O Frantz Kafka είναι ένας από τους σημαντικότερους λογοτέχνες του περασμένου αιώνα. Το έργο του συνδέθηκε με την αγωνία και το άγχος του σύγχρονου ανθρώπου και ο όρος «καφκικός» έγινε συνώνυμος του σκοτεινού, του δυσοίωνου και του εφιαλτικού. Άνθρωπος με προβλήματα δέσμευσης και αμετανόητος γόης, αθλητής, υποχόνδριος και χορτοφάγος, άθρησκος Εβραίος, σοσιαλιστής, πιστός σε στέρεες φιλίες – αν και κατά βάση μοναχικός -, ερωτευμένος με τη ζωή και στοιχειωμένος από το θάνατο, ο Kafka αποτέλεσε ένα μυστήριο για τον εαυτό του, αλλά και για τους άλλους.
Γέννηση και οικογένεια
Ο Frantz Kafka γεννήθηκε στις 3 Ιουλίου 1883 στην Πράγα, πρωτεύουσα της Βοημίας. Κατάγονταν από μια ευκατάστατη οικογένεια Εβραίων εμπόρων και ήταν ο πρώτος από συνολικά έξι παιδιά. Το οικογενειακό όνομα Κάφκα θα πρέπει να επιλέχθηκε από τους μακρινούς προγόνους τους, κατά τα τέλη του 18oυ αιώνα, όταν αναγκάστηκαν από τη νομοθεσία να εγκαταλείψουν τα εβραϊκά πατρώνυμά τους. Στα τσέχικα, το όνομα Κάφκα (kavka) σημαίνει κάργια, που αποτέλεσε και το έμβλημα που χρησιμοποιούσε ο πατέρας του στις επαγγελματικές του επιστολές. Ο ίδιος ο Frantz Kafka συνέταξε σε ηλικία τριάντα έξι ετών μία επιστολή προς τον πατέρα του, όπου τον περιγράφει ως «έναν πραγματικό Κάφκα σε δυναμικότητα, υγεία, όρεξη, ένταση της φωνής, ομιλητικότητα, αυτοϊκανοποίηση, υπεροχή έναντι του κόσμου, επιμονή, ευστροφία, ανθρωπογνωσία, σε μια κάποια συγκεκριμένη γενναιοδωρία, με όλα επίσης φυσικά τα συνοδευτικά τούτων των προτερημάτων, σφάλματα και αδυναμίες». Στην ίδια επιστολή αναφέρεται επίσης στην αδιαφορία του πατέρα του και την ευθύνη του για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Γενικά, οι σχέσεις του με την οικογένειά του ήταν ιδιαίτερες. Ο πατέρας του, Herman Kafka, ήταν ένας αυστηρός και συντηρητικός άνθρωπος που ποτέ δεν ενέκρινε τις επιλογές του γιού του. Ο ίδιος άλλωστε ο Kafka, στα εκτενή του «Ημερολόγια», που καλύπτουν μια περίοδο 13 ετών (1910-1923), αποδίδει τα προβλήματα στην προσωπική και ερωτική του ζωή στην ταραγμένη σχέση με τον αυταρχικό του πατέρα: «Υπέφερα πολύ με τις σκέψεις μου», σημειώνει κάπου με νόημα. H μητέρα του, Julie Löwy, αν και πιο τρυφερή και γλυκιά, δεν καταλάβαινε το νεαρό Κάφκα και δε συμμερίζονταν τις καλλιτεχνικές ανησυχίες του.
Σπουδές
Ο Kafka φοίτησε ως το 1893 στο γερμανικό δημοτικό σχολείο αρρένων (Deutsche Knabenschule), όπου υπήρξε επιμελής και υποδειγματικός μαθητής. Αργότερα, συνέχισε τις σπουδές του στο Γερμανικό Γυμνάσιο (Altstädter Deutsches Gymnasium), το οποίο είχε παράδοση στην εκπαίδευση μελλοντικών κρατικών λειτουργών ή δικηγόρων, και όπου ο Kafka διακρίθηκε και πάλι για την επιμέλειά του, πραγματοποιώντας παράλληλα λιγοστές φιλίες, όπως με το φιλόσοφο Hugo Bergman και τον ιστορικό της τέχνης Oscar Pollak. Τα προσωπικά ενδιαφέροντά του ήταν κυρίως λογοτεχνικά. Μετά το τρίτο έτος του γυμνασίου, το πρόγραμμα σπουδών του ήταν αφιερωμένο στα αρχαία ελληνικά και στα λατινικά, αλλά παράλληλα ήρθε σε επαφή και με τη γερμανική λογοτεχνία.
