Αλέξανδρος Παναγούλης: Ο άνθρωπος σύμβολο στη Ελληνική ιστορία

Στην χορεία όλων αυτών που, ανά τους αιώνες, πάλεψαν, θυσιάστηκαν, τιμήθηκαν αλλά και ξεχάστηκαν επειδή προασπίστηκαν τα ιδανικά τους και την ελευθερία, δικαιωματικά αξίζει μία θέση και στον άνθρωπο που, προσηλωμένα όσο και ακατάβλητα, αγωνίστηκε για την υπεράσπιση του δημοκρατικού ιδεώδους. Η πολυπρισματική προσωπικότητα του κεντρικού ήρωα της αντιδικτατορικής αντίστασης κατά την επταετία της χούντας των Συνταγματαρχών,  που ακούει στο όνομα Αλέξανδρος Παναγούλης, κατέστη σύμβολο και ηρωοποιήθηκε για το δημοκρατικό ήθος, την αφοσίωση στον σκοπό και την ακεραιότητα του χαρακτήρα που διέθεται.

Ο Αλέξανδρος (Αλέκος) Παναγούλης, Έλληνας πολιτικός και ποιητής, γεννήθηκε στις 2 Ιουλίου 1939 στην Γλυφάδα και ήταν το δεύτερο παιδί της Αθηνάς Κακαβούλη, με καταγωγή από την Σύβρο Λευκάδας  και του Βασιλείου Παναγούλη, αξιωματικού του στρατού ξηράς, με καταγωγή από την Δίβρη (Λαμπεία) Ηλείας. Επίσης, αδελφοί του ήταν ο Γεώργιος Παναγούλης (επίσης) θύμα του καθεστώτος των Συνταγματαρχών και του Ευστάθιου Παναγούλη, ο οποίος διέγραψε πολιτική σταδιοδρομία.  Αν και γεννήθηκε στην Γλυφάδα στην αυγή του Β΄  Παγκοσμίου πολέμου, τα πρώτα χρόνια της παιδικής του ηλικίας πέρασε στην Λευκάδα, τον τόπο καταγωγής της μητέρας του, εξαιτίας της κατοχής της Αθήνας από τις δυνάμεις του Άξονα.

Πρώιμα χρόνια και ενασχόληση με την πολιτική

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης φοίτησε στο Εθνικό  Μετσόβιο Πολυτεχνείο Αθηνών, στην σχολή Ηλεκτρολόγων – Μηχανολόγων, έχοντας μάλιστα ενεργή συμμετοχή στα εσωτερικά ζητήματα της σχολής του. Από νεαρή ηλικία λοιπόν, έδειξε τις ηγετικές του ικανότητες και την ενασχόληση του με τα κοινά, αφού όχι μόνο αναδείχθηκε ηγετικό στέλεχος του φοιτητικού κινήματος το 1963 αλλά ακόμη, ανέλαβε την εκπροσώπηση της σχολής του στο Α΄ Παμφοιτητικό Συνέδριο. Ωστόσο, η πορεία που επέλεξε μετά το πέρας των σπουδών του, δεν ήταν σχετιζόμενη με το ακαδημαϊκό του αντικείμενο, αλλά με τα -ομολογουμένως ταραγμένα- πολιτικά τεκταινόμενα της εποχής του. Άλλωστε, η έφεση του στον τομέα της πολιτικής ήταν ήδη έκδηλη. Προτίμησε τον κεντρώο χώρο και πολύ σύντομα, έγινε μέλος της Ο.Ν.Ε.Κ, της Οργάνωσης Νέων της Ένωσης Κέντρου, η οποία αποτελούσε την οργάνωση νεολαίας της Ένωσης Κέντρου, του κομματικού σχηματισμού του Γεωργίου Παπανδρέου.

