– Ήθελες στ’ αλήθεια να πεθάνεις;
– Κανείς δεν κάνει απόπειρα αυτοκτονίας επειδή θέλει να πεθάνει.
– Τότε γιατί;
– Για να σταματήσει ο πόνος.
Tiffanie DeBartolo, How to Kill a Rock Star
Αυτοκτονία. Ένα φαινόμενο που παρατηρείται από την αρχαιότητα, ωστόσο θεωρείται ταμπού μέχρι και σήμερα. Τα κοινωνικά στερεότυπα, οι ηθικές και θρησκευτικές αξίες, η ελλειπής γνώση και πληροφόρηση είναι μερικοί μόνο από τους παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν το άτομο σε μία απόπειρα αυτοκτονίας. Συνειδητοποιώντας την ανάγκη για ενημέρωση και αφύπνιση του παγκόσμιου πληθυσμού για το φαινόμενο της αυτοκτονίας, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σε συνεργασία με την Παγκόσμια Ομοσπονδία για την Ψυχική Υγεία και τη Διεθνή Συνεργασία για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, καθιέρωσαν το 2003 την 10η Σεπτεμβρίου ως «Παγκόσμια Ημέρα κατά της Αυτοκτονίας».
Τα πολλά πρόσωπα της αυτοκτονίας
Παρά το γεγονός ότι η κατάληξη μιας αυτοκτονίας είναι μία και μοναδική, οι μορφές της μπορεί να ποικίλλουν. Ο Γάλλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Emile Durkheim στο έργο του «Le Suicide» (1897) προσπάθησε να δώσει τον ορισμό του φαινομένου:
Ως αυτοκτονία ορίζεται κάθε περίπτωση θανάτου που προέρχεται έμμεσα ή άμεσα από μία θετική ή αρνητική πράξη του θύματος που γνώριζε το αποτέλεσμα που θα επιφέρει.
Εκτός από τον ορισμό, ο Durkheim προχώρησε στην ταξινόμηση των τύπων αυτοκτονίας, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της καθεμίας και τις περιστάσεις υπό τις οποίες συμβαίνει. Πιο συγκεκριμένα, ο Γάλλος κοινωνιολόγος διέκρινε τέσσερεις τύπους:
- τη μανιακή αυτοκτονία, όταν δηλαδή ο αυτόχειρας οδηγείται σε αυτή την πράξη ξαφνικά και πολλές φορές λόγω παραισθήσεων. Όπως υποδηλώνεται και από το χαρακτηρισμό της, σε αυτόν τον τύπο αυτοκτονίας, το άτομο κυριεύεται από μανία και καταλήγει στη λύση του θανάτου, θεωρώντας ότι έτσι θα προστατευθεί από έναν φανταστικό εχθρό.
- την έμμονη αυτοκτονία ή αυτοκτονία αγωνίας. Σε αυτή την περίπτωση, ο αυτόχειρας έχει έμμονες σκέψεις θανάτου – πολλές φορές χωρίς κάποιο άλλο κίνητρο – και διακατέχεται από έντονο συναίσθημα δυστυχίας λόγω της προσπάθειας του να παλέψει την αυτοκαταστροφική του φύση.
- την αυθόρμητη και αυτόματη αυτοκτονία. Εδώ το άτομο αντιδρά αυτόματα και χωρίς κάποιον εμφανή λόγο. Αυτός ο τύπος αυτοκτονίας έχει επίσης εμμονικό χαρακτήρα. Ο αυτόχειρας νιώθει μία έλξη προς το μέσο που θα τον οδηγήσει στο θάνατο, την οποία δεν μπορεί να καταπολεμήσει (για παράδειγμα, στη θέα ενός γκρεμού κάποιος άνθρωπος με τέτοια χαρακτηριστικά μπορεί να αισθανθεί την έντονη ανάγκη να πέσει).
- τη μελαγχολική αυτοκτονία. Το άτομο διακατέχεται από έντονο συναίσθημα θλίψης και ψυχικού πόνου και πολλές φορές νιώθει αποκλεισμένο από τον κοινωνικό περίγυρο. Όσοι καταφεύγουν σε αυτό το είδος αυτοκτονίας, θεωρούν ότι είναι η μόνη διέξοδος από τον πόνο.
Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ως πρόδρομος της αυτοκτονίας
Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ενός ατόμου μπορεί να αποτελέσει ένδειξη για την πιθανότητα να αποπειραθεί να αυτοκτονήσει κάποια στιγμή στη ζωή του. Πολλές φορές τέτοιου είδους συμπεριφορές είναι ο τρόπος του ατόμου να δείξει ότι χρειάζεται βοήθεια και γι’ αυτό το λόγο θα πρέπει να είναι κανείς σε θέση, τόσο να τις αναγνωρίσει, όσο και να γνωρίζει με ποιον τρόπο θα μπορέσει να βοηθήσει αποτελεσματικά έναν πιθανό αυτόχειρα. Τι ορίζεται λοιπόν, ως αυτοκαταστροφική συμπεριφορά;
Το φάσμα των συμπεριφορών που μπορούν να χαρακτηριστούν ως αυτοκαταστροφικές είναι ιδιαίτερα ευρύ και περιλαμβάνει τόσο άμεσες (π.χ. επικίνδυνη οδήγηση) όσο και έμμεσες ενέργειες (π.χ. ριψοκίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά). Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν, επίσης, συμπεριφορές οι οποίες έχουν κυρίως να κάνουν με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, τον αλκοολισμό, αλλά και την άρνηση λήψης της θεραπευτικής αγωγής από ασθενείς που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις. Οι συμπεριφορές αυτές, παρά το γεγονός ότι δεν φαίνονται άμεσα συνδεδεμένες με την αυτοκτονία, αν συνεχιστούν για μεγάλο χρονικό διάστημα, αποτελούν ουσιαστικά μία προσπάθεια του ατόμου να καταλήξει στο θάνατο και για το λόγο αυτό αποκαλούνται και «χρόνιες αυτοκτονίες».
Μία ακόμη ένδειξη πιθανής αυτοχειρίας είναι ο αυτοκτονικός ιδεασμός. Ως «αυτοκτονικός ιδεασμός» ορίζεται το σύνολο των σκέψεων που μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος οι οποίες αφορούν στον τρόπο με τον οποίο θα ήθελε να τερματίσει τη ζωή του. Κάποιοι άνθρωποι μπορεί να έχουν μία γενική και ακαθόριστη ιδέα για το θάνατό τους, ενώ άλλοι μπορεί να έχουν καταστρώσει σχέδιο που να περιλαμβάνει τον τόπο, τον χρόνο ή ακόμα και τον τρόπο με τον οποίο θα επιλέξουν να πεθάνουν. Θα πρέπει, επίσης, να αναφερθεί ότι ο αυτοκτονικός ιδεασμός δεν εμφανίζεται μόνο σε άτομα με σοβαρή ψυχοπαθολογία, αλλά και σε πολλούς ανθρώπους που βιώνουν ιδιαίτερα δύσκολες για τους ίδιους καταστάσεις.
Αντιθέτως, ο αυτοτραυματισμός εκδηλώνεται κυρίως από άτομα που πάσχουν από κάποια διαταραχή προσωπικότητας ή άλλη ψυχική πάθηση. Στην περίπτωση αυτή, το άτομο προκαλεί στον εαυτό του εκδορές, αμυχές ή και σοβαρότερους τραυματισμούς με τη χρήση κάποιου αιχμηρού αντικειμένου. Εδώ στόχος του ατόμου δεν είναι να πεθάνει, αλλά να ανακουφίσει την ένταση ή το θυμό του.
Σε μια απόπειρα αυτοκτονίας, από την άλλη πλευρά, ο σκοπός του ανθρώπου που την επιχειρεί είναι ο θάνατος. Το άτομο μπορεί είτε να την είχε προσχεδιάσει, είτε να υπέκυψε σε μία παρόρμηση της στιγμής. Σε πολλές περιπτώσεις λέγεται από το περιβάλλον ενός ανθρώπου που έχει αποπειραθεί να αυτοκτονήσει, ότι στόχος του ήταν να τραβήξει την προσοχή και όχι να οδηγηθεί σε θάνατο. Πράγματι, με βάση το βαθμό σωματικής βλάβης που προκλήθηκε από την απόπειρα και τη μέθοδο που χρησιμοποιήθηκε, μία απόπειρα αυτοκτονίας μπορεί να χαρακτηριστεί ως υψηλής ή χαμηλής πρόθεσης θανάτου. Ακόμη όμως και μία απόπειρα αυτοκτονίας με χαμηλή πρόθεση θανάτου, θα πρέπει να θορυβεί ιδιαίτερα το περιβάλλον του ατόμου, καθώς πρόκειται για μία προσπάθειά του να δείξει ότι χρειάζεται βοήθεια. Άλλωστε, όπως δείχνουν οι στατιστικές, για κάθε μία αυτοκτονία έχουν προηγηθεί περίπου 20 απόπειρες.