Μετά την αποφοίτηση του, γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Πράγας μαζί με τον Hugo Bergman, με σκοπό να σπουδάσει χημεία, έπειτα όμως από μόλις δύο εβδομάδες αποφάσισε να αφιερωθεί στα νομικά. Η ακαδημαϊκή αυτή αλλαγή ευχαρίστησε πολύ το δεσποτικό πατέρα του, ο οποίος του επέτρεψε να παρακολουθήσει μαθήματα τέχνης και λογοτεχνίας ταυτοχρόνως με τις σπουδές του. Έτσι, παρακολουθούσε τις παραδόσεις γερμανικής λογοτεχνίας, ενώ προσχώρησε και στην Αίθουσα Αναγνώσεων και Ομιλιών Γερμανών Φοιτητών (Lese und Redehalle der Deutschen Studenten), μία λέσχη φοιτητών που διοργάνωνε λογοτεχνικές εκδηλώσεις, αναγνώσεις και άλλες δραστηριότητες. Στο τέλος του πρώτου έτους σπουδών του, γνώρισε τον Max Brod, φοιτητή στο πανεπιστήμιο, ο οποίος έμελλε να γίνει ένας από τους στενότερους φίλους του μέχρι το τέλος της ζωής του. Το 1906 θα βρει τον Κafka με το πτυχίο νομικής ανά χείρας, με το νεαρό ασκούμενο δικηγόρο να κάνει την πρακτική του σε δικηγορικό γραφείο για ένα χρόνο.
Η ζωή μετά τις σπουδές
Το 1907 ξεκίνησε να εργάζεται στην ιταλική ασφαλιστική εταιρεία Assicurazioni Generali. Το απαιτητικό ωράριο, αλλά και το μονότονο εργασιακό περιβάλλον τον έκαναν να δυσανασχετεί, καθώς δε μπορούσε να αφιερωθεί στο συγγραφικό του έργο. Παρ’ όλα αυτά, υπήρξε υποδειγματικός υπάλληλος στο σύντομο διάστημα που έμεινε εκεί. Το 1908 θα υποβάλει την παραίτηση του και λίγο αργότερα προσελήφθη στην ημικρατική ασφαλιστική Arbeiter Unfall Versicherungs Anstalt (Ασφαλιστική Εταιρεία Εργατικών Ατυχημάτων), όπου παρέμεινε μέχρι το 1922. Η εργασία του αφορούσε την πρόληψη βιομηχανικών ατυχημάτων και μεταξύ άλλων συνέτασσε έγγραφα σχετικά με την πολιτική της εταιρείας ή τη δημόσια εκπροσώπησή της, επιθεωρούσε εργοστάσια και αντιπροσώπευε την εταιρεία σε δικαστήρια. Η ενασχόληση του Frantz Kafka με το στείρο κόσμο της γραφειοκρατείας αντανακλάται άμεσα στο έργο του, όπου συχνά οι ήρωες του είναι άνθρωποι που δε μπορούν να ξεφύγουν από τα ανούσια γρανάζια της.
Προσωπικές σχέσεις
Αν και όσοι γνώριζαν τον Frantz Kafka, έκαναν λόγο για μια χαρισματική προσωπικότητα με βάθος, χιούμορ και γοητεία, ο ίδιος δε συμμερίζονταν αυτή τη γνώμη για τον εαυτό του. Οι αυτοκαταστροφικές του τάσεις επηρέαζαν τη σχέση του με τους άλλους, είτε επρόκειτο για τις ελάχιστες φιλικές σχέσεις που κατάφερε να διατηρήσει, είτε για τις ερωτικές του σχέσεις, που διέπονταν από το φόβο του να δοθεί σε έναν άνθρωπο ολοκληρωτικά. Η προσωπική του ζωή ήταν βουτηγμένη στο περίπλοκο των σκέψεών του και την ατολμία που ένιωθε να αφιερωθεί πλήρως στη γραφή.
Το 1912 στο σπίτι του Max Brod γνωρίζει την Felicia Bauer, τη σημαντικότερη ίσως γυναίκα της ζωής του. Ο Kafka την ερωτεύεται αμέσως και οι δυο τους ξεκινούν να αλληλογραφούν. Μετά από επτά μήνες επικοινωνίας μέσω επιστολών, τη συνάντησε για δεύτερη φορά στο Βερολίνο και το 1913 με ένα μακροσκελές γράμμα της έκανε πρόταση γάμου, αν και η μέχρι τότε αλληλογραφία τους φανερώνει τη μεγάλη διστακτικότητά του για ένα μελλοντικό γάμο. Παράλληλα, ο Kafka αλληλογραφούσε με μια φίλη της Bauer, με την οποία φαίνεται να είχε συνδεθεί συναισθηματικά και της εξέφραζε το δισταγμό του να προχωρήσει τη σχέση του με την Felicia. Η αλληλογραφία αυτή αποτέλεσε λίγο αργότερα την αιτία μίας σύγκρουσής του με τη Bauer και της προσωρινής διάλυσης του αρραβώνα τους. Η περίοδος που ακολούθησε, υπήρξε αρκετά παραγωγική για τον Kafka. Το καλοκαίρι του 1914 σημείωσε σημαντική πρόοδο στη συγγραφή της Δίκης, ενώ μέσα στους επόμενους μήνες ολοκλήρωσε και τα διηγήματα Σωφρονιστική Αποικία (In der Strafkolonie) και Προ του Νόμου (Vor dem Gesetz). Εκτιμάται πως οι τελευταίοι πέντε μήνες του έτους συνέθεσαν τη δεύτερη σημαντικότερη συγγραφική του περίοδο. Ο επόμενος χρόνος και οι αρχές του 1916 συνοδεύτηκαν από αρκετά προβλήματα στην υγεία του, με ισχυρούς πονοκεφάλους και αϋπνίες, που τον οδήγησαν και στην αίτηση παρατεταμένης άδειας από την ασφαλιστική εταιρεία για λόγους υγείας. Το 1916 αρραβωνιάζεται εν τέλει και επίσημα την Felicia Bauer, αλλά ο αρραβώνας διαλύεται οριστικά ένα χρόνο αργότερα, λόγω της επιδείνωσης της κατάστασης της υγείας του.
