεύουν στις κάλπες για να επιλέξουν νέα κυβέρνηση. Τα αντισυστημικά κόμματα έχουν σημειώσει μεγάλη άνοδο τα τελευταία χρόνια, από το Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν στην Γαλλία έως την Εναλλακτική για τη Γερμανία (με το μεταναστευτικό πρόβλημα να εξοπλίζει άρτια την εξτρεμιστική τους φαρέτρα). Στην Ιταλία, τη χώρα με τη μεγαλύτερη μεταπολεμική πολιτική αστάθεια στην Ευρώπη, το Κίνημα των Πέντε Αστέρων αποτελεί σήμερα ίσως την πιο χαρακτηριστική έκφραση της λαϊκίστικης αριστεράς, ενώ η δεξιά Βόρεια Λίγκα κάνει επίσης αισθητή την λαϊκιστική της παρουσία στο ιταλικό πολιτικό στερέωμα. Το κίνημα των Πέντε Αστέρων εκκολάφτηκε στις αρχές της ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης με πρωτοστάτη και επί πολλά έτη αρχηγό του Μπέπε Γκρίλο, τον οποίο διαδέχτηκε πρόσφατα στην ηγεσία ο Λουίτζι Ντι Μάιο. Άραγε πόσο θα εκμεταλλευτούν το μεταναστευτικό πονοκέφαλο, τη στασιμότητα της οικονομίας και το αντισυστημικό αίσθημα;
Μπέπε Γκρίλο, πρώην ηγέτης του κόμματος των Πέντε Αστέρων
Εάν τα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα σχηματίσουν την επόμενη ιταλική κυβέρνηση, αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει πρόβλημα στο σχέδιο διεύρυνσης της Ε.Ε. – ιδιαίτερα μετά το Brexit. Το αποτέλεσμα των εκλογών θα επηρεάσει επίσης τον τρόπο με τον οποίο η Ιταλία αντιμετωπίζει το τεράστιο δημόσιο χρέος της και θα έχει ευρύτερες συνέπειες για την ευρωζώνη. Η παρουσία της, άλλωστε, στον ευρωπαϊκό νότο αποτελούσε πάντοτε έναν σημαντικό σύμμαχο στις βλέψεις των Βρυξελλών. Επιπλέον, η Ιταλία είναι η μεγαλύτερη πύλη προσφύγων της γηραιάς ηπείρου και μια μισαλλόδοξη κυβέρνηση μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά το μέγεθος αλλά και τη διαχείριση του προσφυγικού προβλήματος των ημερών μας. Βέβαια, δεν είναι μόνο οι χειρισμοί στο προσφυγικό αλλά και μία γενικότερη στροφή στην ιταλική διακυβέρνηση είναι σχεδόν δεδομένη αν συγκροτηθεί κυβερνητικό σχήμα από τις συγκεκριμένες κομματικές παρατάξεις.
νέος ηγέτης του κόμματος Πέντε Αστέρων, Λ.Ν. Μάιο
Η Ιταλία γνώρισε τα τελευταία χρόνια μια σχετικά σταθερότερη πολιτική δυναμική. Μέχρι και την πενταετία που μας πέρασε, τη διακυβέρνηση είχε ένας κεντροαριστερός συνασπισμός, του οποίου ηγήθηκαν τρεις πρωθυπουργοί: ο Ενρίκο Λέτα, ο Ματέο Ρέντζι και ο Πάολο Τζεντιλόνι. Ο Ρέντζι, ο οποίος στα 39 του ήταν ο νεότερος πρωθυπουργός της Ιταλίας, παραιτήθηκε μετά το «όχι» στο πρόσφατο δημοψήφισμα με διακύβευμα τη βελτίωση του τρόπου λειτουργίας του κυβερνητικού μηχανισμού και την επιτάχυνση των νομοθετικών διαδικασιών. Οι Ιταλοί απέρριψαν τις συνταγματικές τροποποιήσεις, με το 59% όσων ψήφισαν να τάσσεται κατά, έναντι του 41% που τις υπερψήφισε. Έκτοτε, προκηρύχτηκαν οι επίμαχες εκλογές της 4ης Μαρτίου. Σε αυτές, τις ψήφους των Ιταλών διεκδικούν το αντι-συστημικό Κόμμα των Πέντε Αστέρων, το κεντροαριστερό Δημοκρατικό Κόμμα, που ηγήθηκε του κυβερνώντος συνασπισμού από το 2013-2018, το κεντροδεξιό Forza Italia του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, και η ευρωσκεπτικιστική δεξιά παράταξη Βόρεια Λίγκα.
