Μπορεί να πρόκειται απλά για τη φαντασία των δημιουργών της ταινίας, αλλά και μόνο το γεγονός ότι μπορείς να δεις τις σκέψεις, τις αναμνήσεις και τα συναισθήματα προσωποποιημένα, σε βοηθάει να καταλάβεις περισσότερα για τον εαυτό σου απ’ όσο τα επιστημονικά βιβλία.
Το πώς δουλεύει το μυαλό είναι ένα θέμα που συναρπάζει το περισσότερο κόσμο. Σε ένα βαθμό αποτέλεσε αντικείμενο των σπουδών μου, προσπαθώντας να αποκρυπτογραφήσω τόσο τη δική μου συμπεριφορά όσο και τη συμπεριφορά των ανθρώπων γύρω μου.
Αυτά για την πραγματικότητα, μηνύματα είναι έξυπνα ενσωματωμένα στην εφευρετική αφήγηση και το εντυπωσιακό animation της Disney + Pixar, το Inside Out (μτφρ., «Τα μυαλά που κουβαλάς»). Πρόκειται για μια ταινία που προσθέτει αξία, μια ταινία που προσθέτει ένα πετραδάκι στο να αλλάξει η καθημερινή μας ζωή προς το καλύτερο.
Κατ’ αρχήν δυο λόγια για την υπόθεση:
Η Riley είναι ένα 11χρονο κορίτσι που μετακομίζει με τους γονείς της στο Σαν Φρανσίσκο, όπου εδρεύει η νέα εταιρία του πατέρα της. Η Riley κατευθύνεται από τα συναισθήματά της – τη Χαρά, τον Φόβο, τον Θυμό, την Αηδία και τη Θλίψη. Τα συναισθήματα ζουν στο Κέντρο Ελέγχου μέσα στο μυαλό της, αναστατώνονται καθώς αγωνίζονται να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Η Χαρά, το κυρίαρχο και σημαντικότερο συναίσθημα της Riley, προσπαθεί να διατηρήσει το ηθικό υψηλό, αλλά τα υπόλοιπα συναισθήματα συγκρούονται μεταξύ τους για το πώς να διαχειριστούν μια διαφορετική πόλη, ένα νέο σπίτι κι ένα καινούριο σχολείο.
Για τη δημιουργία της ταινίας, συνέβαλαν ο Paul Ekman διάσημος Πανεπιστημιακός στην “ψυχολογία του συναισθήματος” και ο Dacher Keltner Πανεπιστημιακός επίσης, από τους νέους ερευνητές της θετικής ψυχολογίας.
Η ταινία έχει μερικά βαθιά πράγματα να πει για τη φύση των συναισθημάτων μας, κάτι που δεν είναι τυχαίο, καθώς ο Dacher Keltner, βοήθησε να διασφαλιστεί ότι, παρά ορισμένες προφανείς δημιουργικές ελευθερίες, τα θεμελιώδη μηνύματα της ταινίας για το συναίσθημα συνάδουν με την επιστημονική έρευνα.
Η ταινία μας πρόσφερε μια νέα γλώσσα επικοινωνίας, έναν πιο χαλαρό αλλά παράλληλα ουσιαστικό τρόπο να μιλήσουμε για τα συναισθήματά μας.
Η ευτυχία δεν είναι μόνο η χαρά.
Όταν ξεκινά η ταινία, το συναίσθημα της Χαράς κυβερνά μέσα στο μυαλό της Riley. Ο πρωταρχικός της στόχος είναι να βεβαιωθεί ότι η Riley είναι πάντα χαρούμενη. Αλλά στο τέλος της ταινίας, το συναίσθημα της Χαράς, μαθαίνει ότι υπάρχουν πολλά περισσότερα στο να είσαι ευτυχισμένος από την απεριόριστη θετικότητα. Στην πραγματικότητα, στο τελευταίο κεφάλαιο της ταινίας, όταν η Χαρά παραχωρεί τον έλεγχο σε κάποια από τα συναισθήματά, ιδιαίτερα στη Θλίψη, η Riley φαίνεται να πετυχαίνει μια βαθύτερη μορφή ευτυχίας.
Αυτό αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο πολλοί κορυφαίοι ερευνητές συναισθημάτων βλέπουν την ευτυχία. Η Sonja Lyubomirsky, συγγραφέας, ορίζει την ευτυχία ως «την εμπειρία της χαράς, της ικανοποίησης ή της θετικής ευημερίας, σε συνδυασμό με την αίσθηση ότι η ζωή κάποιου είναι καλή, έχει νόημα και αξίζει τον κόπο». Τα θετικά συναισθήματα όπως η χαρά είναι σίγουρα μέρος της συνταγής για την ευτυχία, δεν είναι όμως μόνο αυτό.
Τι γίνεται όμως με όλα τα άλλα συναισθήματα;
Με μεγάλη ευαισθησία, το Inside Out δείχνει πως τα σκληρά συναισθήματα όπως η λύπη, ο φόβος κι ο θυμός, μπορεί να είναι εξαιρετικά άβολα για τους ανθρώπους – γι’ αυτό πολλοί από εμάς καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για να τα αποφύγουν. Αλλά στην ταινία, όπως και στην πραγματική ζωή, όλα αυτά τα συναισθήματα εξυπηρετούν έναν σημαντικό σκοπό, παρέχοντας εικόνα για το εσωτερικό και το εξωτερικό μας περιβάλλον με τρόπους που μπορούν να μας βοηθήσουν να συνδεθούμε με τους άλλους, να αποφύγουμε τον κίνδυνο ή να ανακάμψουμε από την απώλεια.
