Η εμπειρία του να γίνεσαι γονιός είναι ένα πρωτόγνωρο και συναρπαστικό ταξίδι σε ένα μέρος, που ποτέ άλλοτε δεν έχεις επισκεφτεί. Κάθε υποψήφιος γονιός περιμένει με ανυπομονησία την έναρξη αυτής της νέας περιπέτειας, προετοιμασμένος κατάλληλα γι’ αυτό το ξεκίνημα. Πολλές φορές, είναι πιθανό ο τελικός προορισμός να αλλάξει και ξαφνικά, οι νέοι γονείς να βρεθούν “έξω απ’ τα νερά τους”. Η διάγνωση αναπηρίας μπορεί να αποτελεί μία τέτοια συνθήκη για την οικογένεια, η οποία καλείται να μπει σε “ξένα” χωράφια. Το γεγονός αυτό, δεν σηματοδοτεί το τέλος και την καταστροφή της ήρεμης οικογενειακής ζωής, αλλά μία αφορμή για προσαρμογή. Κάτι τέτοιο, απαιτεί την αποδοχή της κατάστασης, η οποία προκύπτει μέσα από μία διεργασία πέντε συναισθηματικών σταδίων.
Τα πέντε στάδια της Kübler-Ross
Η εμπνεύστρια του πρωτοποριακού αυτού σχήματος ήταν η Αμερικανίδα ψυχολόγος Elisabeth Kübler-Ross, η οποία ασχολήθηκε ενδελεχώς με θέματα όπως, ο θάνατος και το πένθος. Για την Ross το κλασσικό μοντέλο πένθους (το οποίο αποτελείται επίσης από πέντε στάδια) φέρει ομοιότητες με τα συναισθηματικά στάδια που περνούν οι γονείς παιδιών με αναπηρία. Συγκεκριμένα, στο άκουσμα της διάγνωσης, δημιουργείται μία οικογενειακή κρίση, η οποία προκαλεί έντονα αγχογόνα συναισθήματα. Στην προσπάθεια διαχείρισης τους, η οικογένεια βιώνει την κρίση αυτή μέσα από μία διεργασία συναισθηματικών σταδίων. Η διάρκειά της κρατά έως ότου αντιληφθούν την κατάσταση οι γονείς, την αποδεχτούν και εν τέλει προσαρμοστούν σε αυτή. Στο δρόμο προς την αποδοχή προκύπτουν τα εξής πέντε στάδια:
1. Άρνηση / 2. Θυμός / 3. Ενοχή / 4. Κατάθλιψη / 5. Αποδοχή
1. Άρνηση
Πρώτη στη σειρά των σταδίων έρχεται η Άρνηση, με τους γονείς να προσπαθούν να παραβλέψουν την πραγματική κατάσταση. Στο άκουσμα της διάγνωσης, η οικογένεια παραλύει και προσπαθεί να απομονώσει κάθε είδους αρνητικό συναίσθημα, αποφεύγοντας να δεχθεί την νέα συνθήκη. Στο μυαλό των γονιών στροβιλίζει συνεχώς η φράση “Δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει αυτό”, προσδοκώντας σε ένα λάθος πόρισμα. Μία τέτοια αντίδραση θεωρείται φυσιολογική στην προσπάθεια τους να εξορθολογήσουν την κατάσταση, ενώ άλλες φορές κάτι τέτοιο φαίνεται ως μία κίνηση αποποίησης της ευθύνης, που πιθανώς πιστεύουν, πως φέρουν. Η Άρνηση που παρουσιάζουν, δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα μηχανισμό άμυνας. Τον χρησιμοποιούν, για να μετριάσουν το σοκ που βιώνουν, αφού οι ίδιοι περίμεναν ένα “φυσιολογικό” μωρό και η αναπηρία θα φέρει τα πάνω κάτω στη ζωή τους. Στη φάση αυτή, οι γονείς τείνουν να μην ακούν όσα τους προκαλούν σύγχυση θεωρώντας, πως αυτό που ζουν δε μπορεί να είναι αληθινό. Όλα αυτά σαφώς, είναι στοιχεία μίας προσωρινής κατάστασης, η οποία αποτελεί την αρχή για μία σειρά έντονων συναισθημάτων.
2. Θυμός
Όταν η Άρνηση αρχίσει να υποχωρεί και η οικογένεια αντιληφθεί την πραγματικότητα, ο Θυμός υπερισχύει και κατακλύζει το άτομο. Ο πόνος κάνει ξανά την εμφάνισή του, ωστόσο οι γονείς παιδιών δεν είναι ακόμα σε θέση να έρθουν αντιμέτωποι μαζί του. Τη στιγμή εκείνη, δημιουργείται η ανάγκη για εκτόνωση και έτσι, κινητοποιείται ένας διαφορετικός μηχανισμός άμυνας, ο Θυμός. Αυτός εκφράζεται συνήθως, στο άμεσο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, σε αντικείμενα, σε αγνώστους ακόμα και στο ίδιο το παιδί σε στιγμές, όπου διαχείριση της κατάστασης καθίσταται αδύνατη. Απ’ όλα τα στάδια, το συγκεκριμένο χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα, αφού ο Θυμός συνδυάζεται με σκέψεις που γεννούν τύψεις ή ακόμα και ντροπή. Σε περιπτώσεις μάλιστα, που ο Θυμός είναι ισχυρός, το άτομο ακινητοποιείται, ενώ ταυτόχρονα φαίνεται ανήμπορο να ανταποκριθεί σε οποιοδήποτε άλλο θετικό ή ελπιδοφόρο συναίσθημα.
