Τα παλιά πράγματα
Πίσω από απλά πράγματα κρύβομαι, για να με βρείτε•
αν δε με βρείτε, θα βρείτε τα πράγματα,
θ’ αγγίξετε εκείνα που άγγιξε το χέρι μου,
θα σμίξουν τα χνάρια των χεριών μας.
Γιάννης Ρίτσος – «Το νόημα της απλότητας» – Παρενθέσεις (1946-1947)
Δεν ξέρω αν ο ποιητής εμπνεύστηκε τους παραπάνω στίχους μέσα σε κάποιο παλαιοπωλείο. Θα μπορούσε. Σίγουρα όμως αυτοί οι χώροι είναι από μόνοι τους πηγή έμπνευσης. Φιλοξενούν τα θραύσματα του παλιού κόσμου, τους παλιούς χρόνους, συμπυκνωμένους και μετουσιωμένους σε αντικείμενα. Κοσμήματα, νομίσματα, έργα τέχνης, σκεύη καθημερινής χρήσης, παιχνίδια, βιβλία, δίσκους βινυλίου, έπιπλα, ρούχα και υφαντά, μια ατέλειωτη λίστα πραγμάτων φτιαγμένα από κάθε υλικό που πλαισίωναν ζωές ανθρώπων άγνωστων σε μας, μα σαν εμάς και συνεχίζουν να το κάνουν.
Στις αγορές και στα παζάρια
Σχεδόν σε κάθε πόλη και ιδιαίτερα στις πρωτεύουσες του κόσμου θα βρει κανείς παλαιοπωλεία καλά κρυμμένα σε στοές και παρόδους ή και ολόκληρες συνοικίες από αυτά, σε κλειστούς χώρους ή ανοιχτούς, όπως τα παζάρια και οι λαϊκές αγορές. Στο Λονδίνο η περιοχή Portobello, στη Ρώμη η Porta Portese και στο Παρίσι η Porte de Clignancourt, αλλά και αντίστοιχα σε περιοχές της Βενετίας, της Νέας Υόρκης, της Κωνσταντινούπολης. Στην Ελλάδα πολύ γνωστές περιοχές είναι στην Αθήνα, το Γιουσουρούμ, στην πλατεία Αβησσυνίας και στη Θεσσαλονίκη το Μπιτ Παζάρ. Κάθε μία από τις παραπάνω αγορές έχει τη δική της ιστορία.
Η πλατεία Αβησσυνίας, σε μία εκδοχή, θεωρείται ότι πήρε το όνομά της από τους Αιθίοπες που ζούσαν και δραστηριοποιούνταν στην συγκεκριμένη τοποθεσία, εμπορευόμενοι την πραμάτεια τους περί το 1860 επί τουρκοκρατίας, κι επειδή η Αιθιοπία τότε ονομαζόταν Αβησσυνία, η πλατεία ονομάστηκε έτσι προς τιμή τους. Σε άλλη εκδοχή, λέγεται, πως η πλατεία πήρε το όνομά της το 1922 με την έλευση των προσφύγων, προς τιμήν της Αιθιοπίας πάλι, που προσφέρθηκε να δώσει τη βοήθειά της σ’ εκείνη τη δύσκολη για τους νεοφερμένους συγκυρία.
Ίσως δεν γνωρίζουν πολλοί ότι η ονομασία «Γιουσουρούμ» δόθηκε στην γνωστή αγορά της πλατείας Αβησσυνίας από έναν άνθρωπο, ο οποίος άθελά του έγινε η αιτία της δημιουργίας του παζαριού. Πρόκειται για τον Νώε Γιεσουρούμ, εβραϊκής καταγωγής, ο οποίος μετά από πολλές περιπέτειες και απελάσεις, ξεκινώντας από την Ισπανία και περνώντας από διάφορους τόπους, όπου έζησε για λίγο, κατέληξε το 1863 στην Αθήνα με την οικογένειά του στην συγκεκριμένη περιοχή που τότε ονομαζόταν «εβραϊκά», λόγω του ότι είχαν εγκατασταθεί εκεί οι Εβραίοι της πόλης. Ο Γιεσουρούμ – μετέπειτα Γιουσουρούμ – εκείνη την εποχή έκανε το επάγγελμα του γυρολόγου, του παλιατζή, ωστόσο ένα τυχαίο γεγονός έγινε η αιτία να μείνει στην ιστορία ως το πρόσωπο εκείνο που θα έδινε το όνομά του σε ένα από τα πιο γνωστά παζάρια της Ελλάδας.
