Η βία φέρνει βία. Μία φράση που συμπυκνώνει τα όσα συμβαίνουν στην Αμερική αυτό τον καιρό και όχι μόνο. Η αστυνομική βία έφερε ένα αναμενόμενο ξέσπασμα του οποίου τις φλόγες οι αρχές αποφασίζουν να σβήσουν με περισσότερη βία. Τελειώνει άραγε πουθενά αυτό; Την οπτική τους πάνω στον κύκλο της βίας μας δίνουν οι Stanley Kubrick και Anthony Burgess μέσα από ένα εμβληματικό κινηματογραφικό παράδειγμα, το Κουρδιστό Πορτοκάλι.
Η ταινία χαρακτηρίζεται ως δυστοπική. Προσωπικά τη θεωρώ μία απείρως ρεαλιστική απεικόνιση τόσο μιας κοινωνίας που σαπίζει, όσο και των πιο σκοτεινών πτυχών της ανθρώπινης φύσης. Το Κουρδιστό Πορτοκάλι χαρακτηρίζεται ως «μία σπουδή πάνω στη βία». Και αυτό είναι. Οι Burgess και Kubrick δεν παραλείπουν να αναφερθούν σε κάθε είδους βία, δίνοντας όμως το κέντρο βάρους στη βία των συμμοριών, του σωφρονιστικού συστήματος και εν τέλει του ίδιου του κράτους. Η ταινία του Kubrick, το 1971 λόγω των σόκιν σκηνών της απαγορεύτηκε σε αρκετές χώρες. Ο Kubrick σε συνέντευξή του δήλωσε πως η κεντρική ιδέα έχει να κάνει με το ερώτημα της ελεύθερης βούλησης. Πιθανότατα για αυτό τον λόγο ο ίδιος μετά την απαγόρευση της ταινίας αιτήθηκε τη μη προβολή της στην Αγγλία για όσο αυτός ζούσε.
Πρωταγωνιστής της ταινίας είναι ο Άλεξ, ένας έφηβος παραβάτης και αρχηγός μίας συμμορίας, ο οποίος απολαμβάνει τα ναρκωτικά, τους βιασμούς κάθε είδους αποκλίνουσα και βίαιη πράξη και τον Μπετόβεν. Ο Άλεξ όπως μάλλον ήταν φυσικό, κάποια στιγμή συλλαμβάνεται. Το κράτος αναλαμβάνει το σωφρονισμό του. Εμπεριέχεται όμως και εκεί η βία και ένα ηθικό δίλημμα του τι είναι εν τέλει προτιμότερο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το τέλος της ταινίας και του βιβλίο στην οποία βασίστηκε διαφέρουν, παρόλα αυτά η κεντρική ιδέα και σε μεγάλο ποσοστό και το μήνυμα για τη βία παραμένει το ίδιο και τα περισσότερα κομμάτια της ταινίας είναι αυτούσια παρμένα από το βιβλίο.
Το Κουρδιστό Πορτοκάλι δεν άρεσε σε πολύ κόσμο. Οι σκηνές βίας ήταν όντως πολύ έντονες και η πλοκή και η κατάληξη μη συνηθισμένη. Παρόλα αυτά πιστεύω ότι το Κουρδιστό Πορτοκάλι είναι από τις ταινίες που είτε λατρεύεις είτε μισείς για έναν κύριο λόγο. Η βία που παρουσιάζει είναι υπαρκτή. Οι σκηνές που μας σόκαραν όπως η εμβληματική σκηνή του βιασμού στην ταινία αποτελούν κάτι πέρα για πέρα αληθινό και υπαρκτό. Παρουσιάζεται βεβαίως με την ό,ποια υπερβολή μίας προκλητικής ματιάς της τέχνης αλλά αυτό που ενοχλεί τους περισσότερους από εμάς είναι ότι αυτή η δυστοπία είναι ούτε λίγο ούτε πολύ ένας καθρέφτης.
Ένας καθρέφτης που απογυμνώνει την υπαρκτή ασχήμια του συστήματος, ακόμα και του ίδιου του ανθρώπινου ψυχισμού. Ένας καθρέφτης που όχι μόνο μας δείχνει τη βία των άλλων μελών της κοινωνίας, τη συμμορίτικη, τη σωφρονιστική ή την κρατική αλλά μας φέρνει αντιμέτωπους με τις βίαιες σκέψεις του καθενός από εμάς. Είτε αυτές οι σκέψεις είναι απάντηση σε ό,ποιο είδος βίας βιώσαμε οι ίδιοι είτε ακόμα αποτελούν διεστραμμένες σκέψεις που απολαμβάνουμε ως άτομα.
Τα «είδη» βίας που παρουσιάζονται στην ταινία είναι δύο. Η βία της αναρχίας και του χάους σε μία κοινωνία όπου το ήθος έχει πάει περίπατο (ή μήπως ισχύει κάτι πιο πολύπλοκο από αυτό;) και στον αντίποδα η προσπάθεια καταστολής αυτής της βίας από το κράτος με βία. Εδώ αξίζει να αναφερθεί πως ο Burgess προφανώς δεν πιστεύει στην εγγενή καλοσύνη του ανθρώπου έτσι όπως τη διατύπωσε ο Ρουσώ (και προσωπικά με βρίσκει σύμφωνη). Έτσι και η συμμόρφωση στην «παρέκκλιση» με τα μέσα με τα οποία παρουσιάζεται εγείρει πολλά ερωτήματα που αφορούν μεταξύ άλλων θέματα δικαιωμάτων, ατομικής ελευθερίας και ηθικής.
Οι έννοιες θύτη και θύματος παρουσιάζονται πιο μπερδεμένες από ποτέ. Το μόνο σίγουρο στο αναπάντητο αυτό ερώτημα είναι ότι η βία υπάρχει μέσα σε έναν κύκλο. Αν ο κύκλος αυτός μπορεί να σπάσει; Προσωπικά πιστεύω πως δε φαίνεται να μπορεί γιατί σπάζοντάς τον, οι μεν παραμένουν για πάντα θύτες και οι δε για πάντα θύματα. Δε θα ήθελα να κάνω περαιτέρω συσχετίσεις με την επικαιρότητα, καθώς πιστεύω πως όπως κάθε ταινία, έτσι και το Κουρδιστό Πορτοκάλι θα δώσει διαφορετικά ερεθίσματα, μηνύματα και σκέψεις στον καθένα μας.
Μπορείτε να δείτε το τρέιλερ εδώ:
