Στις 22 Ιουλίου 1943, στην κατεχόμενη Αθήνα, πραγματοποιήθηκε γενική απεργία και μια μεγάλη διαδήλωση από τον λαό της Αθήνας. Ο λόγος των κινητοποιήσεων ήταν η παραχώρηση της Μακεδονίας και της Θράκης από τους Γερμανούς κατακτητές, στους Βουλγάρους συμμάχους τους. Η κινητοποίηση διοργανώθηκε από το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ), με τη συμμετοχή βεβαίως και μελών και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων και πατριωτών απ’ όλους τους χώρους.
Προς τη διαδήλωση: Το γερμανικό ανακοινωθέν της βουλγαρικής κατοχής
Το καλοκαίρι του 1943, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος μενόταν με την πλάστιγγα να γέρνει εις βάρος των Δυνάμεων του Άξονα. Η Ελλάδα όμως παρέμενε υπό την σκληρή Κατοχή των δυνάμεων αυτών. Πείνα, εξαθλίωση, θηριωδία, θάνατος επικρατούσαν παντού, όμως αρωγός της σωτηρίας του έθνους ήταν η δραστηριότητα των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων. Μεσούσης της όλης κατάστασης, στις 14 Ιουλίου 1943, ο Τύπος δημοσίευσε νέο γερμανικό ανακοινωθέν που θα ξεσήκωνε θύελλα αντιδράσεων:
«Διά στρατιωτικούς λόγους, οφειλομένους εις την γενικήν πολεμικήν κατάστασιν και εξαιτίας της πληγής των ανταρτών, κατέστη αναγκαία η ενίσχυσις των στρατευμάτων κατοχής εν Ελλάδι. Εν τω πλαισίω των μέτρων τούτων, την από στρατιωτικής απόψεως ασφάλειαν εις την περιοχήν ανατολικώς του ποταμού Αξιού -πλην της πόλεως Θεσσαλονίκης- ανέλαβον βουλγαρικά στρατεύματα. Η διοίκησις και εις τα υπό των βουλγαρικών στρατευμάτων μέλλοντα να καταληφθούν τμήματα της χώρας ευρίσκεται εις χείρας Γερμανών διοικητικών υπαλλήλων και της Γερμανικής Αστυνομίας. Ουδαμώς αποσιωπούνται οιαιδήποτε μεταβολαί εις τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδος και εις την οικονομίαν της χώρας. Ιδία εξακολουθούν να ισχύουν οι ελληνικοί νόμοι και αι ελληνικαί διατάξεις, καθώς και τα διοικητικά μέτρα της ελληνικής κυβερνήσεως».
Τι σήμαινε ακριβώς αυτή η ανακοίνωση της γερμανικής διοίκησης; Οι Γερμανοί ήταν αρκετά προβληματισμένοι με την ανταρτική δράση της ελληνικής Αντίστασης. Επομένως, απασχολούσαν αρκετά κι επίλεκτα στρατεύματα για την αντιμετώπισή της. Άρα θα παραχωρούσαν τα εδάφη της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους, Βουλγάρους, προκειμένου να «απελευθερωθούν» από τον συγκεκριμένο χώρο ευθύνης τους. Οι Βούλγαροι θα πραγματοποιούσαν έτσι το αιώνιο όνειρό τους: την έξοδο στο Αιγαίο και τη δημιουργία της «Μεγάλης Βουλγαρίας».
Η πατριωτική αντίδραση: Η διαδήλωση της 22ης Ιουλίου
Το γερμανικό ανακοινωθέν συντάραξε τον ελληνικό λαό. Μπορεί να ήταν υπό την Κατοχή των στρατευμάτων του Άξονα αλλά η Μακεδονία και η Θράκη είναι ελληνικά εδάφη τα οποία αποκτήθηκαν με αγώνες και αίμα. Επ’ ουδενί δεν έπρεπε να περάσει το μέτρο αυτό των κατακτητών. Έτσι, διοργανώθηκε μεγάλη απεργία και διαδήλωση από το ΕΑΜ και άλλη μέλη άλλων πατριωτικών οργανώσεων.
