Ο Πάολο Ουτσέλλο ήταν Ιταλός ζωγράφος και μαθηματικός. Κατά την περίοδο της πρώιμης Αναγέννησης στην Ιταλία δημιούργησε σπουδαία μωσαϊκά και γενικά ήταν από τους πρωταγωνιστές στην καλλιτεχνική δραστηριότητα της Φλωρεντίας του πρώτου μισού του 15ου αιώνα. Θεωρείται πρωτοπόρος στην δημιουργία μιας πολύ προσεγμένης προοπτικής στους πίνακές του. Ο Τζόρτζιο Βαζάρι, στο βιβλίο του «Le vite de’ più eccellenti pittori, scultori e architettori» το 1550, γράφει ότι ο Ουτσέλλο είχε πάθος με την προοπτική και ήταν ικανός να ξενυχτήσει στο εργαστήριο του, ψάχνοντας την καλύτερη θέση για το προοπτικό κέντρο. Σε αντίθεση με άλλους σύγχρονούς του καλλιτέχνες, ο Πάολο Ουτσέλλο προσπάθησε, μέσα από την προοπτική, να δώσει την αίσθηση του βάθους στα έργα, ενώ οι υπόλοιποι την χρησιμοποιούσαν για να αφηγηθούν διαφορετικά τις διαδοχικές σκηνές. Κατηγορήθηκε όμως για αυθαίρετη χρήση της προοπτικής και μη νατουραλιστική χρήση των χρωμάτων.
Η καταγωγή του Πάολο Ουτσέλλο
Ο Πάολο Ουτσέλλο, που το πραγματικό του όνομα ήταν Πάολο ντι Ντόνο, γεννήθηκε στη Φλωρεντία στις 15 Ιουνίου 1397. Πατέρας του ήταν ο Ντόνο ντι Πάολο, που ήταν κουρέας στο Πρατοβέκιο, μίας περιοχής κοντά στη Φλωρεντία. Το 1373. εγκαταστάθηκε στη Φλωρεντία και έλαβε φλωρεντινή υπηκοότητα. Η μητέρα του Πάολο Ουτσέλλο ήταν η ευγενούς καταγωγής Αντόνια ντι Τζοβάνι ντελ Μπεκκούτο.
Πως αποκτήθηκε το προσωνύμιο Ουτσέλλο
Από το 1407, σε ηλικία 10 ετών, ο Πάολο Ουτσέλλο μπήκε στο δυναμικό του εργαστηρίου του φλωρεντινού καλλιτέχνη Λορέντζο Γκιμπέρτι, για να εργαστεί ως βοηθός. Εκεί, γνωρίστηκε και με τον Ντονατέλλο, με τον οποίο παρέμειναν φίλοι σε όλη την διάρκεια της ζωής τους.
Από το 1407 μέχρι το 1412 ο Ουτσέλλο βοήθησε τον δάσκαλό του Γκιμπέρτι, να κατασκευάσει την βορινή θύρα του Βαπτιστηρίου της Φλωρεντίας. Αυτή την περίοδο είναι πιο πιθανό να απέκτησε και το προσωνύμιο «ουτσέλλο» («uccello»), που στα ιταλικά σημαίνει πουλί. Κι αυτό γιατί η κλίση του Ουτσέλλο ήταν ιδιαίτερη σε ότι αφορούσε την απόδοση της προοπτικής στα καλλιτεχνήματα των ζώων και ιδιαίτερα των πουλιών. Παρατηρούμε αυτή την απεικόνιση σε μια νωπογραφία στην Santa Maria Novella, παρότι στους άλλους πίνακές του δεν έχει απεικονίσει πουλιά. Σύμφωνα με τον Τζόρτζιο Βαζάρι, ο Ουτσέλλο λάτρευε τα πουλιά αλλά τα οικονομικά του δεν του επέτρεπαν να αποκτήσει δικά του, αφού δεν θα μπορούσε να τα συντηρήσει. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι η προέλευση του προσωνυμίου «ουτσέλλο» παραμένει αδιευκρίνιστη.
Ο Πάολο Ουτσέλλο εργάζεται ως ζωγράφος
Το 1414, ο Ουτσέλλο γράφτηκε στην Συντεχνία των ζωγράφων, που ονομαζόταν «Compagnia di San Luca». Από το 1424 και μετά άρχισε να εργάζεται και να ζει πια από το επάγγελμα του ζωγράφου. Την επόμενη χρονιά, το 1425, έγινε μέλος και της επίσημης Συντεχνίας των ζωγράφων στη Φλωρεντία, που είχε το όνομα «Arte dei Medici e degli Speziali». Περίπου την ίδια περίοδο, πήρε μαθήματα γεωμετρίας από τον Μανέττι. Δεν είναι όμως γνωστό ακριβώς από ποιον διδάχτηκε την τέχνη της ζωγραφικής, καθώς ο δάσκαλός του ασχολήθηκε με την γλυπτική.
