Ο Ζοζέ Σαραμάγκου υπήρξε ένας από τους πιο ανατρεπτικούς μυθιστοριογράφους της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Άθεος, εχθρός της καθολικής εκκλησίας και αιώνιος κομμουνιστής, περιέγραψε μέσα από τις αλληγορικές ιστορίες του την ταραγμένη πολιτική ζωή της Πορτογαλίας.
Συμμετείχε σε πολλά διεθνή forums, καταγγέλοντας, μέσα από τις ομιλίες του, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Έχει πει χαρακτηριστικά:
Πού είναι όλα αυτά τα χρήματα που ρίχνονται στις αγορές; Πολύ καλά και αυστηρά φυλαγμένα. Μετά, ξαφνικά, τι μένει να σώσουμε; Ζωές; Όχι, Τράπεζες.
Η ζωή του Ζοζέ Σαραμάγκου
Ο Ζοζέ (Ιωσήφ) ντε Σούζα Σαραμάγκου γεννήθηκε στις 16 Νοεμβρίου του 1922 στο χωριό Αζινιάγκα, ένα μικρό χωριό της Πορτογαλικής επαρχίας Ριμπατέζου. Το «Σαραμάγκου» ήταν παρατσούκλι της οικογένειας του πατέρα του, προερχόμενο από ένα είδος άγριου ραδικιού με το οποίο τρεφόντουσαν οι φτωχικές οικογένειες και γράφτηκε «κατά λάθος» στη ληξιαρχική πράξη γέννησης του.
Πατέρας του ήταν ο Ζοζέ ντε Σόζα και μητέρα του η Μαρία ντε Πιεδάδε. Δύο χρόνια μετά τη γέννηση του Ζοζέ, το 1924, η οικογένεια μετακομίζει στην Λισσαβόνα και ο πατέρας του ξεκινάει να εργάζεται ως αστυνομικός και λίγους μήνες μετά πεθαίνει ο αδελφός του, Φρανσίσκο.
Ο μικρός Ζοζέ τις διακοπές του τις περνάει στο χωριό Αζινιάγκα, συντροφιά με τους παππούδες του, μέχρι που ένα σοβαρό πρόβλημα στην καρδιά του παππού του τον αναγκάζει να μετακομίσει στην Λισσαβόνα για θεραπεία. Ο ίδιος έχει περιγράψει τον αποχαιρετισμό του παππού ως κάτι που τον σημάδεψε για την υπόλοιπη ζωή του: «Πήγε στην αυλή του σπιτιού, όπου υπήρχαν λίγα δέντρα, μερικές ελιές και συκιές. Και πέρασε από όλα, αγκαλιάζοντας τα με τη σειρά, κλαίγοντας, λέγοντάς τους αντίο μιας και ήξερε πως δε θα επέστρεφε».
Ο Ζοζέ Σαραμάγκου περνάει τα σχολικά του χρόνια στη Λισσαβόνα και έχει μεγάλη έφεση στα γράμματα. Η άσχημη οικονομική κατάσταση της οικογένειας του, δεν τους επιτρέπει να τον στείλουν στο Γυμνάσιο και έτσι σε ηλικία 12 ετών αναγκάζεται να γραφτεί σε τεχνική σχολή και μετά την αποφοίτησή του εργάζεται για δύο χρόνια ως μηχανικός αυτοκινήτων.
Τα βράδια επισκέπτεται την Εθνική Βιβλιοθήκη και διαβάζει και όπως έχει γράψει στην αυτοβιογραφία του: «χωρίς βοήθεια ή καθοδήγηση, παρά μόνο με την περιέργεια και τη θέληση να μάθω».
Η πρώτη του εργασία ήταν ως μηχανικός αυτοκινήτων και ακολούθησαν πολλά διαφορετικά επαγγέλματα ως την στιγμή που προσλαμβάνεται σε εκδοτική επιχείρηση ως μεταφραστής και στην συνέχεια ως δημοσιογράφος.
Υπήρξε διευθυντής έκδοσης της εφημερίδας «Diario de Noticias», αλλά η «Επανάσταση των Γαρυφάλλων», που ξέσπασε το 1974-75, τον ανάγκασε να παραιτηθεί.