Προς το τέλος της ταινίας, η Χαρά κάνει αυτό που ορισμένοι ερευνητές θεωρούν τώρα ότι είναι η πιο υγιής μέθοδος για να δουλέψεις με τα συναισθήματα: αντί να αποφύγει ή να αρνηθεί τη λύπη, η Χαρά αποδέχεται τη λύπη για αυτό που είναι, συνειδητοποιώντας ότι είναι ένα σημαντικό μέρος της συναισθηματικής ζωής της Riley.
Επίσης, η ταινία είναι ακόμα πιο αξιοσημείωτη για το πώς παρουσιάζει την θλίψη: τόσο διακριτικά που ποτέ δεν χρειάζεται να την χαρακτηρίσει ως κατάθλιψη. Η Riley είναι προφανώς καταθλιπτική και έχει καλούς λόγους να είναι.
Η άβυσσος όπου έχουν πεταχτεί οι βασικές αναμνήσεις της είναι επίσης μια αναπαράσταση της κατάθλιψης. Πιστή όμως στη ζωή, η Riley μένει στην προσωπική της άβυσσο μέχρι να είναι έτοιμη να σκαρφαλώσει απ’ αυτήν. Δεν υπάρχει μαγική θεραπεία που θα κάνει τον πόνο να φύγει. Απλώς πρέπει να είναι υπομονετική και να νιώθει ότι την αγαπούν (Katz, 2018).
Γιατί όλο το εσωτερικό χάος;
Ενώ η χαρά και η λύπη χάνονται σε άλλα μέρη του μυαλού, ο Φόβος, ο Θυμός και η Αηδία βρίσκονται σε κατάσταση πανικού – μια κατάλληλη απεικόνιση του τι μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια μιας τραυματικής εμπειρίας ή ενός σημαντικού γεγονότος ζωής, τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες (Krecko, 2018).
Τέτοιες αναμνήσεις «μπορεί στην πραγματικότητα να απαιτούν περισσότερο χρόνο για τον εντοπισμό ανάμεικτων συναισθημάτων, την επεξεργασία της εμπειρίας και την αποθήκευση μιας μνήμης», λέει η Fran Walfish , ψυχοθεραπεύτρια παιδιών και σχέσεων και συγγραφέας του The Self-Aware Parent .
Η πιο εντυπωσιακή πτυχή του Inside Out είναι η έμφαση στην ενδοπροσωπική επικοινωνία. Όλοι είμαστε εξοικειωμένοι με την έννοια της διαπροσωπικής επικοινωνίας, η οποία περιλαμβάνει τον τρόπο αλληλεπίδρασης μεταξύ μας, αλλά η έννοια της ενδοπροσωπικής επικοινωνίας ασχολείται περισσότερο με το πώς σχετιζόμαστε και αλληλεπιδρούμε με τον εαυτό μας.
Τα συναισθήματα μέσα από το πρίσμα της ψυχολογίας
Οι περισσότερες ψυχολογικές σχολές σκέψης θα συμφωνήσουν ότι αυτές οι δύο έννοιες συνδέονται. Συχνά, η διαπροσωπική πτυχή της επικοινωνίας μας βασίζεται ή προέρχεται από τις ενδοπροσωπικές μας διαδικασίες, και αυτό μπορεί να είναι μια βασική ιδέα για την κατανόηση της συμπεριφοράς που προκύπτει (Ali, 2017).
Το Inside Out μας δίνει μια εικόνα για τη λειτουργία των ενδοπροσωπικών διαδικασιών και το απεικονίζει αυτό με έναν συγγενή και αναγνωρίσιμο τρόπο. Οι χαρακτήρες που αντιπροσωπεύουν το συναίσθημα είναι καθολικά παρόμοιοι μέσα στο κεφάλι κάθε χαρακτήρα, αλλά μοναδικά διαφορετικοί ταυτόχρονα.
Αυτή είναι μια ακριβής αναπαράσταση καθώς όλοι βιώνουμε παρόμοια συναισθήματα, αλλά όλα είναι μοναδικά για εμάς. Η κοινότητα των χαρακτήρων της ταινίας, μας επιτρέπει να κάνουμε μια συνομιλία βασισμένη στην κοινή ταύτιση του καθενός από εμάς με αυτούς τους χαρακτήρες ενώ, ταυτόχρονα, αναγνωρίζουμε τη δική μας ιδιαίτερη μοναδικότητα.
Είμαστε όλοι πολυδιάστατα όντα που βιώνουμε συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές. Νιώθουμε, σκεφτόμαστε και πράττουμε. Δίνουμε έμφαση στη συμπεριφορά γιατί συχνά είναι το μόνο που πρέπει να συνεχίσουμε, δεδομένου ότι είναι παρατηρήσιμη και αυτό που μπορούμε να δούμε. Η ταινία παίρνει αυτή την ιδέα και την προχωράει με τρόπους που την κάνει αστεία, συναρπαστική και συγκινητική.
«Τα καλύτερα και τα πιο ωραία πράγματα στη ζωή δεν μπορούμε να τα δούμε ούτε καν να τα αγγίξουμε. Πρέπει να τα αισθανθούμε με την καρδιά.» ~ Helen Keller
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Ali, S. (2017). Inside out and counseling: Creative interventions to facilitate emotional intelligence. Journal of Creativity in Mental Health, 12(3), 377-387. Doi: https://doi.org/10.1080/15401383.2016.1275995
Katz, C. E. (2018). Sadness, intersubjectivity, and the lesson of Inside Out. The moral psychology of sadness, 69-89. E-book, Ανακτήθηκε 17 Νοέμβρη 2021
Krecko, I. J. (2018). Inside Out©: Improving Children’s Emotion Competence Through Film. Indiana University of Pennsylvania. E-book, Ανακτήθηκε 17 Νοέμβρη 2021