3. Ενοχή
Ανάμεσα στα πέντε στάδια, αυτό της Ενοχής αποτελεί την τελευταία αντίσταση του εγκεφάλου προς την αποδοχή. Για μία ακόμα φορά, οι γονείς δείχνουν την αδυναμία τους μπροστά στην είδηση της αναπηρίας, ενώ οι περισσότεροι κατηγορούν τον εαυτό τους. Το ερώτημα που βασανίζει το μυαλό τους είναι “Γιατί σε μένα;”, καθώς συνειδητοποιούν, πως θα χρειαστεί να προσαρμοστούν σε κάτι άγνωστο. Στο σημείο αυτό, τα άτομα που με ενοχή μπορεί να παραλύσουν, μπορεί όμως να είναι αυτή, που θα αποτελέσει την αφορμή για παρακίνηση και αναζήτηση νέων λύσεων.
4. Κατάθλιψη
Το στάδιο της Κατάθλιψης βρίσκει τους γονείς μέσα σε ένα κλίμα βαθιάς θλίψης, ως ανάγκη για ηρεμία ύστερα από την δριμεία επίδραση των προηγούμενων σταδίων. Η Κατάθλιψη που βιώνει η οικογένεια σχετίζεται με μία διαδικασία κατά την οποία ο θυμός αρχίζει να εσωτερικεύεται και η πρότερη ένταση δίνει την θέση της σε μία απόπειρα αποσυμπίεσης του ψυχικού πόνου. Το συγκεκριμένο στάδιο χωρίζεται σε δύο τύπους. Ο πρώτος τύπος συνδέεται με την ανησυχία της οικογένειας για τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει στο μέλλον. Αφορά περισσότερο πρακτικά ζητήματα της καθημερινότητας, όπου η οικογένεια θα κληθεί να έρθει σε επαφή για πρώτη φορά. Αντικείμενο άγχους συχνά, αποτελεί το κόστος της απαιτούμενης ιατροφαρμακευτικής φροντίδας ή οι δυσκολίες που γεννά η κοινωνική προκατάληψη. Όσον αφορά το δεύτερο τύπο, εδώ γίνεται λόγος για μία ιδιωτική αντιμετώπιση της θλίψης. Οι γονείς προετοιμάζονται σιωπηλά για την νέα συνθήκη, αποχαιρετώντας νοητά τις προσδοκίες που είχαν σχηματίσει. Στο σημείο αυτό, έγκειται η αρχή της αναγνώρισης της κατάστασης με το τέταρτο στάδιο να αποτελεί τον προάγγελο της αποδοχής.
5. Αποδοχή
Τα προαναφερθέντα στάδια βιώνονται με τρόπο υποκειμενικό, ενώ αρκετές φορές η διάρκεια ή η σειρά τους διαφέρουν. Βάσει αυτού, τα μοντέλα που έχουν προκύψει ποικίλουν, ωστόσο όλα καταλήγουν στην Αποδοχή. Το πέμπτο και τελευταίο στάδιο είναι ίσως και το πιο δύσκολο, αφού κάποιοι αργούν να εισέλθουν σ’ αυτό, ενώ άλλοι δε φτάνουν ποτέ. Η Αποδοχή έρχεται, όταν η οικογένεια κατανοήσει τα συναισθήματα της και τον λόγο ύπαρξής τους. Είναι η στιγμή, που συνειδητοποιούν την απώλεια που βιώνουν αποκτώντας επίγνωση σχετικά τον διαφορετικό τόπο ζωής που απαιτείται να ακολουθήσουν, αφού οι όροι του παιχνιδιού έχουν πια αλλάξει. Στο πέρας αυτού του σταδίου, οι γονείς σέβονται τις περιστάσεις και τις δέχονται ως πραγματικές. Ως συνέπεια, φαίνεται η διάθεση τους να μετακινηθούν προς τα εμπρός, καθοδηγούμενοι από καινούργιες ιδέες. Το αξιοσημείωτο της υπόθεσης, όπως έχει παρατηρηθεί από μελέτες, είναι πως η οικογένεια παρά τον πόνο της αναλαμβάνει περισσότερες ευθύνες. Αυτό αποδεικνύει, πως η Αποδοχή είναι πηγή δύναμης για όποιον φτάνει σε αυτή συνθέτοντας τις ελπίδες για θετική εξέλιξη του παιδιού και αρμονική οικογενειακή ζωή.
Πηγές, που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:
el.wikipedia.org
www.iatropedia.gr
Οι ψυχοκοινωνικες επιπτωσεις της αναπηριας στην οικογενεια και ο ρολος της συμβουλευτικης | Καραβασίλη | Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης (ekt.gr)
