Μια από τις αρχαιότερες περιοχές του νομού Φθιώτιδας είναι η Λοκρίδα ή αλλιώς Λοκρίς. Η αρχαιότερη ονομασία της παραπέμπει σε σημαντικά ιστορικά και πολιτισμικά επιτεύγματα. Ορισμένα από αυτά ίσως μας είναι και σήμερα γνωστά. Αλλά υπάρχουν κάποια άλλα τα οποία ακόμη και σήμερα δεν έχουν δει το φως της δημοσιότητας. Η σημαντικότητα αυτών των γεγονότων αλλά και των επιτευγμάτων δεν είναι ευρέως γνωστά σε όλους τους ανθρώπους και σε όλους τους λαούς.
Η Λοκρίδα αποτελεί περιοχή της περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας, που στην αρχαιότητα χωρίζονταν στην Οζολία Λοκρίδα, ή αλλιώς με την σημερινή της πλέον ονομασία Εσπερία Λοκρίδα, και την Οπουντία Λοκρίδα. Εξ ου και οι κάτοικοι της ονομάστηκαν Λοκροί.
Η διάλεκτος που κυριάρχησε στα αρχαία μόλις χρόνια ήταν η Δωρική, μετά την προσέλευση των Δωριέων προς την σημερινή περιοχή της Λοκρίδας.
Αρχαία Λοκρίδα
- Οζολία Λοκρίδα
Η Οζολία Λοκρίδα ήταν το δυτικό τμήμα της περιοχής της Λοκρίδας, δυτικά των Δελφών. Χωριζόταν από την Οπουντία Λοκρίδα με το όρος Παρνασσός και την Δωρίδα. Δυτικά εκτεινόταν μέχρι το Αντίρριο και ανατολικά μέχρι την φωκική πόλη Κρίσα (σημερινό Χρισσό). Βόρεια συνόρευε με την Δωρίδα, ανατολικά με την Φωκίδα, δυτικά με την Αιτωλία και νότια με τον Κορινθιακό κόλπο. Οι κάτοικοί της ονομάζονταν Οζολοί ή Εσπέριοι Λοκροί και γεωγραφικά καταλάμβανε περίπου τον σημερινό νομό Φωκίδας. Πρωτεύουσα της Οζολίας ήταν η Άμφισσα, η οποία βρίσκεται στην βόρεια άκρη του Κρισαίου Πεδίου και καταστράφηκε το 338 π.Χ. από τον Φίλιππο Β’ της Μακεδονίας.
Η άλλη σημαντική πόλη αλλά και το κυριότερο λιμάνι της περιοχής ήταν η Ναύπακτος. Εκεί οι Οζολοί Λοκροί έφτιαχναν τα πλοία του στόλου τους όπως δείχνει και το όνομα της πόλης (από το αρχαίο ναύς που σημαίνει πλοίο). Η πόλη δέχθηκε επίθεση από τους Αθηναίους, ενώ ήρθαν στην πόλη Μεσσήνιοι πρόσφυγες. Κοντά στην Ναύπακτο υπήρχε η πόλη Χαλκίς και ο λόφος Ταφίασσος. Εκεί βρίσκονταν οι τάφοι των κενταύρων όπου όπως λεγόταν, από τα σώματα τους που είχαν αποσυντεθεί ανάβλυζε ένα δύσοσμο νερό. Από αυτό ίσως να προήλθε το όνομα των Οζολών Λοκρών.
Άλλες σημαντικές πόλεις κοντά στην θάλασσα ήταν η Οιάνθεια (κάποιοι πιστεύουν ότι η τοποθεσία της πόλης βρίσκεται στο σημερινό Γαλαξίδι, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι εκεί βρισκόταν η πόλη Χάλειον και πως η Οιάνθεια βρισκόταν πιο δυτικά) και το Ευπάλιο. Επίσης υπήρχε η πόλη Αλωπή, ενώ σημαντικό οχυρό ήταν η Μυωνία (σημερινή Αγία Ευθυμία). Ήταν ορεινή περιοχή, με τα βουνά Κόραξ (σημερινά Βαρδούσια), Ασέληνον όρος (σημερινή Γκιώνα) και Παρνασσό και τον ποταμό Ύλαιθο (σημερινός Μόρνος). Άλλες σημαντικές πόλεις της Οζολίας Λοκρίδας ήταν η Τριταία, η Μεσσαπία, το Τείχιο, το Κροκύλειο, η Ποτιδάνεια, ο Τολοφώνας, η Αντίκυρα και οι Ερυθραί.
