Ο Πάμπλο Νερούδα υπήρξε ένας από τους δημοφιλέστερους ποιητές του αιώνα μας, γνωστός για τα έργα του, μα και για τα πολιτικά του φρονήματα. Τα ποιήματα του ισορροπούν ανάμεσα στον αγώνα ενάντια στα απολυταρχικά καθεστώτα και τον έρωτα.
Στη διάρκεια της ζωής του βρισκόταν στο πλάι των λίγων, αγωνιζόμενος για έναν κόσμο με αξίες και χωρίς αδικία. Ο ίδιος έχει γράψει: «Αργοπεθαίνει, όποιος δεν αναποδογυρίζει το τραπέζι, όποιος δεν είναι ευτυχισμένος στη δουλειά του, όποιος δε διακινδυνεύει τη βεβαιότητα για την αβεβαιότητα για να κυνηγήσει ένα όνειρο…».
Σύμφωνα με τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, υπήρξε «ο σπουδαιότερος ποιητής του 20ου αιώνα». Τα έργα του είναι τα πιο πολυδιαβασμένα έργα ισπανόφωνου δημιουργού.
H αρχή της ποίησης
Στις 12 Ιουλίου του 1904 γεννιέται στην πόλη Παράλ της Χιλής, ο Ρικάρδο Νεφταλί Ρέγιες Μπασοάλτο, γνωστός ως Πάμπλο Νερούδα. Η μητέρα του, ένα μήνα μετά τη γέννησή του, πεθαίνει από φυματίωση και ο πατέρας του αποφασίζει να μετακομίσει στην πόλη Τεμούκο, όπου ξαναπαντρεύεται.
Από πολύ μικρή ηλικία, μόλις 10 ετών, ξεκινάει να γράφει ποίηση, όμως ο πατέρας του τον αποθαρρύνει. Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος συνεχίζει, και σε ηλικία δεκαπέντε ετών δημοσιεύει στίχους του στο τοπικό περιοδικό «La Manana» και το 1919 του απονέμεται το τρίτο βραβείο για το ποίημά του «Nocturno ideal».
Το 1921 μετακομίζει στο Σαντιάγο για να σπουδάσει Γαλλική Φιλολογία. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του, εκδίδει δύο ποιητικές συλλογές, «Crepusculario – Ηλιοβασιλέματα», το 1923, και «Veinte poemas de amor y una cancion desesperada – Είκοσι ερωτικά ποιήματα και ένα απελπισμένο άσμα, το 1924. Τη χρονιά εκείνη, στην ηλικία των 20 ετών, αποφασίζει να υιοθετήσει το ψευδώνυμο «Πάμπλο Νερούδα», από τον Τσέχο συγγραφέα και ποιητή Γιαν Νερούντα. Το «Πάμπλο» εικάζεται πως το εμπνεύστηκε από το Γάλλο ποιητή Πωλ Βερλαίν. Η έκδοση της δεύτερης ποιητικής συλλογής του, υπό το νέο του όνομα, χαρακτηρίστηκε ως μία από τις καλύτερες του και οι λογοτεχνικοί κύκλοι αρχίζουν να ασχολούνται ενδελεχώς με το φαινόμενο «Νερούδα».
[..] Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν απουσία. Μακρινή κι απαρηγόρητη, σα να σε σκέπασε χώμα. Μια λέξη μόνο αν πεις, ένα χαμόγελο – μου αρκεί για να πανηγυρίσω που είσαι εδώ κοντά μου ακόμα. [..]
Advertising
Το 1927, σε ηλικία 23 ετών, μπαίνει στο Διπλωματικό Σώμα και ως πρόξενος, μέχρι και το 1935, ταξιδεύει στη Βιρμανία, στην Κεϋλάνη, στην Ιάβα, στη Σιγκαπούρη, στο Μπουένος Άιρες, στη Βαρκελώνη και τη Μαδρίτη.
Το 1938, με απόφαση του Λαϊκού μετώπου της Χιλής, ταξιδεύει ως πρέσβης στο Παρίσι, και αργότερα στο Μεξικό.