Ο Πάολο Ουτσέλλο, κατά το διάστημα 1425 – 1430, βρέθηκε στην Βενετία, όπου φιλοτέχνησε τα ψηφιδωτά μωσαϊκά της πρόσοψης της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου. Ωστόσο, δεν έχει διασωθεί κάτι από εκείνο το έργο. Πιθανότατα, το έργο του επηρεάστηκε από τις νωπογραφίες του Πιζανέλλο και του Τζεντίλε ντα Φαμπριάνο, οι οποίες βρισκόταν τότε στο Ανάκτορο των Δόγηδων, και οι οποίες έχουν πια χαθεί.
Ενδεχομένως, πριν την επιστροφή του στην Φλωρεντία, ο Πάολο Ουτσέλλο να πέρασε από την Ρώμη, παρέα με τον Ντονατέλλο και ίσως και τον Μαζολίνο ντα Πανικάλε. Όπως αναφέρουν κάποιες εικασίες, που συνέλεξε ο Μαρτίνος Ε’ και αφορούσαν ανθρώπους της τέχνης εκείνης της εποχής, είναι πολύ πιθανό ο Πάολο Ουτσέλλο να συνεργάστηκε με τον Μαζολίνο στον κύκλο των εικόνων «Uomini illustri» («Επιφανείς άνθρωποι») στο Ανάκτορο Ορσίνι. Δυστυχώς όμως ούτε από αυτόν τον κύκλο έργων έχει διασωθεί κάτι.
Η επιστροφή του Ουτσέλλο στη Φλωρεντία
Το 1431, ο Πάολο Ουτσέλλο γυρίζει και πάλι στη Φλωρεντία. Εκεί, συμμετέχει στην κατασκευή των νωπογραφιών «Storie della Genesi» («Ιστορίες από τη Γένεση») στο περιστύλιο της Μονής της Σάντα Μαρία Νοβέλλα, το οποίο είναι γνωστό ως «Chiostro verde» («Πράσινο περιστύλιο»), εξαιτίας του πράσινου φόντου των τοιχογραφιών. Πρόκειται για τα παλιότερα έργα του Πάολο Ουτσέλλο, που έχουν διασωθεί, αν και δεν είναι επιμελώς διατηρημένα.
Ο Ουτσέλλο είναι επίσης ο δημιουργός μιας σειράς από νωπογραφίες και στο περιστύλιο της μονής του San Miniato al Monte, στις οποίες απεικόνισε σκηνές από μοναστικούς μύθους. Κι αυτό το έργο όμως είναι άσχημα διατηρημένο. Εντούτοις, μπορεί κανείς να διακρίνει την ομοιότητα των μορφών του με αυτών που βρίσκονται στην Σάντα Μαρία Νοβέλλα.
Ο έφιππος Σερ Τζον Χώκγουντ
Το 1436, ο Πάολο Ουτσέλλο ζωγράφισε στον Καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας (Santa Maria del Fiore), ένα από τα πιο σημαντικά του έργα, την σειρά με τον «έφιππο Σερ Τζον Χώκγουντ», έναν Άγγλο μισθοφόρο και διοικητή των στρατευμάτων της πόλης κατά τα τέλη του 14ου αιώνα. Ο Χώκγουντ, που είχε γεννηθεί στο Χέντινχαμ του Έσσεξ, αναφέρεται ότι είχε διακριθεί στις μάχες του Κρεσύ και του Πουατιέ. Για τον λόγο αυτό, ο βασιλιάς της Αγγλίας τον έχρισε Ιππότη. Το 1360, ως επικεφαλής μιας ομάδας μισθοφόρων, φτάνει και στην Ιταλία. Αρχικά μπήκε στην υπηρεσία της Πίζας και τελικά κατέληξε να γίνει διοικητής των φλωρεντινών στρατευμάτων. Οι Ιταλοί τον αποκαλούσαν Giovanni Acuto.
Είναι η αλήθεια ότι, αυτή η νωπογραφία έχει μόνο ένα προοπτικό κέντρο. Αυτός ήταν ο τρόπος που χρησιμοποίησε ο Ουτσέλλο για να αποδοθεί η ενέργεια τόσο του αλόγου όσο και του αναβάτη. Προσπάθησε παράλληλα να δώσει την εντύπωση μίας αγαλματικής μορφής, με σκοπό να προσαρμοστεί στο νέο στυλ, που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται στην τέχνη της Φλωρεντίας από την εποχή της γέννησής του.