- Οπουντία Λοκρίδα
Η Οπουντία Λοκρίδα αποτελούσε το ανατολικό τμήμα της Λοκρίδας βόρεια της Φωκίδας και βορειοδυτικά της Βοιωτίας, κατά μήκος του Βόρειου Ευβοϊκού κόλπου, από τις Θερμοπύλες κοντά στον Μαλιακό κόλπο μέχρι την πόλη Αλαί (σημερινός Θεολόγος), που αποτελούσε το σύνορο με την Βοιωτία. Ουσιαστικά είναι περίπου η σημερινή περιοχή της επαρχίας Λοκρίδας του νομού Φθιώτιδας.
Πρωτεύουσα ήταν ο Οπούς (σημερινή Αταλάντη) που ήκμασε κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. και από αυτήν οι κάτοικοι ολόκληρης της Ανατολικής Λοκρίδας ονομάζονταν Οπούντιοι Λοκροί. Επίνειο της πρωτεύουσας αποτελούσε ο Κύνος (σημερινές Λιβανάτες), απέναντι από την Αιδηψό, όπου τελείωνε ο Οπούντιος Κόλπος. Μεταξύ του Οπούντα και του Κύνου υπήρχε εύφορη πεδιάδα. Στον Κύνο λέγεται, ότι έζησε ο Δευκαλίων και εκεί υπάρχει ο τάφος της γυναίκας του Πύρρας.
Ο Όμηρος αναφέρει ότι ο Πάτροκλος ήταν από τον Οπούντα, ενώ ο βασιλιάς Αίας ο Λοκρός ήταν από την πόλη Νάρυξ. Κοντά στον Μαλιακό κόλπο ήταν η Αλωπή (συνώνυμη με αυτή της Οζολίας Λοκρίδας), η Δαφνούς (σημερινός Άγιος Κωνσταντίνος), που αργότερα κατεδαφίστηκε, και η Ελάτεια. Μετά την Δαφνούντα υπήρχε το όρος Κνημίς, όπου οι Λοκροί εκεί ονομάζονταν Επικνημίδειοι.
Γνωστός ήταν ο ποταμός Βοάγριος ή Μάνης όπως αναφέρει ο Στράβων, ο οποίος πήγαζε από το όρος Κνημίς και κατέληγε στον Ευβοϊκό μεταξύ των πόλεων Σκάρφεια και Θρόνιο πιο πάνω από τις οποίες βρίσκονταν η Νίκαια και η Ηράκλεια κοντά στις οποίες βρισκόταν το βουνό Οίτη, ενώ μικρότερος ποταμός ήταν ο Πλατάνιος.
Άλλες σημαντικές πόλεις της Οπουντίας Λοκρίδας ήταν η Βουμελιταία (σημερινό Μαρτίνο), ο Κάλιαρος, η Βέσα, οι Αυγείαι, η Λάρυμνα και η Τάρφη, Αβαί, Κορσεία, Αλπήνοι, Βουμελιταία και Κυρτώνη.
Η ιστορία της
- Η Οπούντια Λοκρίδα
Η Ανατολική Λοκρίδα συνέπιπτε κατά την αρχαιότητα με τη λωρίδα γης που εκτεινόταν από τις Θερμοπύλες έως τη Λάρυμνα. Οριζόταν Δ-ΝΔ από τους ορεινούς σχηματισμούς του Καλλίδρομου, της Κνημίδας και του Χλωμού. Συνόρευε προς Δ με την κοιλάδα του Σπερχειού, τους Μαλιείς και τους Οιταίους, προς Ν-ΝΔ με τους Φωκείς και προς Ν-ΝΑ με τους Βοιωτούς.
Κατά τον Όμηρο η Λοκρίδα βρίσκεται απέναντι από την Εύβοια. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, από τις ομηρικές πόλεις μόνον ο Κύνος μπορεί να ταυτιστεί με κάποια βεβαιότητα με το ύψωμα Πύργος, που βρίσκεται στην παραλία των Λιβανατών. Η γεωγραφική θέση των Ανατολικών Λοκρών επάνω στο σημαντικότερο έως σήμερα οδικό άξονα, που συνδέει το βόρειο με το νότιο τμήμα της ελληνικής χερσονήσου, ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας, υπήρξε καθοριστική για τις ιστορικές τύχες της γενικά.
