Ο Αθανάσιος Διάκος ή Αθανάσιος Γραμματικός (Μασαβέτας) γεννήθηκε το 1788 στην Άνω Μουσουνίτσα της Φωκίδας αν και υπάρχουν μαρτυρίες πως γεννήθηκε στην Μουσουνίτσα Αρτοτίνας. Αυτή η εκδοχή στηρίζεται και από την βιογραφία του, την οποία έγραψε ο Ρόδιος το 1883 αλλά και από το γενεαλογικό δέντρο του Διάκου από τον ιστορικό Κρέμο. Σύμφωνα με τον Κρέμο, το πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης του Αθανασίου Διάκου, εκδόθηκε το 1865 από τον Δήμο Κροκυλείου στον οποίο ανήκε η Αρτοτίνα. Ο Αθανάσιος Διάκος έμεινε στην ιστορία ως ένας ζωντανός θρύλος, τόσο για την αγωνιστικότητα και το θάρρος του αλλά και για τον αργό και φρικιαστικό θάνατο που υπέστη. Τον σούβλισαν οι Τούρκοι ζωντανό. Ο θρύλος του καταγράφτηκε σε Δημοτικά τραγούδια.
«Για δες καιρό που διάλεξε ο χάρος να με πάρει
τώρα π΄ ανθίζουν τα κλαδιά και βγάζ΄ η γη χορτάρι.
Την πίστι τους, τους ύβριζε, τους έλεγε μουρτάτες
Εμέν΄ αν εσουβλίσετε, ένας Γραικός εχάθη,
Ας είν΄ καλά ο Οδυσσεύς κι ο καπετάν Νικήτας.
Αυτοί θα κάψουν την Τουρκιά κι όλο σας το Δοβλέτι».
Ο Αθανάσιος Διάκος μοναχός
Ο Διάκος, ήταν παιδί ενός κλέφτη, του Νικολάου Γραμματικού. Ήταν γνωστός στην περιοχή με το παρατσούκλι ο «ψυχογιός». Σε ηλικία 12 ετών στάλθηκε από την μητέρα του στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στην Αρτοτίνα Φωκίδας. Στα δεκαεπτά του ήταν ήδη μοναχός και πέντε χρονιά μετά χειροτονήθηκε σε διάκονο (διάκος). Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, όταν ο Αθανάσιος Διάκος ήταν ακόμη μοναχός, ένας Τούρκος πασάς πήγε στο μοναστήρι όπου εντυπωσιάστηκε από την εμφάνιση του. Ο Διάκος προσεβλήθη από τις άσεμνες και ανήθικες προτάσεις του Τούρκου και μετά από έναν καυγά τον σκότωσε. Έτσι ο μοναχός διάκονος αναγκάστηκε να καταφύγει στα βουνά και να γίνει κλέφτης.
Ο Κλέφτης Αθανάσιος Διάκος
Μια άλλη λαϊκή παράδοση θέλει τον Αθανάσιο Διάκο σε γάμο στην Αρτοτίνα. Εκεί, μια αδέσποτη σφαίρα σκότωσε τον γιο της Κοντογιάννενας αλλά ο φόνος καταλογίστηκε αδίκως σε εκείνον. Αναγκαζόμενος να καταφύγει στα περίχωρα έφτασε στο λημέρι του Τσαμ Καλογέρου, γνωστού κλέφτη της Δωρίδος. Κάπως έτσι έγινε και εκείνος κλέφτης. Ο Αθανάσιος Διάκος από την αρχή της δράσης του ως κλέφτης, θα διακριθεί στις συγκρούσεις με τους Τούρκους. Όταν ο Καπετάνιος Τσαμ Καλόγερος τραυματίστηκε βαριά στο πόδι σε μια συμπλοκή, ο Διάκος ήταν εκείνος που έμεινε κοντά του για να τον υπερασπιστεί. Στην συνέχεια τον μετέφερε ως την Γραμμένη Οξυά στην πλάτη του. Ο ίδιος ο Τσαμ Καλόγερος βαθιά συγκινημένος είχε πει στους άλλους κλέφτες: «Αν πεθάνω, αυτός θα πρέπει να γίνει ο καπετάνιος σας».