Λέγεται ότι έφτασε στην Αθήνα για να εγκατασταθεί μια βροχερή Κυριακή και σταμάτησε στην πλατεία για να ξεκουραστεί και για να στεγνώσει τα ρούχα του. Όσο περίμενε αρκετοί περαστικοί ενδιαφέρθηκαν να τα αγοράσουν, ρωτώντας πόσο τα πουλάει. Ο Γιουσουρούμ δεν έχασε την ευκαιρία και εκείνη την ημέρα πούλησε όλα του τα ρούχα κερδίζοντας αρκετά χρήματα και καθώς τον χαρακτήριζε η ευστροφία και είχε ήδη αποκτήσει μεγάλη εμπειρία στο εμπόριο δεν άργησε να στήσει μόνιμο πάγκο στην πλατεία. Έτσι, γρήγορα, κοντά του μαζεύτηκαν κι άλλοι έμποροι και το παζάρι δεν άργησε να ξεκινήσει. Οι Αθηναίοι συμπάθησαν ιδιαίτερα τον έμπορο και τον υποστήριζαν αγοράζοντας, καθώς εκείνα τα χρόνια η ανέχεια δεν επέτρεπε την αγορά καινούργιων ρούχων παρά μόνο μεταχειρισμένων και με τον καιρό επικράτησε η φράση «πάμε στο Γιουσουρούμ». Εξάλλου μέχρι και σήμερα στην πλατεία υπάρχει απόγονος του Νώε Γιουσουρούμ, ο οποίος διατηρεί παλαιοπωλείο και απόγονος της οικογένειας υπήρξε και ο πρώτος πρόεδρος των παλαιοπωλών, όταν ιδρύθηκε το σωματείο τους το 1918 με βασιλικό διάταγμα.
Ενδιαφέρουσα είναι και η ιστορία του Μπιτ Παζάρ στη Θεσσαλονίκη. Η ιστορία του ξεκινά το 1928 σε μια εποχή που το πρόβλημα της εγκατάστασης των προσφύγων που έφερε η μικρασιατική καταστροφή το 1922 ήταν πολύ έντονο. Έτσι τότε, για τον σκοπό αυτό, παραχωρήθηκαν οικόπεδα στον Οικοδομικό Συνεταιρισμό Προσφύγων Θεσσαλονίκης και χτίστηκαν διώροφα κτίρια τα οποία εγκαινιάστηκαν παρουσία του Ελευθέριου Βενιζέλου. Στα δωμάτια των ορόφων διέμεναν οι πρόσφυγες και στο ισόγειο των κτιρίων λειτουργούσαν μικρομάγαζα, τα οποία πουλούσαν ως επί το πλείστον παλιά ρούχα, τα οποία ήταν γεμάτα ψείρες. Στην τουρκική γλώσσα bit (μπιτ) σημαίνει «ψείρα» κι έτσι επικράτησε η ονομασία Μπιτ Παζάρ, δηλαδή «η αγορά της ψείρας». Και σε αυτή την περιοχή παλαιοπωλεία λειτουργούν ως τις μέρες μας.
Αυτοί που ψάχνουν στα παλαιοπωλεία
Όταν βρίσκεται κανείς σε τέτοιους τόπους και χώρους αισθάνεται ότι μπαίνει και βαδίζει στην ιστορία, ότι μπορεί να την αγγίξει, κι έτσι δικαιολογημένα, αρκετοί είναι αυτοί που τους αρέσει να βρίσκονται σε κάθε ευκαιρία στα παλαιοπωλεία και στα παζάρια. Οι άνθρωποι που συχνάζουν σε αυτά, είτε περιστασιακά, είτε ως φανατικοί θαμώνες, προέρχονται από κάθε κοινωνικό στρώμα και για τον καθένα το κίνητρο για να μπει σε έναν τέτοιο χώρο είναι ξεχωριστό. Συλλέκτες που ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο, ψάχνοντας συγκεκριμένα αντικείμενα μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου και που πληρώνουν όσο – όσο, τουρίστες, ρομαντικοί, άλλοι που ψάχνουν μια φθηνή λύση ή να καλύψουν μια ανάγκη ή απλώς περίεργοι. Εξάλλου ο Κάρολος Ντίκενς σ’ ένα από τα πιο γνωστά και σημαντικά του έργα έχει δώσει τον τίτλο «The old curiosity shop» που στα ελληνικά μεταφράζεται κατά λέξη «το παλιό μαγαζί της περιέργειας», νουβέλα που κυκλοφορεί ως τις μέρες μας με τον ελεύθερα μεταφρασμένο τίτλο «Το παλαιοπωλείο». Σε αυτούς τους χώρους συχνάζουν επίσης και κάποιοι που τους αρέσουν οι ιστορίες – και οι παλαιοπώλες έχουν πολλές να διηγηθούν, αληθινές ή φανταστικές – και άλλοι, μα σε όποια κατηγορία κι αν ανήκει κανείς το σίγουρο είναι πως μια επίσκεψη σε έναν τέτοιο χώρο μοιάζει με ταξίδι. Υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που έλκονται τόσο πολύ από το παλιό που μπορεί να μπουν σ΄ ένα παλαιοπωλείο πρωί και να βγούνε βράδυ, «μεταναστεύοντας» για κάποιες ώρες σε άλλες εποχές.
