«Είμαστε υπεύθυνοι για την ιστορία μας», δήλωνε με στόμφο ο Κορνήλιος Καστοριάδης σε μια συνέντευξή του, το 1990, τονίζοντας την σημασία της αυτονομίας και της δράσης των ανθρώπων σε μια κοινωνία. Ο ίδιος έζησε μια ζωή όντας έντονα πολιτικοποιημένος και προσπάθησε με τα βιβλία και τις ιδέες του να δώσει τα συστατικά στοιχεία που θα οικοδομούσαν ένα καλύτερο πολιτικοκοινωνικό σύστημα. Προβληματιζόταν ιδιαίτερα για τα ζητήματα του κόσμου μας, για την πορεία του ελληνικού κράτους και των πολιτών του, καθώς και για το μέλλον της ανθρωπότητας. Παρουσίασε ρηξικέλευθες απόψεις, ενώ έγινε αντιπαθής στους υπέρμαχους του καπιταλισμού αλλά και του κομμουνισμού, όταν, στα μέσα του 1950, απέρριψε ολοκληρωτικά τον μαρξισμό, στον οποίο μέχρι πρότινος ήταν προσκείμενος. Θεωρείται ένας εκ των σπουδαιότερων στοχαστών του 20ου αιώνα και ένας φιλόσοφος ολκής, του οποίου οι ιδέες έχουν επιδράσει σημαντικά στον πνευματικό κόσμο.
Τα πρώτα χρόνια
Γεννήθηκε στις 11 Μαρτίου του 1922 στην Κωνσταντινούπολη και ένα μήνα πριν την μικρασιατική καταστροφή οι δικοί του μετακόμισαν στην Αθήνα. Οι γονείς του ήταν διανοούμενοι και ιδιαίτερα καλλιεργημένοι. Ο πατέρας του ήταν φιλομαθής, βολταιριστής, αντιβασιλικός και άθεος. Η μητέρα του αγαπούσε την μουσική και την μόρφωση. Ο ίδιος από πολύ νωρίς είχε σπουδαία πνευματικά ερεθίσματα και έδειξε πως είχε έφεση στο στοχασμό και στη μάθηση. Στην ηλικία των 11 ετών ήρθε σε επαφή με τον μαρξισμό και ξεκίνησε να ενδιαφέρεται για την πολιτική.
Στα χρόνια της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (1937) προσχώρησε στην ομοσπονδία κομμουνιστικών νεολαίων Ελλάδος και αντιμετώπισε προβλήματα με τις αρχές. Κατά τη διάρκεια της κατοχής έγινε μέλος της τροτσκιστικής ομάδας του Άγι Στίνα, γεγονός που εξόργισε τους μαρξιστές του ΚΚΕ. Το 1944 ξεκίνησε να γράφει και να δημοσιεύει τα πρώτα του στοχαστικά κείμενα, με τις επιρροές του Γερμανού κοινωνιολόγου Μαξ Βέμπερ να είναι εμφανείς μέσα σε αυτά. Την ίδια χρονιά καταδίκασε τα Δεκεμβριανά και έκανε λόγο για ένα σταλινικό πραξικόπημα. Σπούδασε νομικά και οικονομικά στην Αθήνα και αργότερα έφυγε για το Παρίσι, όπου και εγκαταστάθηκε μόνιμα. Εκεί έγινε μέλος της τροτσκιστικής τέταρτης διεθνούς, ωστόσο το 1948 εγκατέλειψε οριστικά το διεθνιστικό κομμουνιστικό κόμμα.
Η φιλοσοφική σκέψη
Το 1946 γνώρισε τον Γάλλο φιλόσοφο Κλωντ Λεφόρ, με τον οποίο σχημάτισαν την ομάδα «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα». Το 1949 εξέδωσαν ομώνυμο περιοδικό, η κυκλοφορία του οποίου έπαψε οριστικά το 1965. Στο περιοδικό ασκούνταν κριτική στα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού. Με το περιοδικό συνδέθηκαν γνωστοί διανοούμενοι της Γαλλίας, όπως ο Ζαν – Φρανσουά Λιοτάρ και ο Γκυ Ντεμπόρ. Τα κείμενα του Κορνήλιου Καστοριάδη βρήκαν μεγάλη απήχηση, εντούτοις ο ίδιος υπέγραφε με ψευδώνυμα (Pierre Chaulieu, Paul Cardan, Marc Noiraud κ.α), διότι δεν είχε γαλλική υπηκοότητα ή διαβατήριο για να διαμένει στη χώρα, οπότε παρέμενε άσημος.
Ο Κορνήλιος Καστοριάδης εξαπέλυε συχνά μύδρους κατά της πολιτικής της Σοβιετικής Ένωσης και χαρακτήριζε το σύστημα ως έναν ολοκληρωτικό γραφειοκρατικό καπιταλισμό. Εξέφραζε χωρίς φόβο, με πάθος, τις αντιρρήσεις και τους προβληματισμούς του επί του θέματος, ενώ μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991, θεωρήθηκε πως οι απόψεις του τελικά δικαιώθηκαν. Φυσικά δεν ήταν μεροληπτικός, καθότι στο στόχαστρό του βρέθηκε πολλάκις και ο καπιταλισμός της Δύσης. Όσον αφορά στην Ελλάδα, ο ίδιος χαρακτήρισε το σύστημά της ως «ψωροκαπιταλισμό». Οι επιρροές του Κορνήλιου Καστοριάδη ποικίλλαν. Το σύστημα της άμεσης δημοκρατίας της αρχαίας Αθήνας αποτελούσε πηγή έμπνευσης για τον ίδιο, όπως και ο Αριστοτέλης, το ίδιο και η Αναγέννηση και η Γαλλική Επανάσταση. Αρνούνταν την ύπαρξη οποιασδήποτε προδιαγεγραμμένης πορείας της κοινωνίας (ντετερμινισμού), διότι αυτή είναι συνεχής δημιουργία που γεννιέται και νοηματοδοτείται μέσω του «Κοινωνικού Φαντασιακού».
Τα τελευταία χρόνια
Στη δεκαετία του 1970 ασχολήθηκε με την ψυχανάλυση, εργάστηκε πάνω σε αυτή και διεύρυνε τους πνευματικούς και φιλοσοφικούς του ορίζοντες. Το 1979 εξελέγη διευθυντής της Σχολής Ανώτερων Σπουδών Κοινωνικών Επιστημών (Ecoles des Hautes Etudes en Sciences Sociales) του Παρισιού. Στη χώρα μας άργησε να αναγνωριστεί. Το 1989 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών και το 1993 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Επισκεπτόταν συχνά την Ελλάδα και ταξίδευε σε πολλές περιοχές της. Μάλιστα, έκανε διαλέξεις σε πολλές πόλεις, όπως στην Θεσσαλονίκη, στο Βόλο, στο Ηράκλειο, στο Ρέθυμνο κλπ. Έφυγε από την ζωή στις 26 Δεκεμβρίου 1997, σε ηλικία 75 ετών, από επιπλοκές μετά από εγχείριση ανοιχτής καρδιάς. Μέχρι τότε είχε γράψει περισσότερα από 15 βιβλία και είχε αφήσει μεγάλο έργο.
Oι απόψεις του ίδιου
Για την ελληνική ιστορία
Οι Έλληνες δεν είχαν ιστορία στους τέσσερις αιώνες της οθωμανικής κατοχής. Στην Ελλάδα, λοιπόν, έχουμε δύο ιστορίες: μια τρισχιλιετή και μια 150 ετών.
Για την οικολογία
Κάποτε οι άνθρωποι είχαν σαφή επίγνωση της ζωτικής τους εξάρτησης από την οικολογία. Αυτό άλλαξε με τον καπιταλισμό και την σύγχρονη τεχνοκρατία.
Advertising
Για την απόσχιση από την μαρξιστική φιλοσοφία
Όταν έπαψα να είμαι μαρξιστής – διαδικασία που ξεκίνησε το 1953 και διήρκεσε ως το 1960 – το πρώτο πράγμα προς απόρριψη ήταν η αντίληψη για την ιστορία, που ομογενοποιούσε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, τη συρρίκνωνε στις «παραγωγικές δυνάμεις».
Για την άνοδο στην εξουσία
Στο παρελθόν, στις απόλυτες μοναρχίες, η άνοδος στην εξουσία προϋπέθετε να κολακεύει κάνεις τον βασιλιά ή να είναι ευνοούμενος της Μαντάμ Πομπαντούρ. Σήμερα, στις ψευδο-δημοκρατίες μας, η άνοδος στην εξουσία προϋποθέτει να κολακεύει κανείς την κοινή γνώμη ή να έχει τηλεοπτική φωτογένεια.
Για την τηλεόραση
Εκείνο που κυρίως καταναλώνουν σήμερα οι άνθρωποι είναι τη-λε-ό-ρα-ση. Και μέσα από την τηλεόραση καταναλώνουν, δι’ αντιπροσώπου, τη φαντασίωση μιας ζωής που θα ήταν λεφτά, σεξ, εξουσία και βία.
Για την βασική αρχή του καπιταλισμού
Ο καπιταλισμός έχει ως κεντρική φαντασιακή σημασία (στο έργο του Κορνήλιου Καστοριάδη οι φαντασιακές σημασίες είναι οι αξίες των ανθρώπων, που στερούνται σταθερής λογικής βάσης) την απεριόριστη αύξηση των παραγωγικών δυνάμεων. Αυτό είναι τόσο άτοπο, όσο η ιδέα του χριστιανικού Θεού και της Αγίας Τριάδας.
Advertising
Για τη σχέση του με την Ελλάδα
Εάν δεν είχα φύγει, ασφαλώς δεν θα μπορούσα να είχα κάνει αυτά που νομίζω ότι μπορώ να κάνω φεύγοντας έξω. Δεν θέλω να πω ότι η Ελλάδα θα με είχε φάει, αλλά περίπου το αίσθημά μου είναι αυτό.
Για την επανάσταση
Η επανάσταση δε σημαίνει χείμαρρους αίματος, την κατάληψη των Χειµερινών Ανακτόρων κοκ. Η επανάσταση σημαίνει τον ριζικό μετασχηματισμό των θεσμών της κοινωνίας. Με αυτή την έννοια, φυσικά είμαι επαναστάτης.
Παρακάτω μπορείτε να ακούσετε το ηχητικό ντοκουμέντο συνέντευξης του Κορνήλιου Καστοριάδη, του 1993.
Πηγές
Lifo.gr
Wikipedia.org
Sansimera.gr
Andro.gr