Συμμετείχε επίσης στη σύνταξη της εφημερίδας «Diario de Lisboa», ως πολιτικός σχολιαστής και συντόνιζε και το πολιτιστικό ένθετο της.
Ο Σαραμάγκου προσχώρησε στο Πορτογαλικό Κομμουνιστικό Κόμμα το 1969 και ήταν μέλος έως και το θάνατό του.
Το 1944 παντρεύεται την Ίλντα Ρέις και τρία χρόνια αργότερα γεννιέται η μοναχοκόρη τους Βιολάντε.
Το 1988 ο Σαραμάγκου παντρεύτηκε για δεύτερη φορά την Ισπανίδα δημοσιογράφο Πιλάρ δελ Ρίο, η οποία είναι η επίσημη μεταφράστρια των έργων του στην ισπανική γλώσσα.
Ο Σαραμάγκου υπήρξε έντονα πολιτικοποιημένος σε όλη του την ζωή και τον Φεβρουάριο του 1993 αποφάσισε να εγκαταλείψει την πατρίδα του, λόγω της Πορτογαλικής Εκκλησίας και να καταφύγει στο νησί Λανθαρότε του αρχιπελάγους των Καναρίων.
Το 2006, με αφορμή τον πόλεμο στον Λίβανο, υπογράφει δήλωση, σε συνεργασία με άλλους διανοοούμενους, διαμαρτυρόμενοι για την «πολύχρονη, στρατιωτική, οικονομική και γεωπολιτική πρακτική, της οποίας ο πολιτικός σκοπός δεν είναι τίποτα λιγότερο παρά η εξολόθρευση του Παλαιστινιακού Λαού».
Το 2009 κατέβηκε στις Ευρωεκλογές ως υποψήφιος, δεν κατόρθωσε όμως να εκλεγεί.
Υπήρξε Πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης της Πορτογαλικής Κοινωνίας Συγγραφέων από το 1987 έως το 1994.
Το 1998 του απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Πέθανε στις 10 Ιουνίου του 2010 σε ηλικία 88 ετών.
Ο συγγραφέας Ζοζέ Σαραμάγκου
Ο Ζοζέ Σαραμάγκου στα έργα του ασχολείται συνήθως με φανταστικές ιστορίες και παρουσιάζει την προσπάθεια των ηρώων του για ατομικότητα και αξιοπρέπεια.
Η γραφή του χαρακτηρίζεται από μακριές προτάσεις και παραγράφους, συχνά πολλών σελίδων και διαλόγους χωρίς παύσεις και εισαγωγικά. Η αλλαγή του ομιλητή ξεχωρίζει, απλά γράφοντας με Κεφαλαίο το πρώτο γράμμα της πρότασης.
Σύμφωνα με τον κριτικό λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ, όσο ζούσε ακόμη ο συγγραφέας, ο Σαραμάγκου είναι ο δεύτερος σημαντικότερος λογοτέχνης εν ζωή παγκοσμίως, μετά τον Φίλιπ Ροθ.
Θέλω να φαίνεται στα βιβλία μου πως από αυτό τον κόσμο πέρασε (ό,τι αξία κι αν έχει αυτό, σύμφωνοι;) ένας άνθρωπος που λεγόταν Ζοζέ Σαραμάγκου. Θέλω να το μαθαίνει κανείς αυτό στην ανάγνωση των βιβλίων μου – επιθυμώ η ανάγνωση των βιβλίων μου να μην είναι μερικά ακόμα μυθιστορήματα στη λογοτεχνία, αλλά ο τόπος όπου αντιλαμβάνεται κανείς το σημάδι ενός ανθρώπου.
Μερικά από τα έργα του Ζοζέ Σαραμάγκου
1947 «Η γη της αμαρτίας»
Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε κατά την δικτατορία του Αντόνιο Σαλαζάρ και πέρασε σχεδόν απαρατήρητο.
1953 «Ο φωταγωγός»
Η καθημερινότητα των ενοίκων μιας λαϊκής πολυκατοικίας, στην Λισσαβόνα της δεκαετίας του ’50, μέσα από τα μάτια του νεαρού συγγραφέα. Ένα βιβλίο γεμάτο αυτοβιογραφικά στοιχεία.