Αντιδικτατορική δράση

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης , ανέπτυξε σπουδαία και έντονη αντιδικτατορική δράση, η οποία έφτασε στο αποκορύφωμά της με την απόπειρα δολοφονίας του Γεωργίου Παπαδόπουλου. Η αγωνιστικότητα που επέδειξε για την πτώση της δικτατορίας των Συνταγματαρχών, δεν πρέπει να συνδέεται ή να θεωρείται απόρροια της πολιτικοποίησης του με την συγκεκριμένη παράταξη- ή με την όποια παράταξη. Δηλαδή, ο Παναγούλης, δεν επιδίωκε την πτώση της χούντας για την παλινόρθωση της τελευταίας κυβέρνησης πριν την επιβολή του καθεστώτος ή, ακόμη περισσότερο, για την ανάδειξη κυβέρνησης από τον δικό του πολιτικό χώρο. Αυτό που επιδίωκε και ονειρευόταν να αποκαταστήσει ήταν οι αξίες, η ελευθερία και η δημοκρατία. Ο αγώνας του, αφορούσε την συγκρότηση μίας καλύτερης Ελλάδας και, συνεπαγωγικά, μια καλύτερης κοινωνίας που θα πιστεύει στον άνθρωπο. Δηλαδή, που θα πιστεύει στην ελευθερία του, στην ελευθερία πάσης μορφής. Πέρα και πάνω από όλα, ο Αλέξανδρος Παναγούλης, κήρυσσε την ελευθερία και για αυτή αγωνίστηκε.

Advertisements

Ο κύριος πυλώνας της δράσης του Παναγούλη ήταν η πράξη της δολοφονίας του δικτάτορα Παπαδόπουλου, μια πράξη που, τελικά, απέτυχε και παρέμεινε απόπειρα. Ωστόσο, όπως ήδη σημειώθηκε, αυτή η πράξη είχε έντονο πολιτικό συμβολισμό και ο ίδιος ο Παναγούλης δεν την αντιμετώπιζε ως δολοφονία. Ορθότερα, θεωρούσε, όπως και υποστήριξε στην δίκη του, ότι: « Δεν επιδίωξα να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Δεν είμαι ικανός να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Επιδίωξα να σκοτώσω έναν τύραννο»

Οι πρώτες του ανησυχίες και συνάμα οι πρώτες του ενέργειες που άρχισαν να δίνουν μορφή και χαρακτήρα στον αγώνα του, εκδηλώθηκαν με την λιποταξία του από το 85^ο Σύνταγμα Πεζικού  στην Βέροια, όπου εκπλήρωνε την στρατιωτική θητεία του, και την ίδρυση της οργάνωσης « Εθνική Αντίσταση». Επόμενο βήμα, ήταν  η άφιξή του στην Κύπρο για να έχει περισσότερο ελεύθερο πεδίο δράσης και η επαφή του με υψηλά ιστάμενα πρόσωπα της πολιτικής ηγεσίας τη νήσου, όπως ο υπουργός Πολύκαρπος Γεωρκάτζης. Ο στόχος του Παναγούλη ήταν η ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση και η συγκέντρωση της προσοχής στο αναδυόμενο αντιδικτατορικό κίνημα που φιλοδοξούσε να ξεκινήσει. Έχοντας ολοκληρώσει τις απαραίτητες προπαρασκευαστικές κινήσεις και έχοντας εξασφαλίσει ακόμη ορισμένα διαπιστευτήρια στήριξης, ο Παναγούλης επέστρεψε στην Ελλάδα και άρχισε να μορφοποιεί το σχέδιο της δολοφονίας.