Μ. Ρέντζι, τέως πρωθυπουργός
Οι εκλογές αυτές κάθε άλλο παρά τυπικές δεν μπορούν να θεωρηθούν, παρά τη γενικευμένη πολιτική αστάθεια που διακρίνει τη μεταπολεμική Ιταλία. Σε αυτές τις εκλογές, ο «Cavalliere» Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ίσως ο ισχυρότερος άνδρας του πολιτικού και οικονομικού παιχνιδιού της χώρας, επιστρέφει στο πολιτικό προσκήνιο μετά από επτά χρόνια απουσίας, καθότι το 2011, λόγω κατηγοριών μιας ανήλικης ιερόδουλης για σεξουαλική εκμετάλλευση, υπέβαλλε την παραίτησή του από την πρωθυπουργία. Ο 81χρονος Σίλβιο είχε ασκήσει έφεση σε μια απαγόρευση που τον εμποδίζει να διεκδικήσει δημόσιο αξίωμα μετά από καταδίκη για φορολογική απάτη και έτσι επιστρέφει στην αρένα των εκλογών διεκδικώντας να κυβερνήσει ξανά τον τόπο του. Βέβαια, όπως δήλωσε και ο Daniele Albertazzi, «Ο Μπερλουσκόνι ποτέ δεν έφυγε». Και συνεχίζει: «Αυτό που έπραξε ορίζεται ως μια επιστροφή επειδή παρέμεινε ήσυχος για λίγο. Αλλά ήταν ακόμα ο ηγέτης -και ιδιοκτήτης- της Forza Italia. Βάζει χρήματα, είναι δικό του το κόμμα. Οι άνθρωποι στο κόμμα θα σας πουν χωρίς τον Μπερλουσκόνι κόμμα δεν θα υπήρχε. Παρέμεινε ηγέτης ακόμα και μετά την καταδίκη του. Ποτέ δεν το εγκατέλειψε. Στην Ιταλία οι πολιτικοί ηγέτες είναι που μετράνε, όχι οι πρωθυπουργοί. Έχει αυτή τη φανταστική ικανότητα να παρουσιάζει τον εαυτό του ως outsider σε σύγκριση με άλλα πολιτικά πρόσωπα, να λέει συνεχώς ότι είναι επιχειρηματίας και όχι πολιτικός».
Βέβαια, όπως σημειώσαμε και προηγουμένως, το προσφυγικό είναι ήδη ένα βασικό ζήτημα- η Ιταλία έλαβε 119.000 μετανάστες δια θαλάσσης πέρσι. Η έντονη παρουσία εξτρεμιστικών κινημάτων όπως η Βόρεια Λίγκα και το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, που διατηρούν σκληρή γραμμή για τους παράτυπους μετανάστες, ώθησαν την κεντροδεξιά Forza Italia του Μπερλουσκόνι να αναπτύξει επίσης ακραία ρητορική, προκειμένου να «κλέψει» ψηφοφόρους των παραπάνω κινημάτων. «Υπάρχει σκεπτικισμός στην Ιταλία που μεταφράζεται στο ότι είστε ανίσχυροι και δεν υπάρχει τίποτα που μπορείτε να κάνετε για να βελτιώσετε τη δική σας θέση», δήλωσε ο Albertazzi.
Σ. Μπερλουσκόνι, ο μακροβιότερος πρωθυπουργός της Ιταλίας
«Αυτό τροφοδοτεί την αντι-ελίτ, αντιπολιτευτική ρητορική. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι άνθρωποι που είναι αρκετά καλοί σε αυτή τη ρητορική είναι άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί εδώ και δεκαετίες με την πολιτική! Ο Μπερλουσκόνι είναι ο πιο έμπειρος πολιτικός στην Ευρώπη και το παλαιότερο κόμμα στο ιταλικό κοινοβούλιο, η Βόρεια Λίγκα, μαζί με το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, είναι πολύ καλοί στο να τροφοδοτήσουν αυτή την αίσθηση απελπισίας και την αίσθηση ότι οι πολιτικοί θεσμοί της χώρας εργάζονται ενάντια στα συμφέροντα του λαού».
Τι λένε, όμως, οι σφυγμομετρήσεις, των λαϊκών προτιμήσεων; Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις (της Παρασκευής 16 Φεβρουαρίου) δίνουν σαφές προβάδισμα στο κεντροδεξιό μπλοκ του Μπερλουσκόνι που περιλαμβάνει και τη Λίγκα του Βορρά. Ωστόσο παρά το προβάδισμα της συμμαχίας είναι απίθανο να έχουν την πλειοψηφία που απαιτείται, σύμφωνα με τις προθέσεις των ψηφοφόρων. Ο Albertazzi τονίζει ότι εάν κανένα κόμμα δεν έχει την πλειοψηφία το πιο πιθανό σενάριο θα ήταν μια συμμαχία μεταξύ του Forza Italia και του Δημοκρατικού Κόμματος. Ωστόσο, θα επαναλάβω για πολλοστή φορά πως αναφερόμαστε στις πολιτικές εξελίξεις της πιο απρόβλεπτης πολιτικά χώρας. Οπότε, με σχετική βεβαιότητα θα μπορούμε να μιλάμε από το βράδυ της 4ης Μαρτίου κι έπειτα. Πάντως, όλα δείχνουν πως η νέα κυβέρνηση της χώρας θα φέρει ανατροπές. Κι αυτό είτε επειδή θα επιστρέψει ο πιο λαοπρόβλητος ηγέτης της, είτε επειδή θα επιστρέψουν σκοτεινές εποχές ακραίων πολιτικών φρονημάτων που θα παρεμποδίσουν την ατζέντα Γιούνκερ.