1982 «Το Χρονικό του Μοναστηριού»
Ένα από τα σπουδαιότερα έργα του Ζοζέ Σαραμάγκου.
Ήταν μια φορά κι έναν καιρό ένας βασιλιάς που έταξε να χτίσει ένα τεράστιο μοναστήρι σε μια μικρή κωμόπολη, αν ο θεός του έδινε διάδοχο. Ήταν μια φορά κι έναν καιρό 50.000 εργάτες που εξαναγκάστηκαν να το χτίσουν. Ήταν ακόμα ένας κουλός στρατιώτης που αγάπησε μια γυναίκα, η οποία έβλεπε αυτό που δεν μπορούσε να δει κανείς. Ήταν κι ένας ιερέας-εφευρέτης που ήθελε να πετάξει, αλλά πέθανε τρελός. Ήταν μια φορά κι έναν καιρό η Ιερά Εξέταση. Κι ήταν μια φορά κι έναν καιρό, στην Πορτογαλία του 18ου αιώνα…
1986 «Η χρονιά που πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις»
Ο Πορτογάλος ποιητής Φερνάντο Πεσσόα, με το θάνατο του το 1935, πήρε μαζί του και τα φανταστικά πλάσματα που είχε επινοήσει. Σύμφωνα με τον Σαραμάγκου, όχι όλα. Ο γιατρός και ποιητής Ρικάρντο Ρέις ζει και βασιλεύει μέσα από τις σελίδες του βιβλίου και αφηγείται όλα όσα γνωρίζει.
1986 «Η πέτρινη σχεδία»
Πρωταγωνιστές τέσσερις άνθρωποι και ένας σκύλος, οι οποίοι ύστερα από μία ρωγμή, η οποία χωρίζει την Χερσόνησο από τη γηραιά ήπειρο, συναντιούνται και ταξιδεύουν παρέα, προσπαθώντας να ξαναγράψουν τη ζωή τους.
1991 «Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον»
Το πιο ανατρεπτικό μυθιστόρημα του Σαραμάγκου που του χάρισε και το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ξεκινάει με τη σφαγή των αρσενικών νηπίων από τον Ηρώδη και τον Ιωσήφ να μαθαίνει τυχαία, αυτό που θα συμβεί, καταφέρνοντας να κρύψει τον γιο του, αφήνοντας τα υπόλοιπα νήπια να χαθούν.
Στο βιβλίο του ο Σαραμάγκου, βάζει τον Ιησού επάνω στον σταυρό να ζητάει συγχώρεση από την ανθρωπότητα για τις αμαρτίες του «Πατέρα» Του.
Το μυθιστόρημα, ήταν η αιτία να αυτοεξοριστεί ο Σαραμάγκου στις Κανάριες Νήσους, ύστερα από τις αντιδράσεις της πορτογαλικής κυβέρνησης, η οποία απέσυρε την υποψηφιότητά του από το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας.
1995 «Περί Τυφλότητος»
Η ανεξήγητη μαζική επιδημία, που χτυπάει τους κατοίκους μίας πόλης, τυφλώνοντας τους, είναι η ιστορία του βιβλίου.
Η κοινωνική κατάρρευση που ακολουθεί, φέρνει στο επίκεντρο, μία ομάδα ανθρώπων οι οποίοι δημιουργούν ένα είδος «οικογένειας», προσπαθώντας να επιβιώσουν με όσα μέσα διαθέτουν.
Το 2008 κυκλοφόρησε και ταινία βασισμένη στο μυθιστόρημα.
2003 «Ο Άνθρωπος Αντίγραφο»
Ένας απλός καθηγητής ιστορίας ανακαλύπτει τον «σωσία» του στο πρόσωπο ενός τριτοκλασάτου ηθοποιού.
Οι συνέπειες αυτής της ανακάλυψης, ξεδιπλώνονται αριστουργηματικά στις σελίδες του βιβλίου του Ζοζέ Σαραμάγκου.
Το βιβλίο έχει μεταφερθεί και στην μεγάλη οθόνη το 2014.
2004 «Περί Φωτίσεως»
Ως αντίποδας του έργου «Περί Τυφλότητας», κυκλοφόρησε το συγκεκριμένο μυθιστόρημα του Σαραμάγκου.