Τα χρόνια από το 1434 μέχρι το 1454
Δεν είναι σίγουρο αν ο Πάολο Ουτσέλλο δημιούργησε τα έργα «Ιστορίες της Παρθένου» και «Ιστορία του Αγίου Στεφάνου» στο παρεκκλήσι της Ασσούντα της Φλωρεντίας. Αν όντως εκείνος δημιούργησε αυτά τα έργα, τότε θα πρέπει να είχε πρότινος επισκεφτεί και την παραπλήσια πόλη του Πράτο, κατά την περίοδο μεταξύ του 1434 και του 1440.
Κατά το διάστημα 1443 – 1444 ο Πάολο Ουτσέλλο εργάστηκε στον καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας. Εκεί, ζωγράφισε τις κεφαλές των τεσσάρων προφητών γύρω από το τεράστιο ρολόι που είναι τοποθετημένο στη δυτική πτέρυγα του εσωτερικού του ναού, ακριβώς επάνω από την είσοδο. Το έργο σχεδιάστηκε το 1443 σύμφωνα με την ώρα στην Ιταλία, όπου το κάθε 24ωρο έληγε με την δύση του ήλιου. Ο Πάολο Ουτσέλλο συνέβαλε επίσης και στην σχεδίαση των δύο βιτρώ που βρίσκονται στον θόλο του ναού.
Το 1444, ο καλλιτέχνης εργάστηκε στην Πάντοβα, ενώ γύρισε και πάλι στην ίδια πόλη την επόμενη χρονιά, το 1445, μετά από πρόσκληση του Ντονατέλλο. Το 1446, επιστρέφει στην Φλωρεντία, όπου δημιούργησε τις νωπογραφίες στην μονή της Σάντα Μαρία Νοβέλλα.
Την περίοδο 1447 – 1454, ο Ουτσέλλο εργάστηκε στον ναό «Σαν Μινιάτο αλ Μόντε» της Φλωρεντίας. Σε αυτόν, δημιούργησε τις λεγόμενες «σκηνές της μοναστικής ζωής».
Η μάχη του Σαν Ρομάνο
Ένα από τα σημαντικότερα έργα του Πάολο Ουτσέλλο είναι η «Μάχη του Σαν Ρομάνο». Το έργο αυτό δημιουργήθηκε από το 1435 μέχρι το 1440. Μερικοί όμως ιστορικοί τοποθετούν την χρονολογία του έργου αργότερα, στα χρόνια 1450 – 1456.
Ο πίνακας αυτός αρχικά ήταν ένα τρίπτυχο, που πιστευόταν ότι φιλοτεχνήθηκε κατά παραγγελία της οικογενείας των Μεδίκων και συγκεκριμένα του Κόζιμο του Πρεσβύτερου (Cosimo il Vecchio). Μάλιστα στο ανάκτορό του αναρτήθηκε το έργο μετά την ολοκλήρωσή του. Νεότερες έρευνες όμως έδειξαν ότι το έργο αυτό δεν το παρήγγειλε ο Κόζιμο ο Πρεσβύτερος αλλά ο Λεονάρντο Μπαρτολίνι Σαλιμπένι (1404 – 1479). Ο τελευταίος είχε σημαντικό ρόλο στο ξεκίνημα τον εχθροπραξιών με την Σιένα.
Το έργο αρχικά πίστευαν ότι απεικόνιζε τη μάχη του Σαντ’ Εγκίντιο που έγινε το 1416. Ύστερα όμως από μελέτες σε βάθος διαπιστώθηκε ότι στο έργο απεικονίζεται η μάχη του Σαν Ρομάνο, που έγινε το 1432 και είχε σαν αποτέλεσμα την νίκη του φλωρεντινού στρατού, ο οποίος βρισκόταν υπό την ηγεσία του Νικολό ντα Τολεντίνο, απέναντι στην Σιένα.
Σήμερα τα τρία κομμάτια του έργου βρίσκονται σε διαφορετικά μέρη. Το κεντρικό κομμάτι, στο οποίο απεικονίζεται και ο ντα Τολεντίνο, εκτίθεται στη Γκαλερία Ουφίτσι της Φλωρεντίας. Ένα άλλο κομμάτι του έργου εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνο και το τρίτο, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1440, εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου. Το τελευταίο κομμάτι αποκτήθηκε το 1863 μέσω της Συλλογής «Campana» και εκτίθεται στην πτέρυγα «Denon» του 1ου ορόφου, στο «Salon Carre». Είναι φανερό ότι και τα τρία κομμάτια του έργου τα είχε αποκτήσει στο τέλος ο Λορέντζο των Μεδίκων, που τα τοποθέτησε στο ανάκτορό του.