Παλαιοπωλεία, παλιατζίδικα, αντικερί ή όπως αλλιώς κι αν ονομάσει κανείς αυτά τα μαγαζάκια – θα μπορούσαν να ονομαστούν μουσεία αναμνήσεων, νοσταλγίας ή κάτι τέτοιο – πάντα η εξερεύνησή τους είναι μία πρόκληση. Από το πάτωμα ως το ταβάνι, σε ράφια, σκάλες και περβάζια, πατάρια και αποθήκες, σε κάθε σπιθαμή, υπάρχουν τα κάθε λογής αντικείμενα για τους λάτρεις των vintage, rococo retro, κλασικού ή όποιου άλλου στυλ μα όχι μόνο, επιμελώς ατημέλητα ή ατημελώς επιμελημένα, περιμένοντας κάποιο χέρι να τα αγγίξει πάλι, κάποιον να τα επαναφέρει σε χρήση και να βρουν μια θέση ξανά στον κόσμο. Πράγματα με μηδαμινή αξία ή μεγαλύτερη, φτιαγμένα από ανθρώπους για ανθρώπους, καταδικασμένα ή ευλογημένα – ποιος ξέρει – να υπάρχουν και να περιφέρονται στο κόσμο για πολύ περισσότερο χρόνο απ’ ότι οι άνθρωποι που τα έφτιαξαν και τα χρησιμοποίησαν.
Ο παλαιοπώλης
Πάντα ανάμεσα στα πράγματα, ανάμεσα στις παλιατζούρες και τα εκλεπτυσμένα, ο παλαιοπώλης, συνήθως μια ευγενική και ήσυχη φιγούρα με μια φυσιογνωμία χαρακτηριστική που τη θυμάσαι, ήρεμη και επιβλητική, όμοια με τα πράγματα που εμπορεύεται. Ο παλαιοπώλης, που μέχρι ν’ ακουστεί η φωνή του, απαντώντας συνήθως στην ερώτηση «πόσο κάνει..;» ή «μήπως έχετε…;», περνά απαρατήρητος σαν σκιά. Άνθρωπος που συχνά θυμίζει σοφό, ασκητή, ή κάποιον που έχει ζήσει παραπάνω από τους άλλους ανθρώπους κι ας είναι μόνο σαράντα ή πενήντα. Με τόσα πράγματα γύρω του, με τόσες ιστορίες, μέσα του κουβαλά αιώνες. Πολλές φορές ξέρει τι ζητάς, τι ψάχνεις, τι χρειάζεσαι. Ξέρουν να διαβάζουν ανθρώπους οι παλαιοπώλες. Ξέρουν αν θέλεις κι αν μπορείς να ακούσεις τις ιστορίες τους. Θα σου πουν για χρόνους ακμής και παρακμής και θα σου απαντήσουν, ίσως καλύτερα απ’ τον καθένα, γιατί εμείς οι άνθρωποι κοιτάμε πιο πολύ προς τα πίσω παρά μπροστά μας.
Ακολουθεί συζήτηση με έναν παλαιοπώλη του Ηρακλείου για την εκπομπή “Καλό μεσημέρι” της ΚΡΗΤΗ TV.
Ακολουθεί ρεπορτάζ του Ερευνητικού Οργανισμού Ελλήνων (www.eoellas.org/) στο Μπιτ Παζάρ της Θεσσαλονίκης.
Πηγές
https://24grammata.com/?p=971&cpage=1
https://www.mixanitouxronou.gr/i-koynia-toy-1796-to-grafeio-toy- karamanli-kai-ta-pazaria-sto-gioysoyroym-pos-dimioyrgithike-i-grafiki-agora-stin-plateia-avissynias/
https://www.mixanitouxronou.gr/i-koynia-toy-1796-to-grafeio-toy-karamanli-kai-ta-pazaria-sto-gioysoyroym-pos-dimioyrgithike-i-grafiki-agora-stin-plateia-avissynias/
https://www.kathimerini.gr/835870/article/politismos/polh/to-paramy8i-twn-gioysoyroym