Το σχέδιο και η ώρα της απόπειρας

Η απόπειρα ήταν προγραμματισμένη να γίνει τις πρωινές ώρες της 13^ης Αυγούστου 1968, κοντά στην Βάρκιζα. Το σχέδιο της απόπειρας περιλάμβανε ανατίναξη του αυτοκινήτου  στο οποίο επέβαινε ο μονάρχης με αυτοσχέδιο εκρηκτικό μηχανισμό. Ο Παναγούλης είχε περάσει τους προηγούμενους 2 μήνες υπολογίζοντας ακριβώς τον χρόνο που χρειαζόταν να διανύσει η λιμουζίνα του Παπαδόπουλου από το Λαγονήσι, οπού διέμενε, έως το 31^ο -32^ο χιλιόμετρο της παραλιακής οδού του Σουνίου. Μεταξύ τους, υπήρχε μια σήραγγα 7 μέτρων, όπου ο Παναγούλης είχε επιλέξει να τοποθετήσει τον εκρηκτικό μηχανισμό. Η φάλαγγα που συνόδευε το αυτοκίνητο του Παπαδόπουλου, κινούνταν ομαλά διασχίζοντας την σήραγγα και μόλις και αυτή και το αυτοκίνητο εξήλθαν της σήραγγας, συνέβη μια τρομακτική και πολύκροτη έκρηξη, η οποία δεν είχε στόχο και προκάλεσε μόνο υλικές καταστροφές στο εσωτερικό της σήραγγας.

Προφανώς, ο αυτοσχέδιος εκρηκτικός μηχανισμός είχε τοποθετηθεί για να βλάψει τον δικτάτορα, ωστόσο,  η ενεργοποίηση του καθυστέρησε μόλις 2 δευτερόλεπτα, χρόνος ικανός για να μην διεκπεραιωθεί ο σκοπός του Παναγούλη. Ο Παναγούλης τράπηκε σε φυγή στην θάλασσα και όταν το σχέδιο απόδρασης με ψαράδικο καΐκι που είχε  δρομολογήσει σε περίπτωσης αρνητικής έκβασης του σχεδίου ναυάγησε, κρύφτηκε στα βράχια. Λίγες ώρες αργότερα, έγινε αντιληπτός από άνδρες της ασφάλειας και συνελήφθη, χωρίς, ωστόσο, να αποκαλύπτει τα στοιχεία του, ενώ αρνούνταν πεισματικά την ανάμειξη συνεργού στην εκπόνηση αλλά και την σύλληψη του σχεδίου.

Τα βασανιστήρια

Αφού εξακριβώθηκε η ταυτότητα του, οδηγήθηκε στα κρατητήρια της ΕΑΤ\ΕΣΑ (Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας). Εκεί, υπεβλήθη στην διαδικασία ανάκρισης από τον ταγματάρχη Θεόδωρο Θεοφιλογιαννάκο, γνωστό για την βιαιότητα και την σκληρότητα του, ενώ υπέστη ανείπωτα βίαια, απάνθρωπα, άνανδρα και κατ΄εξακολούθηση βασανιστήρια από τον – αργότερα- κύριο υπαίτιο για την προδοσία στην Κύπρο, Δημήτριο Ιωαννίδη. Σκοπός των βασανιστηρίων, δεν ήταν μόνο να ομολογήσει ο Παναγούλης την υπαιτιότητα του στην απόπειρα δολοφονίας  και να αποκαλύψει τους συνεργούς του- καθώς κανείς δεν πίστευε ότι ήταν μόνος σε αυτό-, αλλά η ανηθικότητα των βασανιστών του, πήγε ένα βήμα παραπέρα. Γνώριζαν ότι επρόκειτο για την περίπτωση ατόμου που έθετε τα ιδανικά του πάνω από την ζωή του και για αυτό, για να τον ταπεινώσουν, ήθελαν να τον κάνουν να ασπαστεί το νέο καθεστώς και να δηλώσει σύμφωνος με αυτό και υποστηρικτής του.