Ο Πάμπλο Νερούδα δίπλα στους κολασμένους της γης
Στα ταξίδια, τα οποία πραγματοποίησε κατά τη διάρκεια της διπλωματικής του καριέρας, έζησε από κοντά τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων και τη βία των απολυταρχικών καθεστώτων. Γεμάτος αγανάκτηση και θυμό και μετά τη δολοφονία του φίλου του, Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, αποφασίζει να προσχωρήσει στο κομμουνιστικό κόμμα. Το 1945 ο Πάμπλο Νερούδα λαμβάνει το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας. Ο λόγος του πλέον αποκτάει πολιτικό ύφος και το 1950 γράφει το «Canto general» (γενικό άσμα). Το έργο αποτελείται από 231 ποιήματα και πάνω από 15.000 στίχους, οι οποίοι αφηγούνται την ιστορία της Λατινικής Αμερικής. Το επικό αυτό έργο μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη.
Δύο χρόνια πριν το Canto general, και συγκεκριμένα το 1948, ο Πρόεδρος Γκονσάλες Βιντέλα θέτει το κομμουνιστικό κόμμα εκτός νόμου και εκδίδει ένταλμα σύλληψης για τον Πάμπλο Νερούδα. Ο ίδιος κρύβεται για 13 μήνες σε σπίτια φίλων, μέχρι να μπορέσει να διαφύγει στην Αργεντινή. Το 1949 καταφέρνει να φτάσει στο Παρίσι, με τη βοήθεια φίλων του, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Πάμπλο Πικάσο. Ζει εξόριστος από το 1948 έως και το 1952, γράφοντας και ταξιδεύοντας ανά τον κόσμο.
Το ταξίδι του στη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν, το 1949, τον επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό. Εκεί γνωρίζει και τον Ναζίμ Χικμέτ, όπου του διηγείται τις άθλιες συνθήκες επιβίωσης του λαού του. Στην αυτοβιογραφία του αναφέρει χαρακτηριστικά γι’ αυτό του το ταξίδι: «Αγάπησα με την πρώτη ματιά τη σοβιετική γη και κατάλαβα ότι απ’ αυτήν, όχι μόνον προέκυπτε ένα ηθικό μάθημα για όλες τις γωνιές της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά θα προέκυπτε και το μεγάλο πέταγμα».
Το 1952, και ενώ βρίσκεται εξόριστος στην Ιταλία, ενημερώνεται ότι μπορεί να επιστρέψει στη χώρα του, όπου γίνεται δεκτός με ενθουσιασμό. Την επόμενη χρονιά (1953), του απονέμεται το βραβείο Στάλιν, ως αναγνώριση για τους αγώνες του υπέρ της Ειρήνης των Λαών, και το 1965 το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης τον ανακηρύσσει διδάκτορα.
Το 1969 το Κομμουνιστικό Κόμμα της Χιλής αποφασίζει να τον προτείνει για τη θέση του Προέδρου, ο ίδιος όμως παραχωρεί τη θέση αυτή στον Σαλβαδόρ Αλιέντε, ούτως ώστε να κατέβει η «Λαϊκή Ενότητα» με έναν υποψήφιο στις εκλογές. Ο Αλιέντε καταφέρνει να εκλεγεί και διορίζει τον Πάμπλο Νερούδα πρέσβη στο Παρίσι, θέση την οποία θα κρατήσει μέχρι το 1972.
Το 1971 ταξιδεύει στη Στοκχόλμη για να παραλάβει το Νόμπελ Λογοτεχνίας, γνωρίζοντας ήδη πως έχει καρκίνο. Η διάκριση αυτή ξαφνιάζει, αφού ήταν γνωστό πως η Ακαδημία δε βραβεύει κομμουνιστές.
Ο ίδιος ο Νερούδα διηγείται στην αυτοβιογραφία του: «Ο γηραιός μονάρχης έμεινε περισσότερο χρόνο μαζί μου, από ότι με τους υπόλοιπους, σφίγγοντας το χέρι μου με προφανή συμπάθεια. Ίσως θυμήθηκε τη στάση των παλαιών ευγενών της αυλής προς τους γελωτοποιούς».