Το 1920 ο Kafka προήχθη σε γραμματέα της ασφαλιστικής εταιρείας, ωστόσο η κακή πορεία της υγείας του, τον οδήγησε στην απόφαση να πάρει μία αναρρωτική άδεια στα τέλη του επόμενου μήνα. Η άδειά του διήρκησε περίπου δύο μήνες, διάστημα κατά το οποίο επισκέφτηκε την Ιταλία. Εκεί, γνώρισε την Milena Jesenska. Η αλληλογραφία του μαζί της προσφέρεται για συγκρίσεις με εκείνη που είχε αναπτύξει με τη Felicia Bauer, αν και είναι σημαντικά συντομότερη. Το γεγονός πως η Milena ήταν παντρεμένη και δίσταζε να εγκαταλείψει το σύζυγό της για ένα νέο γάμο με τον Kafka, συντέλεσαν στη διάλυση της σχέσης τους, η οποία συντηρούνταν κυρίως με την αλληλογραφία.
To 1922 – ανήμπρορος να εργαστεί πλέον – παραιτείται οριστικά και μετακομίζει στο σπίτι της αδελφής του, λίγο έξω από την Πράγα. Ένα χρόνο αργότερα, θα γνωρίσει την τελευταία σύντροφο της ζωής του, Dora Diamant, που έμεινε μαζί του ως το τέλος. Στις 3 Ιουλίου το 1924 ο Frantz Kafka άφησε την τελευταία του πνοή.
Η συνεισφορά του Kafka στη Λογοτεχνία
Το τελευταίο διάστημα της ζωής του, αν και ταλαιπωρούνταν από φυματίωση, υπήρξε ιδιαίτερα παραγωγικό για τον Kafka λογοτεχνικά. Η παραμονή του στην εξοχή τον έκανε εξαιρετικά δημιουργικό και τον βοήθησε να ολοκληρώσει πολλά από τα έργα του. Ο ίδιος βέβαια στη διαθήκη του άφησε επιστολή στο φίλο του Max Brod να κάψει μετά το θάνατό του οτιδήποτε είχε γράψει, όσο ήταν εν ζωή. Από γράμματα και ημερολόγια ως και διηγήματα. Ευτυχώς για την παγκόσμια λογοτεχνία, ο Brod επέλεξε να αγνοήσει την επιθυμία του και έτσι ο συγγραφικός κόσμος είναι πολύ πλουσιότερος, χάρη στη συνεισφορά του Frantz Kafka.
Ο Kafka με το έργο του κάνει ανατομία της ακατάβλητης υπαρξιακής αγωνίας που στοιχειώνει τις καθημερινές σκέψεις και τα μύχια συναισθήματα του ανθρώπου. Οι άκαμπτοι κι ανάλγητοι κρατικοί μηχανισμοί και οι εφιαλτικά περίπλοκες κοινωνικές δομές, στον ιστό των οποίων ο άνθρωπος ταλαντεύεται ανήμπορος και φιμωμένος, συστέλλουν και διαστέλλουν τα όρια της συνείδησής του, εξορίζοντάς τον στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της, εκεί όπου, γυμνωμένος από την ευπρέπεια, έρχεται αντιμέτωπος με τον ανελέητο και απροσάρμοστο βαθύτερο εαυτό του. Όπως άλλωστε είπε και ο ίδιος: Ο αληθινός δρόμος περνάει πάνω από ένα ακροβατικό σχοινί που δεν είναι τεντωμένο ψηλά, αλλά λίγο πάνω από το έδαφος. Φαίνεται πως σκοπός του είναι περισσότερο να σε κάνει να σκοντάφτεις πάρα να περπατάς.
Ακολουθεί ένα βίντεο με τη ζωή του Frantz Kafka.
Πηγές
https://en.wikipedia.org/wiki/Franz_Kafka