Η δίκη

Η δίκη του ξεκίνησε στις 4 Νοεμβρίου 1968 , χωρίς να έχει επιτραπεί στον δικηγόρο του να μελετήσει την σχετική δικογραφία. Ο Παναγούλης στην δίκη αυτή, η οποία ολοκληρώθηκε στις 17 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, καταδικάστηκε σε θάνατο για απόπειρα ανατροπής του καθεστώτος. Στην κατηγορία αυτή, αντέτεινε με σθένος ότι δεν ανέτρεψε εκείνος το καθεστώς, απλά το υπερασπίστηκε. Αποδέχθηκε με αξιοπρέπεια την θανατική καταδίκη του, υποστηρίζοντας ότι εξυπηρετεί την κατανόηση του αγώνα του από ηθική σκοπιά, «του αγώνα οποιουδήποτε ενάντια στο βρωμερό καθεστώς που συνθλίβει σήμερα την Ελλάδα». Μολονότι αρνήθηκε την αίτηση χάριτος, η εκτέλεση του δεν πραγματοποιήθηκε και αντ΄αυτού, του επιβλήθηκε ποινή ισόβιας κάθειρξης ή «η ποινή του εντοιχισμού» όπως είχε δηλώσει ο ίδιος. Γιατί, ξέσπασε ένα τεράστιο ανθρώπινο κύμα συμπαράστασης προς τον Αλέξανδρο Παναγούλη, το οποίο έσπασε , όχι μόνο τους εγχώριους αλλά και τους ευρωπαϊκούς φραγμούς και απλώθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο, ζητώντας, ή καλύτερα απαιτώντας από την ελληνική κυβέρνηση να μην υλοποιήσει την απόφαση της. Η ελληνική κυβέρνηση υποτάχθηκε στο αίτημα του λαού και ο Παναγούλης οδηγείται στις φυλακές Αιγίνης και από εκεί στο Μπογιάτι, οπού ξεκινά η ατέρμονη περίοδος των βασανιστηρίων του.

Το διάστημα φυλάκισης

Ο Παναγούλης κρατήθηκε φυλακισμένος για περίπου πέντε χρόνια στις φυλακές Μπογιατίου, στην απομόνωση, σε κελί κατασκευασμένο ειδικά για εκείνον σε σχήμα τάφου. Αν και έκανε πολλαπλές απόπειρες να δραπετεύσει, καμία δεν είχε πλήρη επιτυχία, αφού πάντα επέστρεφε στο κελί του και μάλιστα την πρώτη φορά, προδομένος από μέλος της οικογενείας του. Τα βασανιστήρια του ήταν ποικίλα. Πέρα από τις σωματικές κακουχίες που υπέστη, οι οποίες τον οδήγησαν ουκ ολίγες φορές στον θάνατο, οι βασανιστές του και κυρίως ο Ιωαννίδης «έπαιζαν» με το μυαλό του προσπαθώντας να τον φτάσουν στα όρια της τρέλας.

Ο Παναγούλης ωστόσο, διατηρώντας το ήθος, την αυτοκυριαρχία, την αυτοπειθαρχία, το πείσμα και την οξύνοια του και κρατώντας πάντοτε ζωντανό το όνειρό του για ελευθερία,δεν έφτασε ποτέ σε αυτό, το έσχατο σημείο. Αντίθετα, χρησιμοποιούσε την ίδια τακτική με τον Ιωαννίδη, «παίζοντας» εξίσου με το μυαλό του, ενώ ποτέ δεν έχανε το κέφι του να τραυματίζει ψυχολογικά του φρουρούς του, τους οποίους συνήθιζε να αποκαλεί «Παπαδοπουλάκια».  Παρόλα αυτά, κατόρθωσε να κερδίσει τον θαυμασμό, τον σεβασμό και την βοήθειά τους, αφού μάλιστα ένας από αυτούς τον βοήθησε σε μια απόδραση του.