Η τελευταία μεγαλειώδης εμφάνιση του πραγματοποιείται στις 5 Δεκεμβρίου του 1972 στο Εθνικό Στάδιο του Σαντιάγο. Το παρόν δίνουν 70.000 άτομα, τα οποία τον αποθεώνουν. Το Φεβρουάριο του 1973 παραιτείται από το διπλωματικό του αξίωμα και αποσύρεται στο σπίτι του, στην Ίσλα Νέγρα.
Canto General – Los Libertadores (Οι ελευθερωτές)
Ποίηση: Πάμπλο Νερούδα
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Ο ύποπτος θάνατος του Πάμπλο Νερούδα
Στις 11 Σεπτεμβρίου του 1973 ο στρατηγός Πινοσέτ με πραξικόπημα ανατρέπει την κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αλιέντε και καταλαμβάνει την εξουσία. Ο Νερούδα αποφασίζει να φύγει από τη Χιλή, γνωρίζοντας πως θα του ασκηθεί δίωξη και πως θα έρθει αντιμέτωπος με τη θανατική καταδίκη.
Μία μέρα πριν από την προγραμματισμένη αναχώρησή του, στις 23 Σεπτεμβρίου, μεταφέρεται στο νοσοκομείο του Σαντιάγο και έξι ώρες μετά την εισαγωγή του πεθαίνει.
Για χρόνια, η οικογένεια του και πολλοί Χιλιανοί πίστευαν πως ο θάνατος του προήλθε από δηλητηρίαση που μεθοδεύτηκε από το στρατιωτικό καθεστώς.
Επίσημη έρευνα για τα αίτια θανάτου του ποιητή ξεκίνησε το 2011, και το 2015, ο δικαστής που ήταν υπεύθυνος των ερευνών, ζήτησε την εκταφή του.
Στις 25 Μαρτίου του 2015, επίσημο κυβερνητικό έγγραφο ανέφερε πως «έγινε στον Νερούδα παυσίπονη ένεση που πιθανώς προκάλεσε καρδιακό επεισόδιο».
Οι έρευνες αποκάλυψαν πως κατά τη διάρκεια της παραμονής του Πάμπλο Νερούδα στο νοσοκομείο εντοπίστηκαν διάφορες παρατυπίες. Η ένεση δεν έγινε ενδοφλέβια, όπως είθισται, αλλά στην κοιλιακή χώρα, ενώ δεν έγινε ποτέ γνωστό τι περιείχε, αλλά ούτε και ποιος την έκανε.
Την ίδια χρονιά, ο δικαστής ζήτησε την επανενταφή της σορού του.
Αξίζει βέβαια να σημειωθεί, πως οι έρευνες συνεχίζονται, καθώς ανακαλύφθηκαν στα κόκκαλα, ασυνήθιστα βακτήρια.
Η κηδεία του γίνεται στο Γενικό Κοιμητήριο του Σαντιάγο, και παρά την προειδοποίηση του στρατηγού Πινοσέτ, χιλιάδες κόσμου, ανάμεσά τους και πολλοί κομμουνιστές και αριστεροί, αποχαιρετούν τον ποιητή τους. Το νεκροταφείο ήταν κυκλωμένο από οπλισμένους στρατιώτες και ελεύθερους σκοπευτές. Ο κόσμος τραγουδάει το «Cancion del poder popular» και τη Διεθνή, αποθεώνοντας τον Πάμπλο Νερούδα και τον Αλιέντε, και φωνάζοντας συνθήματα κατά του Πινοσέτ. Στο τέλος της κηδείας, η αστυνομία συλλαμβάνει πλήθος εκ των παρευρισκομένων, τα ίχνη των οποίων αγνοούνται έως και σήμερα.
Το δικτατορικό καθεστώς, μέχρι και το 1990, είχε απαγορεύσει την κυκλοφορία των έργων του Νερούδα.