Ποιος αυτοκτονεί και γιατί;
Οι στατιστικές μελέτες δείχνουν ότι παρατηρείται μία αυξανόμενη τάση αυτοχειρίας σε ομάδες ανθρώπων με κάποια κοινά (φυλετικά, οικονομικά, ηλικιακά κλπ) χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, έχει παρατηρηθεί ότι οι ηλικιωμένοι προβαίνουν σπανιότερα σε απόπειρα αυτοκτονίας, αλλά αυτή η απόπειρα είναι πιθανότερο να καταλήξει σε θάνατο κυρίως λόγω του λεπτομερούς σχεδιασμού της και της απουσίας προειδοποιητικών σημαδιών. Από τις νεότερες ηλικίες, ο ανδρικός πληθυσμός αυτοκτονεί τρεις φορές συχνότερα από το γυναικείο, αλλά οι γυναίκες αποπειρώνται τέσσερεις φορές περισσότερο από τους άνδρες. Όσον αφορά στην ηλικία, μεγαλύτερες αυτοκτονικές τάσεις εκδηλώνουν οι άνδρες μετά τα 45 και οι γυναίκες μετά τα 55 έτη.
Η κακή οικογενειακή και εργασιακή ζωή ενός ατόμου μπορεί, επίσης, να το οδηγήσει στην αυτοκτονία. Όπως παρατηρήθηκε, οι άνθρωποι που ζουν μόνοι και βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό είναι πιο πιθανό να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας. Το ίδιο ισχύει και για άτομα τα οποία είναι άνεργα και καλούνται να αντιμετωπίσουν τα αντίστοιχα οικονομικά, οικογενειακά και κοινωνικά προβλήματα. Παραδόξως, η υπερβολική εργασία και η εργασιακή εξουθένωση (burnout) που αυτή προκαλεί μπορεί επίσης να καταλήξει σε αυτοκτονία. Τέτοιο παράδειγμα αποτελούν οι 14 εργαζόμενοι της εταιρίας Foxconn (θυγατρική της Apple) στην Κίνα, οι οποίοι αυτοκτόνησαν το 2010 λόγω των απαράδεκτων συνθηκών εργασίας.
Μια άλλη κατηγορία πιθανών αυτόχειρων είναι οι άνθρωποι που πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή. Εκτός από΄την κατάθλιψη, η οποία θεωρείται υπεύθυνη για το 80% των περιστατικών, άλλες ψυχικές διαταραχές που μπορεί να οδηγήσουν σε αυτοκτονία είναι η σχιζοφρένεια, η διαταραχή πανικού και οι διαταραχές προσωπικότητας. Μάλιστα, οι ασθενείς που έχουν νοσηλευθεί σε κάποιο ψυχιατρικό νοσοκομείο έχουν 5 με 10 φορές περισσότερες πιθανότητες να αυτοκτονήσουν από τους ασθενείς που δεν έχουν ιστορικό νοσηλείας.
Γενικότερα, η κατάσταση της υγείας ενός ανθρώπου επηρεάζει την ψυχολογία του και κατ’ επέκταση την όρεξη του για τη ζωή. Έτσι, άτομα που πάσχουν από σοβαρές – ενίοτε και θανατηφόρες – ασθένειες ή αντιμετωπίζουν κάποια αναπηρία είναι περισσότερο πιθανό να αυτοκτονήσουν.