Τρόποι αποφυγής της πνευματικής ανίας

Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι συνθήκες κράτησης του ήταν σκληρές και απάνθρωπες και εύκολα μπορούσαν να κάμψουν το ηθικό του και να τον καταβάλουν σωματικά και ψυχικά. Για αυτό, ο Παναγούλης συνήθιζε να περπατάει καθημερινά για μία ώρα με το που ξυπνούσε, έστω και στις εξαιρετικά μικρές διαστάσεις του κελιού του. Ακόμη, έμαθε ιταλική γραμματική και λεξιλόγιο, ενώ σπουδαία ήταν η ενασχόληση του με την επίλυση δυσεπίλυτων ή και άλυτων μαθηματικών γρίφων, αξιοποιώντας αποκλειστικά και μόνο το μυαλό του, καθώς τις περισσότερες φορές στερούνταν μολυβιού και χαρτιού.Τέλος, ο Αλέξανδρος Παναγούλης ανέπτυξε και ευρεία ποιητική ιδιότητα, για την οποία τιμήθηκε κιόλας με βραβεία. Τα ποιήματα του ήταν το μόρφωμα της ζωής και των πεποιθήσεων του, των ιδανικών και των αξιών του, της αγάπης του για την ελευθερία, μετουσίωναν τον αγώνα του σε λέξεις και χρωματίζονταν από το αίμα της καρδιάς του. Αυτό το τελευταίο στοιχείο, αποτελεί και κυριολεξία, καθώς τις φορές που δεν είχε γραφική ύλη, έγραφε στίχους στους τοίχους των κελιών του με το αίμα του.

Η απελευθέρωση

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης δεν απελευθερώθηκε παρά τον Αύγουστο του 1973, έχοντας συμπληρώσει 4μιση χρόνια φυλάκισης και 5 χρόνια βασανιστηρίων. Η αποφυλάκιση του με την γενική αμνηστία που δόθηκε δεν αποτελεί μια πράξη μετάνοιας απέναντι στον άνθρωπο που επί τόσα συναπτά έτη κακοποιήθηκε βάναυσα επειδή υπερασπίστηκε την χώρα και τα ιδανικά του και την ελευθερία. Απλώς αποτελούσε μέρος του αποτυχημένου σχεδίου του Παπαδόπουλου για φιλελευθεροποίηση του πολύ απολυταρχικού καθεστώτος. Ο Παναγούλης απελευθερώνεται για να εξοριστεί πάλι, αυτή την φορά στην Φλωρεντία. Βέβαια αυτό δεν ήταν επιβεβλημένο, αλλά προσωπική του απόφαση για να οργανώσει από την αρχή τον αντιδικτατορικό του αγώνα.

Η εκ νέου ενασχόληση με την πολιτική

Την περίοδο της Μεταπολίτευσης ο Αλέξανδρος Παναγούλης εκλέχθηκε βουλευτής Β΄ Αθηνών με την Ένωση Κέντρου- Νέες Δυνάμεις, ενώ αρνήθηκε συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ και τον Ανδρέα Παπανδρέου. Επιδίωξε να απομακρύνει από τον πολιτικό στίβο πρόσωπα που κατά την διάρκεια της επταετίας συνεργάστηκαν με στελέχη της χούντας. Ακριβώς επειδή εξακόντισε πληθώρα κατηγοριών για αρκετούς  πολιτικούς, δέχθηκε και αρκετές απειλές για την ζωή του. Εν συνεχεία, παραιτήθηκε από την Ένωση Κέντρου, αλλά δεν έληξε και την πολιτική του καριέρα γιατί αποφάσισε να συνεχίσει ως ανεξάρτητος βουλευτής.

Ο θάνατος

Σκοτώθηκε το 1976 σε θανατηφόρο τροχαίο, λίγες μέρες μόνο πριν αποκαλύψει δημόσια ορισμένα έγγραφα της ΕΑΤ\ΕΣΑ , που ενοχοποιούσαν πολιτικά πρόσωπα υπέρ άνω πάσης  υποψίας για ανάμειξη τους στην δικτατορία( όπως πχ ο πολιτικός Αβέρωφ). Συγκεκριμένα την Πρωτομαγιά  του 1976, σε ηλικία 36 χρονών, κατέληξε έπειτα από θανατηφόρο τροχαίο στην λεωφόρο Βουλιαγμένης. Η επικρατέστερη, κατά πολλούς θεωρία, είναι ότι το ατύχημα αυτό ήταν προαποφασισμένο, προκειμένου ο Παναγούλης, όχι μόνο να βρεθεί εκτός πολιτικού συναγωνισμού, αλλά και να μην αποκαλύψει ποτέ τα στοιχεία που είχε στην κατοχή του, τα οποία έμειναν στην αφάνεια.