Ο λαός των Αθηνών ανταποκρίθηκε θετικά στο κάλεσμα της Αντίστασης και βγήκε στους δρόμους του κέντρου της Αθήνας, στις 22 Ιουλίου 1943. Οι διαδηλωτές ήταν χιλιάδες, άοπλοι και φοβούνταν ότι θα χυθεί αίμα. Μα είχαν όπλα την ψυχή, τη γενναιότητα, τον πατριωτισμό τους. Η Μακεδονία και η Θράκη δεν έπρεπε να παραχωρηθούν στους Βουλγάρους και θα το υποστήριζαν μέχρις εσχάτων.
Η αντίδραση των κατακτητών
Η ατμόσφαιρα ήταν τεταμένη. Το ανθρώπινο τείχος των διαδηλωτών κατέκλυζε τους δρόμους των Αθηνών με αποφασιστικότητα. Σύντομα όμως, θα βρισκόταν ενώπιον των γερμανικών αρμάτων μάχης. Οι Γερμανοί ήταν τρομερά εκνευρισμένοι καθώς θεωρούσαν τη στάση των συμμάχων τους, Ιταλών, πολύ χαλαρή. Πράγματι οι Ιταλοί, δεν επεδείκνυαν εν γένει την ίδια σκληρότητα και απανθρωπιά με τους Γερμανούς.
Οι αδίστακτοι Γερμανοί δε δίστασαν να ανοίξουν πυρ στο ψαχνό, κατά του συγκεντρωμένου πλήθους, που όμως δεν έσπαγε μα, πολλοί απ’ αυτό επιτίθονταν στους κατακτητές με ό,τι έβρισκαν. Ο αυτόπτης μάρτυρας του συλλαλητηρίου, Μίνως Σταυρίδης αναφέρει: «Έξι ώρες οι Γερμανοί ούρλιαζαν από λύσσα, γιατί δεν μπορούσαν ποτέ να φανταστούν ότι ήταν δυνατόν να κινηθεί ένας τεράστιος όγκος 400 χιλιάδων ανθρώπων με τέτοιο συντονισμό και ακρίβεια. Έξι ώρες, μάτωναν οι δρόμοι της Αθήνας, από το αίμα των καλύτερων παιδιών της». Παράλληλα, είχαν κινητοποιηθεί και οι έφιπποι Ιταλοί καραμπινιέροι κατά του διαμαρτυρόμενου λαού.
Πεσόντες ήρωες του συλλαλητηρίου
Η διαδήλωση της 22ης Ιουλίου 1943, πνίγηκε στο αίμα. Καταγράφηκαν αρκετά περιστατικά από αυτόπτες μάρτυρες. Η Μαρία Καρρά, τότε στέλεχος της μαθητικής Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ – η νεολαία του ΕΑΜ) αναφέρει: «Οι πορείες συγκλίνανε προς την Πανεπιστημίου. Ο ένας έπαιρνε δύναμη από τον άλλο. Φωνές, τραγούδια, συνθήματα έσκιζαν τον αέρα και όλοι αισθάνονταν νικητές».
Ο πιο γνωστός θάνατος του συλλαλητηρίου ήταν αυτός της Παναγιώτας Σταθοπούλου. Η Σταθοπούλου, μέλος της ΕΠΟΝ και 17 χρονών, προσπάθησε να σταματήσει ένα γερμανικό άρμα μάχης και καθώς του ορμούσε, εκείνο έριξε στο ψαχνό και η νεαρή έπεσε ηρωικά. Μια άλλη νεαρή παράλληλα, η δεκαεννιάχρονη Κούλα Λίλη, επίσης μέλος της ΕΠΟΝ, επιχείρησε να επιτεθεί σε έναν Γερμανό πολυβολητή αλλά έπεσε κι αυτή νεκρή από τα πυρά των κατακτητών.
Αποτίμηση της διαδήλωσης
Η διαδήλωση βάφτηκε στο αίμα. Σύμφωνα με τα έντυπα και τις πηγές της Αντίστασης, οι νεκροί ήταν 30, οι τραυματίες 200 και οι συλληφθέντες 500. Όμως το αποτέλεσμα δικαίωσε το αίμα του λαού. Η γερμανική στρατιωτική διοίκηση θορυβήθηκε από τις μεγάλες λαϊκές και εθνικές κινητοποιήσεις και εγκατέλειψε την ιδέα της εδαφικής παραχώρησης της Μακεδονίας και της Θράκης στους Βουλγάρους. Ήταν ακόμα μια νίκη εις βάρος των κατακτητών. Η νίκη του συλλαλητηρίου ήταν εφάμιλλη με εκείνη του μεγάλου συλλαλητηρίου του 1942, όπου ο λαός της Αθήνας είχε διαδηλώσει λυσσαλέα κατά της πολιτικής επιστράτευσης των νέων Ελλήνων από τους Γερμανούς.