Ο Αθανάσιος Διάκος στον στρατό του Αλή Πασά
Όταν οι Τούρκοι σκότωσαν τον πατέρα του και έναν από τους αδερφούς του, τον Απόστολο Γραμματικό, ο Διάκος ορκίστηκε εκδίκηση. Εκείνη την περίοδο ηγούνταν μιας μικρής ομάδας και αποδεκάτισε το Τουρκικό απόσπασμα της περιοχής, μαζί με τους άντρες του. Από τότε ο Αθανάσιος Διάκος μπήκε στο Τουρκικό στόχαστρο. Από την άλλη όμως, ο Αλή Πασάς στα Γιάννενα έκανε σχέδια κατά του Σουλτάνου. Κάλεσε όλους τους καπετάνιους Αρβανίτες και Χριστιανούς. Αντί όμως να πάει ο Σκαλτσοδήμος ως αντιπρόσωπος των αρματολών του Λιδωρικίου, έστειλε τον Διάκο στην θέση του. Έτσι και με αυτόν τον τρόπο ο Αθανάσιος Διάκος έγινε αρματολός στον στρατό του Αλή Πασά το 1814 – 1816. Εκεί γνώρισε και τον Οδυσσέα Ανδρούτσο.
Ο Αθανάσιος Διάκος και η απελευθέρωση της Λιβαδειάς
Ο Αθανάσιος Διάκος ήταν πρωτοπαλίκαρο του Οδυσσέα Ανδρούτσου, όταν εκείνος έγινε καπετάνιος ενός μπουλουκιού αρματολών στη Λιβαδειά. Ο Διάκος από πρωτοπαλίκαρο σύντομα αναβαθμίστηκε σε καπετάνιο, έχοντας και εκείνος την δική του ομάδα κλεφτών. Φυσικά όπως και άλλοι, ήταν και μέλος της Φιλικής εταιρίας. Χάρις στον Αθανάσιο Διάκο και τον Βασίλη Μπούσγο, η Λιβαδειά ελευθερώθηκε από τους Τούρκους, στις 4 Απριλίου 1821. Η μάχη κράτησε τρεις συνεχόμενες ημέρες και κάηκε το σπίτι του Μιρ Αγά.
Τον Απρίλιο 1821, ο Ομέρ Βρυώνης και ο Κιοσέ Μεχμέτ (διοικητές του Τουρκικού στρατού) κατέβηκαν με 9.000 άνδρες για να σταματήσουν την επανάσταση που είχε ξεσπάσει στην Πελοπόννησο. Ο Αθανάσιος Διάκος μαζί με τον Δημήτρη Ξηρό και Γιάννη Δυοβουνιώτη και 1.500 άνδρες συμφώνησαν να κλείσουν τους δρόμους που οδηγούσαν σε Λοκρίδα και Φωκίδα. Ο Δυοβουνιώτης θα καταλάμβανε τη Γέφυρα του Γοργοποτάμου με 400 άνδρες. Ο Ξηρός με 600 άνδρες κατευθύνθηκε στα χωριά Μουσταφάμπεη και Χαλκωμάτα. Και ο Αθανάσιος Διάκος με 500 άνδρες, θα έκλεινε τη γέφυρα της Αλαμάνας, η οποία οδηγούσε στις Θερμοπύλες.
Η ηρωική μάχη στην γέφυρα της Αλαμάνας
Η πεζική και ιππική δύναμη του Ομέρ Βρυώνη ήταν τεράστια οι ομάδες των Δυοβουνιώτη και Ξηρού, αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Ο ίδιος ο Ξηρός τραυματίστηκε. Ο Αθανάσιος Διάκος έτρεξε στην ξύλινη γέφυρα της Αλαμάνας για βοήθεια. Η μάχη ήταν άνιση οι άνδρες που του απέμειναν ήταν πια 50 ή 10 και προσπάθησαν να τον πείσουν να υποχωρήσουν. Ο Διάκος όμως αρνήθηκε, ώσπου τραυματίστηκε και συνελήφθη από Αλβανούς. Το γιαταγάνι του είχε σπάσει και ο ίδιος είχε πληγωθεί στον ώμο.