Η κηδεία

Η τραγική απώλεια του πιο ένθερμου και συνάμα αφοσιωμένου αγωνιστή της ελευθερίας και της δημοκρατίας, κινητοποίησε όλους τους Έλληνες. Ο Αλέξανδρος Παναγούλης επρόκειτο εξάλλου για κάποιον που έδωσε ελπίδα στον ελληνικό λαό σε μία εποχή που τα πάντα ήταν ζοφερά. Για αυτό, έγινε σύμβολο.

Η κηδεία του, στις 5 Μαΐου 1976 εξελίχθηκε σε ένα λαϊκό συλλαλητήριο υπέρ της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Εξάλλου, η εντύπωση της δολοφονίας ήταν διάχυτη στον κόσμο. Το σύνθημα που κυριαρχούσε ήταν « Ο Παναγούλης  ζει, ζει, ζει» .

Η δημοσιογράφος και πολεμική ανταποκρίτρια Οριάνα Φαλάτσι, η οποία διατηρούσε σχέση με τον Παναγούλη, σημειώνει στο βιβλίο « Ένας άνδρας» που του αφιέρωσε:

«Κείνο το ατέλειωτο ταξίδι, με το φέρετρο πεταμένο στραβά και το κορμί σου σε κοινή θέα σαν αντικείμενο βιτρίνας, βάρβαρα, σχεδόν σαν πρόκληση πουτάνας: κοιτάτε – αλλά – μην – αγγίζετε. Κείνος ο εφιάλτης δίχως τέλος, μέσα στη νεκροφόρα που φυλακισμένη από τη λάβα δεν προχωρούσε και, αν κέρδιζε κάνα μέτρο, το ξανάχανε αμέσως. Θα πρέπει να κάναμε τρεις ώρες για μια διαδρομή που σε κανονικές συνθήκες χρειαζόταν δέκα λεφτά: οδός Μητροπόλεως, οδός Όθωνος, οδός Αμαλίας, οδός Διάκου, οδός Αναπαύσεως.

Οι αστυφύλακες που θα ‘πρεπε να συνοδεύουν την προγραμματισμένη πομπή είχαν χαθεί αμέσως μέσα στο μακελειό, συχνά πληγωμένοι ή κακοποιοημένοι· οι νεαροί που ‘χαν αναλάβει την περιφρούρηση σαρώθηκαν αμέσως, από πολλές δεκάδες δεν απόμειναν παρά πέντε έξι ναυάγια γεμάτα μελανιές που τεντώνονταν να προστατέψουν τα σπασμένα παράθυρα. Το βλέπει κανείς και στις φωτογραφίες που πάρθηκαν από ψηλά και όπου η νεκροφόρα είναι μια μικρή ακαθόριστη κηλίδα που πνίγεται μέσα στο στρόβιλο μιας συμπαγούς μάζας, το μάτι του κυκλώνα, το κεφάλι του χταποδιού»

Πηγές που χρησιμοποίησα για το άρθρο:

1. https://www.lifo.gr/now/greece/afieroma-ston-alexandro-panagoyli
2. https://www.news247.gr/afieromata/alekos-panagoulis-trianta-epta-xronia-apo-tin-protomagia-tou-thanatou-tou/
3. https://www.news247.gr/afieromata/alekos-panagoulis-o-periergos-thanatos-tou-iroa-tis-antistasis/
4. Αποσπάσματα από το βιβλίο “Un uomo” της Οριάνας Φαλάτσι που έχω στην κατοχή μου σε έντυπη μορφή.