Ο έρωτας στη ζωή και την ποίηση του Πάμπλο Νερούδα
Αναλύοντας το έργο του Πάμπλο Νερούδα, θα διαπιστώσει κανείς, ότι εκτός από την πολιτική και τον αγώνα υπέρ των καταπιεσμένων λαών, πηγή έμπνευσής του ήταν και ο έρωτας.
Στη συλλογή του «Είκοσι ερωτικά ποιήματα» περιγράφεται η ένταση που προκαλείται από τον έρωτα, απ’ τη γέννηση ως το θάνατο του, από το πρώτο σμίξιμο ως το χωρισμό.
Σε πολλά ποιήματα του, επίσης, φανερώνονται οι έρωτες που έζησε.
Πρώτη του σύζυγος υπήρξε η Ολλανδή Μαρύκα Αντονιέτα Χάγηκενααρ Βόγκελζανγκ, την οποία παντρεύτηκε το 1930, όταν ήταν πρόξενος στην Ιάβα, και με την οποία έζησε έξι χρόνια.
Μετά, γνωρίζει την Δέλια ντελ Καρλ, η οποία υπήρξε σύζυγος του για δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια. Αξίζει να σημειωθεί πως ήταν είκοσι χρόνια μεγαλύτερή του.
Τα περισσότερα ερωτικά του ποιήματα τα γράφει στην Ίσλα Νέγρα, στο σπίτι που είχε αγοράσει το 1939.
Όμως, ο μεγάλος του έρωτας υπήρξε η συμπατριώτισσα του, Ματίλντε Ουρούτια, την οποία γνωρίζει το 1951, όντας εξόριστος στην Ευρώπη. Μαζί της, ταξιδεύει στη Λαϊκή Δημοκρατία της Μογγολίας, με τον υπερσιβηρικό σιδηρόδρομο. Στο ταξίδι αυτό, ο Νερούδα γράφει τα πρώτα ποιήματα της συλλογής του «Οι στίχοι του καπετάνιου», γεμάτα από τον έρωτα του για αυτήν.
Τα πόδια σου
Όταν δε μπορώ να κοιτάξω το πρόσωπο σου
κοιτάζω τα πόδια σου
Τα πόδια σου από κόκκαλο κυρτωμένο,
τα μικρά σκληρά σου πόδια.
Ξέρω πως σε αντέχουν,
και το γλυκό σου βάρος
πάνω τους σηκώνεται.
Η μέση και τα στήθη σου,
η διπλασιασμένη πορφύρα
απ’ τις θηλές σου,
η θήκη των ματιών μου
που μόλις έχουνε πετάξει
το στενό σου στόμα από φρούτα,
η κόκκινη κόμη σου,
μικρέ δικέ μου πύργε.
Αλλά δεν αγαπώ τα πόδια σου
παρά γιατί προχώρησαν
πάνω στη γη και πάνω
στον άνεμο και πάνω στο νερό,
μέχρι που με συνάντησαν.
Το 1955 χωρίζει οριστικά από την Δέλια και μέχρι το τέλος της ζωής του ζει με την Ματίλντε. Η ίδια πεθαίνει 11 χρόνια αργότερα, εξόριστη απ’ τη Χιλή κι ούσα νόμιμη σύζυγος του Νερούδα από το 1966.
[..] Γιατί ο έρωτας, όταν η ζωή μας κυνηγάει,
δεν είναι παρά κύμα πάνω από κύματα άλλα,
μα αχ σαν έρχεται ο θάνατος να χτυπήσει την πόρτα
μένει μόνο η ματιά σου για τόσο απέραντο άδειο,
μόνον η λάμψη σου για να πάψει να υπάρχει,
μόνον η αγάπη σου για να κλείσει τον ίσκιο
Πάμπλο Νερούδα: Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις.
Απαγγελία: Θεοδόσης Παπαδημητρόπουλος
Πηγές:
https://el.wikipedia.org
http://www.oneman.gr
http://www.mixanitouxronou.gr