Το μήνυμα του συλλαλητηρίου όμως είναι άλλο. Οι διαδηλωτές έβαλαν την ελευθερία και την εθνική τους υπερηφάνεια πάνω από τη ζωή τους. Βάδισαν άοπλοι, με ψυχή, κατά πάνοπλων εχθρών. Λέει η Μαρία Καρρά: «Εκείνο που ήταν πολύ χαρακτηριστικό ήταν ότι ήμασταν όλοι άοπλοι. Πηγαίναμε να πολεμήσουμε και να διεκδικήσουμε από έναν κατακτητή σιδερόφραχτο, καλοντυμένο, καλοταϊσμένο και φανατικό. Εμείς πηγαίναμε άοπλοι, κουρελιασμένοι, ξεπαπούτσωτοι πολλές φορές, αλλά…πηγαίναμε!»
Η διαδήλωση μέσα από τα μάτια του Ηλία Βενέζη
Ο Μικρασιάτης λογοτέχνης, Ηλίας Βενέζης στο διήγημά του 22 Ιουλίου 1943 περιγράφει με τρομερό τρόπο τα γεγονότα της διαδήλωσης.
«Μες στην Αθήνα στους μεγάλους δρόμους της, το πλήθος περπατά σιωπηλό και σκυφτό σα να σεργιανά στον ήλιο και στα αγάλματα. Τίποτα δεν προδίνει πως κάτι ετοιμάζεται, πως κάτι θα γίνει. Ωστόσο, η στυφή σιωπή είναι τόση μες στη χαρά του ήλιου που λάμπει, που το μαντεύεις: κάτι είναι σαν ηφαίστειο που άξαφνα θ’ ανάψει.
Κι η σπίθα ανάβει…να κορίτσι, κρατώντας ένα στεφάνι από δάφνη, σκαλώνει στο άγαλμα του Φεραίου και το στεφανώνει. Ο λαός γονατίζει. Και όλα τα πικραμένα στόματα ψέλνουν τον Ύμνο στην Ελευθερία. […] ενώ γύρω του λυσσασμένα άρχισαν να χύνουν μολύβι και αίμα τα άρματα πάνου σε ανθρώπους άοπλους και ανυπεράσπιστους, σε γυναίκες και παιδιά. «Όχι πια άλλο! Όχι άλλο! Κάτω οι τύραννοι!» Αφρισμένο τώρα κατέβαινε την πλατιά λεωφόρο το κύμα και βογκούσε.
Την ίδια στιγμή ακούγονται απ’ την άκρη του δρόμου οι αλυσίδες του γερμανικού τανκ, που κίτρινο σαν το θάνατο, τρέχει προς το μέρος που άναψε η σπίθα. Όλα τα στόματα τώρα φωνάζουν, όλα τα στόματα ουρλιάζουν. Όχι πια άλλο! Θέλουμε τη λευτεριά μας! Θέλουμε τη λευτεριά! […] Στην κορυφή του κύματος μια ασπρογάλανη σημαία ξεδιπλώθηκε τότε. Κυμάτισε στο λίγο αγέρα, κυμάτισαν και τα μαλλιά του κοριτσιού που τη σήκωνε στα χέρια του. Προχωρούσε με σταθερό βήμα, ξαναμμένη και περήφανη, και πλάι της βάδιζε ο φίλος της. Τραγουδούσαν τον Ύμνο στην Ελευθερία και βάδιζαν».
Παρακάτω ακολουθεί βίντεο σχετικό με τη διαδήλωση της 22ης Ιουλίου 1943.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Η αιματηρή διαδήλωση της Αθήνας του 1943 να μην επεκταθεί η βουλγαρική ζώνη κατοχής σε Μακεδονία και Θράκη. Οι Γερμανοί άνοιξαν πυρ κατά χιλιάδων διαδηλωτών. Ανακτήθηκε από mixanitouxronou.gr (τελευταία πρόσβαση 17/7/2021)
22 Ιουλίου 1943: Αιματηρή διαδήλωση στην κατεχόμενη Αθήνα. Ανακτήθηκε από tovima.gr (τελευταία πρόσβαση 17/7/2021)