Το βιβλίο παρακολουθεί μία χώρα κατά την περίοδο εκλογών, όταν μετά την καταμέτρηση των ψήφων, το λευκό αναδεικνύεται πρώτο με 80%. Τα δύο μεγάλα κόμματα με συμμάχους τον κρατικό μηχανισμό και τις δημόσιες υπηρεσίες καταστρώνουν σχέδια ανακάλυψης του υποκινητή, την ίδια ώρα που οι κάτοικοι σαν «φωτισμένοι» ανακαλύπτουν έννοιες και αξίες που είχαν ξεχάσει. Μέχρι την στιγμή που το Κράτος θα πει την τελευταία του λέξη.
2005 «Περί Θανάτου»
Ένα χρόνο μετά έρχεται το συγκεκριμένο βιβλίο, να ταράξει τα λογοτεχνικά νερά. Ο θάνατος με τη μορφή μιας γοητευτικής γυναίκας, φτάνει σε μια μικρή χώρα, φέρνοντας σε απόγνωση ασφαλιστικές εταιρείες, εργολάβους κηδειών, κυβέρνηση, εκκλησία, οικογένειες, ως την στιγμή που η μαφφία (με δύο φ σύμφωνα με τον Σαραμάγκου) θα δώσει την λύση.
2009 «Κάιν»
Το τελευταίο βιβλίο του συγγραφέα, με το οποίο δίνει μια διαφορετική εικόνα της Βίβλου, αυτού του άγριου βιβλίου, σύμφωνα με το νομπελίστα. Πρωταγωνιστές ένας Θεός νάρκισσος κι ένας αντάρτης, ο Κάιν και ο απολαυστικός διάλογος τους.
Γιατί όπως έχει πει και ο ίδιος:
η ιστορία των ανθρώπων είναι η ιστορία της ασυνεννοησίας τους με το Θεό – ούτε αυτός καταλαβαίνει εμάς, ούτε εμείς εκείνον.
Φέτος, οκτώ χρόνια μετά το θάνατο του Νομπελίστα συγγραφέα, βρέθηκε τυχαία στον ηλεκτρονικό του υπολογιστή ένα άγνωστο ημερολόγιο του.
Πρόκειται για τον έκτο και τελευταίο τόμο των «Τετραδίων του Λανθαρότε», του νησιού που έζησε μέχρι το θάνατό του.
Το ημερολόγιο εκδόθηκε τον Οκτώβριο στην Ισπανία και την Πορτογαλία, μαζί με την επέτειο των 20 ετών από την βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1998.
Το 2001 ο Σαραμάγκου είχε αναφερθεί σε αυτό, λέγοντας: «Δεν θα ήθελα, ακριβώς τη χρονιά που μου συνέβη κάτι το οποίο άξιζε να το αφηγηθώ, να μου πουν ότι δεν το έκανα».
Aς ιδιωτικοποιηθούν τα πάντα,
ας ιδιωτικοποιηθεί η θάλασσα και ο ουρανός,
ας ιδιωτικοποιηθεί το νερό και ο αέρας,
ας ιδιωτικοποιηθεί η Δικαιοσύνη και ο Νόμος,
ας ιδιωτικοποιηθεί και το περαστικό σύννεφο,
ας ιδιωτικοποιηθεί το όνειρο,
ειδικά στην περίπτωση που γίνεται την ημέρα και με τα μάτια ανοιχτά.
Και σαν κορωνίδα όλων των ιδιωτικοποιήσεων,
ιδιωτικοποιήστε τα Κράτη,
παραδώστε επιτέλους την εκμετάλλευση υμών των ιδίων
σε εταιρίες του ιδιωτικού τομέα με διεθνή διαγωνισμό.
Διότι εκεί ακριβώς βρίσκεται η σωτηρία του κόσμου…
Και μια και μπήκατε στον κόπο, ιδιωτικοποιήστε στο φινάλε και την πουτάνα την μάνα που σας γέννησε.
Από την εκπομπή “Οι κεραίες της εποχής μας” της ΕΡΤ, παραγωγής 2005.
Πηγές
https://el.wikipedia.org
https://tvxs.gr
https://www.imerodromos.gr
https://www.protagon.gr
https://www.gnomikologikon.gr