Πώς μπορώ να αποτρέψω κάποιον που θέλει να αυτοκτονήσει;
Πολλοί άνθρωποι που φτάνουν στο σημείο της αυτοκτονίας δεν έχουν εκφράσει απαραίτητα αυτή τους τη σκέψη στον κοινωνικό τους περίγυρο. Υπάρχουν όμως σημάδια στη συμπεριφορά ενός πιθανού αυτόχειρα που μπορεί κανείς να αναγνωρίσει, ώστε να αντιληφθεί ότι το άτομο χρειάζεται βοήθεια. Θα πρέπει λοιπόν, να ανησυχήσει κανείς όταν το άτομο:
- απομονώνεται
- αντιμετωπίζει δυσκολίες στις οικογενειακές και φιλικές του σχέσεις
- χάνει το ενδιαφέρον του για δραστηριότητες που κάποτε του ήταν ευχάριστες
- η συμπεριφορά του αλλάζει ξαφνικά (γίνεται νευρικός, ευερέθιστος, απαισιόδοξος κλπ)
- εκδηλώνει έντονα αρνητικά συναισθήματα (θλίψη, πανικό, ανησυχία)
- αναφέρεται συχνά στο θάνατο ή την αυτοκτονία
- αναπτύσσει συναισθήματα ντροπής ή αναξιότητας
- αλλάζει τις συνήθειες του όσον αφορά στη διατροφή ή τον ύπνο
- εκδηλώνει ξαφνικά την επιθυμία να τακτοποιηθούν προσωπικές του υποθέσεις (π.χ. διαθήκη)
Σε περίπτωση που κάποιος αντιληφθεί ότι ένας δικός του άνθρωπος έχει αυτοκτονικές τάσεις, θα πρέπει αρχικά να μιλήσει μαζί του και να προσπαθήσει να καταλάβει πόσο άμεσος είναι ο κίνδυνος. Ερωτήσεις σχετικά με το αν έχει σκεφτεί την αυτοκτονία κι αν έχει προγραμματίσει πώς και πότε θα το κάνει, θα βοηθήσουν σε αυτό. Αν το άτομο έχει ήδη σχεδιάσει την αυτοκτονία του, τότε σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να μείνει μόνο του. Ο άνθρωπος που το συνοδεύει θα πρέπει να φροντίσει να απομακρύνει κάθε πιθανό μέσο που μπορεί να τον βοηθήσει να πετύχει το σκοπό του και να παραμείνει δίπλα του ακούγοντάς και ενθαρρύνωντάς τον.
Η βοήθεια από κοντινά πρόσωπα είναι σημαντική, ωστόσο δεν είναι αρκετή. Ο πιθανός αυτόχειρας θα πρέπει να βοηθηθεί και από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, οι οποίοι μπορούν να καταλάβουν καλύτερα τον ψυχισμό του και να τον βοηθήσουν να απωθήσει τις αυτοκτονικές σκέψεις. Γι’ αυτό το σκοπό έχει δημιουργηθεί από την Κλίμακα η 24ωρη γραμμή παρέμβασης για την αυτοκτονία (1028), όπου μπορούν να απευθύνονται τόσο άτομα που έχουν τάσεις αυτοκτονίας, όσο και άτομα που φοβούνται για κάποιον συνάνθρωπό τους.
Η απόφαση να βάλει κανείς τέλος στη ζωή του σίγουρα δεν είναι εύκολη, πολλές φορές όμως, ίσως μοιάζει η μόνη διέξοδος για έναν άνθρωπο που νιώθει ότι υποφέρει και βρίσκεται σε αδιέξοδο. Σύμφωνα με το σλόγκαν του 2017 για την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Αυτοκτονίας: «ένα λεπτό μπορεί να αλλάξει μια ζωή». Ας αφιερώσουμε λοιπόν, τουλάχιστον ένα λεπτό στην παρατήρηση των ανθρώπων γύρω μας, γιατί ίσως από αυτό το λεπτό να εξαρτάται τελικά η ζωή τους…
Ακολουθεί βίντεο- αφιέρωμα για τις αυτοκτονίες στην Ελλάδα.
Πηγές
https://www.q99live.com/2017/09/08/events-taking-place-in-gp-to-mark-world-suicide-prevention-day/
https://www.thepressproject.gr/article/100440/To-sapio-milo-tis-Apple
https://www.slideshare.net/akriparopoulou/emile-durkheim-53662989
https://www.askitis.gr/psychichealth/view/pagkosmia_imera_kata_tis_aitoktonias
http://www.tzaneio.gr/wp-content/uploads/epistimonika_xronika/p14-4-4.pdf
http://www.hallocy.com/2018/02/12/syndromo-burnout-kante-to-test-ke-mathete-an-paschete-apo-afto/