Το όνομα Λοκρίς προέρχεται από τη λέξη Λοκρός, της οποίας η προέλευση δεν είναι γνωστή με σιγουριά. Κατά μια άποψη προέρχεται από τη λέξη “λεκρός” που σημαίνει φύτρα κέρατου. Κατ’ επέκταση αφορά στους τοξότες με τόξα καμωμένα από ελαφίσια κέρατα και είναι δε γνωστό, ότι οι Λοκροί χαρακτηρίζονται στην αρχαία ελληνική γραμματεία ως “τοξότες”. Λοκρός ονομαζόταν και ο επώνυμος ήρωας και γενάρχης των Λοκρών, γιος του Φύσκου, αδερφός του Ίωνα, εγγονός του Δευκαλίωνα και πατέρας του Οπούντα, επώνυμου ήρωα της κυριότερης πόλης της Ανατολικής Λοκρίδας.
Οι πρώτοι κάτοικοι της Λοκρίδας ήταν πιθανόν Αιολείς. Από τον Όμηρο μπορούμε να συμπεράνουμε, ότι οι Λοκροί ήταν μεταξύ των πρώτων φύλων, αν όχι οι πρώτοι, που ονομάστηκαν Έλληνες. Οι Ανατολικοί Λοκροί χαρακτηρίζονται και με τα επίθετα Οπούντιοι, Επικνημίδιοι και Υποκνημίδιοι. Ο όρος Οπούντιοι αναφέρεται από τους παλαιότερους αρχαίους συγγραφείς. Σύμφωνα με τον Όμηρο οι Ανατολικοί Λοκροί έλαβαν μέρος στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας με πλοία και πολεμιστές.
Η Εώα Λοκρίδα χωριζόταν κατά την αρχαιότητα στην Οπουντία και την Επικνημιδία Λοκρίδα. Οι πόλεις της Οπουντίας Λοκρίδος που αναφέρει ο Όμηρος είναι ο Κύνος, ο Οπούς, ο Καλλίαρος, η Βήσσα, η Σκάρφη, οι Αυγειαί, η Τάρφη και το Θρόνιον. Ο γενάρχης των Λοκρών ήταν ο Λοκρός, γιος του Αμφικτύονα, εγγονός του Δευκαλίων και πατέρας του Οπούντα. Ο πατέρας του Πατρόκλου, Μενοίτιος, βασίλευε στον Οπούντα της Λοκρίδος.
Αρχηγός των Λοκρών στην Τρωική εκστρατεία ήταν ο Αίας του Οιλέως. Τον Αίαντα του Οιλέως τον βρίσκουμε να μάχεται σκληρά, μαζί με τον Αίαντα Τελαμώνιο, τον Μενέλαο, τον Ιδομενέα, τον Μηριόνη για να πάρουν οι Αχαιοί το σώμα του νεκρού Πατρόκλου. Αυτό αποδεικνύει ότι οι Λοκροί ήταν κοινωνοί του Μυκηναϊκού πολιτισμού. Ήταν οι πρώτοι που αποίκησαν το Ίλιον μετά την πτώση της Τροίας.
Το πολίτευμα των Λοκρών ήταν αριστοκρατικό και ολιγαρχικό και την εξουσία είχαν οι «εκατό οίκοι», με επικεφαλής τον άρχοντα και την Βουλή (με 100 μέλη) και την Εκκλησία (με 1.000 μέλη). Διαιρούνταν σε 100 αριστοκρατικά γένη με ονόματα μητρωνυμικά.
Η θέση της γυναίκας στου Ανατολικούς Λοκρούς, που ήταν αποφασιστική σε ορισμένους τομείς της ζωής (οικογένεια–θρησκεία), και το γεγονός ότι οι μητέρες καθόριζαν τη γραμμή καταγωγής και τα ονόματα, καθώς και το ότι οι ευγενείς ανήκαν την καταγωγή τους σε θηλυκές θεότητες ή ηρωίδες, έδωσαν αφορμή στους μελετητές να μιλήσουν για “μητριαρχία” στην Ανατολική Λοκρίδα.
Κατά τους Περσικούς Πολέμους, οι Λοκροί συνέπραξαν με τους άλλους Έλληνες εναντίον του Ξέρξη στις Θερμοπύλες. Όταν όμως η στρατιά του Ξέρξη επιτέθηκε από τα νώτα στους Έλληνες και ενισχύθηκε ο στόλος του από τον Μεγαβάντη, οι Λοκροί υπερασπίστηκαν τα παράλια τους με μεγάλες απώλειες πλοίων και ανδρών. Μετείχαν με πλοία τους στη ναυμαχία του Αρτεμισίου και της Σαλαμίνας και πολέμησαν ως εθελοντές στις Πλαταιές.
Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο τάχθηκαν με το μέρος των Σπαρτιατών και τους βοήθησαν με ιππείς, διότι προφανώς ο στόλος τους είχε καταστραφεί από τους Αθηναίους, και η περιοχή γύρω από τον Οπούντα έγινε πεδίο μαχών και υπέστη πολλές καταστροφές.