Όταν τον μετέφεραν ενώπιόν του Ομέρ Βρυώνη, εντυπωσιάστηκε τόσο ο Πασάς που του πρότεινε να τον προσλάβει στον Τουρκικό στρατό. Ο Αθανάσιος Διάκος απάντησε: «Ούτε σε δουλεύω πασά, ούτε σε ωφελώ κι αν σε δουλέψω». Τότε ο Πασάς του πρότεινε να του χαρίσει την ζωή αν αλλαξοπιστούσε. Σε δριμύ τόνο ο Διάκος τότε είπε το περιβόητο: «Πάτε κι εσείς στην πίστη σας μουρτάτες, να χαθείτε. Εγώ Γραικός εγεννήθηκα, Γραικός θελ’ να αποθάνω!»
Ο μαρτυρικός θάνατος του Αθανασίου Διάκου
Ο Τούρκος στρατηγός του Ομέρ Βρυώνη που γνώριζε και εκτιμούσε τον Αθανάσιο Διάκο από την θητεία τους στον Αλή Πασά των Ιωαννίνων, προσπάθησε να τον σώσει από τον θάνατο. Όμως ο Χαλήλ Μπέης, ανώτερος του Ομέρ Βρυώνη, τον υποχρέωσε να τον θανατώσει, αφού ο Διάκος είχε σκοτώσει πολλούς Οθωμανούς. Η ποινή που του επεβλήθη ήταν ο ανασκολοπισμός. Δηλαδή να τον σουβλίσουν ζωντανό. Όταν του ανακοινώθηκε η ποινή τότε ήταν που είπε ο Διάκος το περίφημο: «Για ιδές μωρέ καιρό που διάλεξε, ο Χάρος να με πάρει, τώρα π’ ανθίζουν τα κλαριά και βγάζει η γης χορτάρι».
Ο φρικτός θάνατος σύμφωνα με μαρτυρίες τριών Ελλήνων
Ο φρικτός θάνατος του Αθανασίου Διάκου περιγράφτηκε από τρεις ΄Ελληνες οι οποίοι παρακολούθησαν κρυφά το τέλος του. Ο Διάκος ήταν ήδη τραυματισμένος και πονούσε πολύ από τα βαθιά τραύματα του. Όταν τον συνέλαβαν οι Τούρκοι και τον έφεραν στον Ομέρ Βρυώνη, τον έδεσαν με σκοινιά σ’ ένα παχνί. Όταν ο Αθανάσιος αρνήθηκε να αλλαξοπιστήσει, τρεις Τούρκοι άναψαν φωτιά και έβαλαν πάνω της μια σιδηροστιά και ένα χάλκινο καζάνι γεμάτο με λάδι. Ο Διάκος ήταν δεμένος σ’ ένα παλιό σκαμνί ώστε να κρέμονται τα πόδια του. Κάθε φορά που τον ρωτούσαν κάτι και εκείνος έδινε αρνητική απάντηση, του έχωναν μυτερά καρφιά στις πατούσες του. Επιπλέον έριχναν καυτό λάδι από το καζάνι στα πόδια του.
Το απαράμιλλο θάρρος του Διάκου
Παρά το απίστευτο βασανιστήριο ο Διάκος δεν αντιδρούσε και εκείνοι από την κακία τους, έσκισαν το πουκάμισο του και του έριχναν καυτό λάδι στο στήθος, στην πλάτη και στα χέρια του. Ο Διάκος βουβά υπόμεινε το βασανιστήριο του. Όσο δεν μιλούσε όμως τόσο θύμωναν οι βασανιστές του. Η εντολή όμως που είχαν ήταν ξεκάθαρη: Έπρεπε να βασανιστεί όσο γινόταν περισσότερο χωρίς να πεθάνει. Αυτό συνεχίστηκε όλο το βράδυ. Μέχρι που το κορμί του αγωνιστή της Ελληνικής επανάστασης άρχισε να νεκρώνεται. Ακόμη και οι βασανιστές του είχαν αποκάμει.