Ο τρίπτυχος αυτός πίνακας του Ουτσέλλο διαθέτει διάφορα αναγεννησιακά στοιχεία. Μερικά από αυτά είναι η απεικόνιση των μορφών ως αγάλματα και η προοπτική. Ο εξαιρετικός χειρισμός των χρωμάτων όμως και τα διακοσμητικά μοτίβα, τόσο στις μορφές όσο και στο τοπίο, παραπέμπουν στο γοτθικό στυλ, το οποίο οι ευγενείς της εποχής αγαπούσαν ιδιαίτερα, όπως οι ευγενείς που είχαν αναθέσει τη δημιουργία του τρίπτυχου αυτού έργου στον Πάολο Ουτσέλλο.
Η ιδιωτική ζωή του Πάολο Ουτσέλλο
Το 1453, ο Πάολο Ουτσέλλο παντρεύτηκε την Τομμάσσα Μαλιφίτσι. Την ίδια χρονιά γεννιέται και ο γιος τους, τον οποίο ονομάσανε Ντονάτο. Το 1456, το ζευγάρι απέκτησε και μια κόρη, την Αντόνια, η οποία απεβίωσε το 1491. Πολύ λίγα είναι γνωστά για την ζωή του κοριτσιού. Ξέρουμε μόνο ότι έγινε κι εκείνη ζωγράφος, ακολουθώντας τα βήματα του πατέρα της. Δεν ξέρουμε όμως κανένα έργο της. Το μόνο που γνωρίζουμε για την ζωή της είναι ότι έγινε καλόγρια στο Τάγμα των Καρμηλιτισσών. Ο Τζόρτζιο Βαζάρι την ανέφερε ως την «κόρη που ήξερε να ζωγραφίζει», ενώ και στο πιστοποιητικό θανάτου της αναφέρεται ως «pittoressa», δηλαδή ζωγράφος.
Ο ζωγράφος, κατά την περίοδο 1465 – 1469, μαζί με τον γιο του Ντονάτο, εργάστηκε στο Ουρμπίνο, στην κοσμική αδελφότητα «Corpus Domini», όπου επιμελήθηκε τα πλαϊνά μέρη της καινούργιας Αγία Τράπεζα. Το κεντρικό τμήμα είχε αναλάβει ο Γιούστους φαν Γκεντ, το οποίο ολοκλήρωσε το 1474. Το έργο του Ουτσέλλο εκεί αποτελείται από 6 ρεαλιστικές σκηνές, που σχετίζονται με τον αντισημιτικό μύθο περί βεβήλωσης. Είναι βασισμένο σε ένα υποθετικό γεγονός, που συνέβη στο Παρίσι το 1290, αν και δεν έχουν αποδοθεί όλες οι σκηνές στον Ουτσέλλο.
Το τελευταίο έργο ενός μεγάλου καλλιτέχνη
Η τελευταίο δημιουργία του Πάολο Ουτσέλλο είναι το έργο «Νυχτερινό Κυνήγι» («La Caccia notturna»), που ζωγραφίστηκε γύρω στο 1470. Το έργο αυτό σήμερα εκτίθεται στο Ασμόλειο Μουσείο της Οξφόρδης.
Τα τελευταία χρόνια της ζωή του ο Πάολο Ουτσέλλο δεν ήταν σε θέση να εργαστεί. Τον Νοέμβριο του 1475, ήδη βαριά άρρωστος, υπαγόρευσε την διαθήκη του. Πέθανε στις 10 Δεκεμβρίου 1475 στη Φλωρεντία στα 78 του χρόνια και δυο μέρες μετά ενταφιάστηκε στο νεκροταφείο του Αγίου Πνεύματος.
Στο ακόλουθο video φαίνονται κάποιες από τις δημιουργίες του Πάολο Ουσέλλο στο περιστύλιο της Μονής της Σάντα Μαρία Νοβέλλα, ύστερα από την προσπάθεια να ανακτηθούν.
Για το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από:
- Πάολο Ουτσέλλο, Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org. Τελευταία πρόσβαση: 21/5/21.
- Πάολο Ουτσέλο: αξιοσημείωτος για το πρωτοποριακό έργο του σχετικά με την οπτική προοπτική στην τέχνη. (2016). Ανακτήθηκε από: https://www.timesnews.gr. Τελευταία πρόσβαση: 21/5/21.
- Ρουμπέκα, Κ. (2012). Πάολο ντι Ντόνο, ο επονομαζόμενος Πάολο Ουτσέλλο, (Paolo di Dono ditto Paolo Uccello). Ανακτήθηκε από: http://www.artmag.gr. Τελευταία πρόσβαση: 21/5/21.
- Kαθεδρικός Ναός της Φλωρεντίας, Ανακτήθηκε από: https://www.taxidologio.gr. Τελευταία πρόσβαση: 21/5/21.