Αίας ο Λοκρός
Μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες στην μυθολογία της Λοκρίδας ήταν ο Αίας ο Λοκρός. Ο οποίος υπήρξε εθνικός ήρωας των Λοκρών, γιος του Οιλέα, ο ένας από τους δύο πιο γνωστούς ήρωες με αυτό το όνομα –ο άλλος ήταν ο Αίας ο Τελαμώνιος από την Σαλαμίνα- που έλαβαν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο.
- Ο μύθος
Κατά τη μυθολογία ο Αίας περιγράφεται ως τρομερός μαχητής, άψογος ακοντιστής και τοξότης και απίστευτα ταχύς αν και μικρόσωμος. Τα φυσικά του αυτά γνωρίσματα οδήγησαν σε πράξεις ξακουστές και έγραψαν τελικά το όνομα του στην ιστορία. Οι Λοκροί πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο υπέρ των Αχαιών με 40 ολόμαυρα πλοία και με 4.800 άνδρες, αφού η χωρητικότητα του κάθε πλοίου ήταν 120 άτομα.
Ο αρχηγός τους Αίας πάντα με ελαφριά πανοπλία και οπλισμό αναδείχθηκε σε έναν από τους σπουδαιότερους ήρωες σε μάχες σώμα με σώμα. Η ιστορία θέλει και το στρατό των Λοκρών να είναι ελαφρά οπλισμένος με τόξα και σφεντόνες που όμως δεν τον ακολουθεί, όταν πολεμά ως πρόμαχος αφού χρησιμοποιούν τα προορισμένα για μάχη από απόσταση όπλα τους.
Αν και πολύ διαφορετικός έως και εντελώς αντίθετος από τον συνώνυμο του, Αίαντα τον Τελαμώνιο από τη Σαλαμίνα, συνενώνει το στράτευμα του μαζί του. Έτσι, κατατροπώνει Τρώες εχθρούς οι οποίοι οπισθοχωρούν τρομαγμένοι αλλά εκείνος τους προφταίνει και τους σκοτώνει. Ο Αίας ξεχώρισε επίσης και στους επιτάφιους αγώνες του Πάτροκλου όπου κατατάσσεται δεύτερος μετά τον Οδυσσέα ύστερα από παρέμβαση της θεάς Αθηνάς που του στερεί τη νίκη.
Πέρα όμως από τα θετικά χαρακτηριστικά του ο Αίας διακρίνεται για την αλαζονεία και υπεροψία του. Διέπρεψε στον πόλεμο εναντίον των Τρώων και μετά την άλωση της Τροίας. Καθώς οι Αχαιοί ορμούν στο εσωτερικό της πόλης, ο Αίας μπαίνει στο ναό της Αθηνάς. Εκεί η Κασσάνδρα η κόρη του Πριάμου και της Εκάβης που περιγράφεται από τον Όμηρο ως η «καλλίστη πασών». Ζητά προστασία από τη θεά, όμως παρόλα αυτά ο Αίας ατίμασε την ιέρεια μέσα στον ναό της θεάς Αθηνάς.
- Ο Αίας ο Λοκρός ατιμάζοντας την Κασσάνδρα
Το ατίμασμα της μάντισσας Κασσάνδρας κάνει το ξόανο της θεάς Αθηνάς να ζωντανέψει και να στυλώσει τα μάτια της στον ουρανό. Οι Αχαιοί για να την εξευμενίσουν αποφασίζουν να προχωρήσουν στο λιθοβολισμό και το θάνατο του Αίαντα. Δεν έπρεπε σε καμία περίπτωση να χάσουν την προστασία της θεάς. Εκείνος όμως καταφέρνει προσωρινά να γλυτώσει με ικεσίες στο βωμό της Αθηνάς.
Μετά το τέλος του τρωικού πολέμου οι Λοκροί ξεκινούν το ταξίδι της επιστροφής στην πατρίδα. Η ακόλαστη όμως πράξη του Αίαντα δεν έχει ξεχαστεί από τη Θεά Αθηνά. Έτσι, με κεραυνούς βυθίζει το πλοίο.
Κατά την επιστροφή στην Λοκρίδα, ξέσπασε καταιγίδα κοντά στην Εύβοια. Ο Αίας σώθηκε πάνω σε έναν βράχο λέγοντας προς τους θεούς, ότι θα επιβιώσει παρά την θέληση τους. Τότε ο Ποσειδώνας προσβεβλημένος από την αλαζονεία του, διέλυσε τον βράχο με την τρίαινα του και ο Αίας χάθηκε. Πιστεύεται ότι το σώμα του έχει θαφτεί είτε στη Μύκονο ή στη Δήλο σύμφωνα με μια ταφική επιγραφή που αναφέρει: «Αἴαντος τοῦ Οϊλέως κειμένου ἐν Μυκόνῳ τῇ νήσῳ».