Το τέλος του ήρωα
Την επομένη, όταν ο ήλιος ανέβηκε ψηλά, τον έλυσαν και τον έσυραν ως το ρέμα. Ο Διάκος ήταν εμφανώς κακοποιημένος και από τα βασανιστήρια δεν ήταν πλέον αναγνωρίσιμος. Ο κόσμος είχε συγκεντρωθεί τρομαγμένος μαζί με τον Τούρκο που σχεδίασε την εκτέλεση του, τον Χαλήλ Μπέη. Εκεί πέρα από το ρέμα είχε στηθεί μια ψησταριά. Μέσα στο πλήθος ήταν και μια ηλικιωμένη γυναίκα. Ήταν η μάνα του Διάκου που ήρθε ως εκεί με τα πόδια από τη Λαμία. Εκεί παίχτηκε και η τελευταία πράξη του δράματος.
Έφτασε ο δήμιος με ένα σουβλί στο χέρι. Του το πέρασαν από τη βουβωνική χώρα κάτω από το δέρμα και βγήκε από το δεξί αυτί του. Στη συνέχεια οι Τούρκοι τον έδεσαν με σχοινιά πάνω στη σούβλα για να μην σπάσει το δέρμα του. Άναψαν τη φωτιά και άρχισαν να τον σουβλίζουν. Επί ώρες ο Αθανάσιος Διάκος παρακαλούσε να δώσουν ένα τέλος στο μαρτύριο του οι δήμιοι του αλλά αυτοί δεν το έκαναν. Μέχρι που εμφανίστηκε ένας Τούρκος καβάλα σ’ ένα άλογο και τον πυροβόλησε δύο φορές στο στήθος και τον σκότωσε.
Η Λαμία τιμά τον Διάκο
Κάποιοι Έλληνες αργότερα πήραν το βασανισμένο νεκρό κορμί του ήρωα και αφού το καθάρισαν, αφαίρεσαν τη σούβλα και έθαψαν το σώμα του εκεί κοντά. Το 1860 ο συνταγματάρχης Ρούβαλης πληροφορήθηκε που είχε θαφτεί το σώμα του Διάκου και το ξέθαψε. Μάζεψε τα κόκαλα σ’ ένα ξύλινο κουτί και το ξαναέθαψε με ένα σταυρό αυτή τη φορά. Στις αρχές του 1900, η πόλη της Λαμίας έστησε έναν ανδριάντα στην πλατεία Διάκου, έτσι όπως του άρμοζε παρουσία του Βασιλέως Γεωργίου Α΄, υπουργών, στρατιωτικών και άλλων επισήμων, στις 23 Απριλίου 1903.
Παρακάτω ακολουθεί βίντεο σχετικά με τη ζωή του Αθανασίου Διάκου
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Ραούλης Α. (2016). ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ ΕΝΟΣ ΗΡΩΙΣΜΟΥ. Το φρικτό τέλος του εθνομάρτυρα Αθανασίου Διάκου. Ανακτήθηκε από https://www.eleftheria.gr/. Τελευταία πρόσβαση στις 23/3/2021.
Μάχη της Αλαμάνας: Ο Αθανάσιος Διάκος θυσιάζεται στις «Θερμοπύλες» της Επανάστασης. Ανακτήθηκε από https://www.onalert.gr/. Τελευταία πρόσβαση στις 23/3/2021.
Ο ΑΓΡΙΟΣ ΑΝΑΣΚΟΛΟΠΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΔΙΑΚΟΥ. Ανακτήθηκε από https://353agios.blogspot.com/. Τελευταία πρόσβαση στις 23/3/2021.
Αθανάσιος Διάκος. Ανακτήθηκε από https://el.wikipedia.org/. Τελευταία πρόσβαση στις 23/3/2021.