Η θεά Αθηνά, εξαιτίας της ασέβειας του Αίαντα, προκάλεσε τα δεινά της φυλής των Λοκρών για χίλια χρόνια. Έτσι, τους υποχρέωσε να στέλνουν κάθε χρόνο παρθένες καλών οικογενειών στο ναό της Αθηνάς στο Ίλιον, για να υπηρετούν σαν δούλες στον ναό της. Οι Λοκροί πολεμώντας με την φάλαγγα τους, άφηναν πάντα μια θέση κενή. Αυτό γινόταν διότι πίστευαν, ότι ο Αίας πολεμούσε πάντα μαζί τους και μετά τον θάνατό του.
Η γιορτή των Λοκρών προς τιμήν του ήρωά τους ήταν τα “Αιάντεια”. Επίσης κάθε χρόνο φόρτωναν ένα ολόκληρο καράβι με προσφορές. Αφού του έβαζαν φωτιά το άφηναν να πλέει ακυβέρνητο, ώσπου να καταστραφεί ολοσχερώς τιμώντας τον ήρωα τους.
Πολλά νομίσματά τους τον απεικόνιζαν σαν τον αγέρωχο και υπερήφανο πολεμιστή. Στην πρόσθια όψη αναγνωρίζεται η μορφή της Περσεφόνης. Στην οπίσθια, αναπαριστάται ο μαχητής Αίας, γυμνός και σε επιθετική στάση μόνο με μια περικεφαλαία . Στο δεξί του χέρι κρατά ένα ξίφος. Στο αριστερό μια ασπίδα που την κοσμεί ένας δράκος. Το σώμα του αποδίδεται ως γυμνασμένο και στιβαρό όπως θα φανταζόμασταν κάθε γενναίο πολεμιστή έτοιμο για μάχη.
Στη Λοκρίδα τιμάται ακόμη σήμερα. Η αγέρωχη μορφή του αναδεικνύεται σε επίσημο έμβλημα του δήμου Λοκρίδας.
- Επιρροές Ποιητών
Αρκετοί ήταν οι ποιητές εκείνοι που επηρεάστηκαν από τα γεγονότα και τα πρόσωπα της περιοχής.
Παίζοντας καθοριστικό ρόλο στην αναγνωρισιμότητα τόσο της περιοχής όσο και των προσώπων. Όπου διαδραμάτισαν με ανεξίτηλο τρόπο την ιστορικομυθολογική υπόσταση της περιοχής.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι ο αρχαίος τραγικός ποιητής Σοφοκλής έγραψε και σχετική τραγωδία, «Αίας ο Λοκρός», οποία δυστυχώς δε διασώθηκε.
Ο Όμηρος λέγεται πως ήταν ένας από αυτούς τους ποιητές που εμπνεύστηκε από τα γεγονότα και τα πρόσωπα της Λοκρίδας. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο έγραψε χαρακτηριστικά:
Λοκρών δ’ ηγεμόνευεν Οϊλήος ταχύς Αίας,
μείων, ούτε τόσος γε όσος Τελαμώνιος Αίας,
Advertising
αλλά πολύ μείων, ολίγος μέν έην, λινοθώρηξ,
εγχείη δ’ εκέκαστο Πανέλληνας και Αχαιούς.
«Τους Λοκρούς κυβερνούσε ο γρήγορος Αίας, γιος του Οϊλέα, πολύ πιο μικρόσωμος απ’ τον (άλλον) Αίαντα, το γιο του Τελαμώνα. Ήταν μικρόσωμος και φορούσε λινό θώρακα, στο κοντάρι όμως ξεπερνούσε όλους τους Έλληνες και τους Αχαιούς»
— Ομήρου Ιλιάδα Β 527-530
Advertising
Πηγές:
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1_%CE%9B%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%AF%CE%B4%CE%B1#.CE.94.CE.B5.CE.AF.CF.84.CE.B5_.CE.B5.CF.80.CE.AF.CF.83.CE.B7.CF.82
- http://www.dimos-lokron.gov.gr/el/opountia_lokris
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%AF%CE%B1%CF%82_%CE%BF_%CE%9B%CE%BF%CE%BA%CF%81%CF%8C%CF%82
Σύνταξη κειμένου: Ανθή Σακκά
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
