Μια νέα ανακάλυψη ή μάλλον μια επανάγνωση των ευρημάτων οδήγησε στην εύρεση του αρχαιότερου δείγματος εικονιστικής τέχνης στον ελλαδικό χώρο, μια σπηλαιογραφία στην Κρήτη.
Σπήλαιο Ασφένδου
Το σπήλαιο Ασφένδου βρίσκεται στο νομό Χανίων, κοντά στον οικισμό Ασφένδου Σφακίων. Από άποψη μεγέθους είναι ήσσονος σημασίας, με μήκος 8,5 m., πλάτος 3,5 m. και μέγιστο ύψος 2,5 m. Η σημασία αυτού του σπηλαίου βρίσκεται στο σταλαγμιτικό του δάπεδο, όπου εγχάρακτες παραστάσεις καταλαμβάνουν μικρή επιφάνεια περίπου 2 τμ.
Το σπήλαιο είναι μεν επισκέψιμο, αλλά η είσοδος και η περιήγηση δεν είναι εύκολη. Αρχικά, η είσοδος πραγματοποιείται από μια μικρή πόρτα 60 x 80 εκ., κλειστή με μια σιδερένια πόρτα. Για να μπει κανείς θα πρέπει να ζητήσει το κλειδί από κάτοικο του χωριού Ασφένδου, ο οποίος και συνοδεύει έναντι μικρού αντιτίμου τους επισκέπτες στην είσοδο του σπηλαίου.
Ο επισκέπτης εισέρχεται στο σπήλαιο από αυτή τη χαμηλή είσοδο μόνο, επομένως μπαίνει στο σπήλαιο έρποντας. Οι βραχογραφίες βρίσκονται κοντά στην είσοδο του σπηλαίου, με το ύψος στο σημείο να μην ξεπερνά τα 60 εκατοστά, δυσκολεύοντας τόσο την παραμονή, όσο και τη μελέτη των παραστάσεων.
Σπηλαιογραφία στην Κρήτη: αλλάζοντας τις αρχικές εκτιμήσεις
Με βάση το θέμα τους οι βραχογραφίες στο σπήλαιο Ασφένδου μπορεί να χωριστούν σε ομάδες: α) εικονιστικές παραστάσεις β) αφηρημένα θέματα. Τα εικονιστικά θέματα αφορούν ζώα, όπλα (τόξο με βέλος, καμάκι), δέντρα και πλοίο. Τα αφηρημένα σύμβολα είναι κυκλικά σχήματα και καμπύλες. Η ποικιλία των παραστάσεων καθώς και η επικάλυψη δημιουργεί προβλήματα και διαφωνίες στους επιστήμονες όσον αφορά τη χρονολόγηση. Έτσι, μέχρι πρόσφατα η παλαιότερη περίοδος στην οποία φαινόταν να ανήκουν οριζόταν η νεολιθική. Αυτό πάντως για το οποίο συμφωνούν οι ερευνητές είναι η μακρά και συνεχιζόμενη χρήση του σπηλαίου. Η ανακάλυψη κεραμικής διαφορετικών περιόδων με προεξάρχουσα αυτή της Πρωτομινωικής Ι και ΙΙ περιόδου (3.000-2.300 π.Χ.) συνηγορεί προς αυτή την κατεύθυνση.
Καθώς πολλά στρώματα εγχάραξης ήταν το ένα πάνω στο άλλο, τόσο η χρονολόγηση όσο και η αναγνώριση των ζώων που απεικονίζονταν φαίνεται να ήταν λάθος. Η σπηλαιογραφία στην Κρήτη, λοιπόν, χρονολογούνταν την εποχή του Χαλκού, ενώ τα εικονιζόμενα ζώα αναγνωρίστηκαν ως άγρια κατσίκια.
Σύγχρονη τεχνολογία αλλά και αρχαιολογικές και παλαιολιθικές πληροφορίες οδήγησαν σε παλαιότερη χρονολόγηση των αρχαιότερων βραχογραφιών, ανάγοντας τα πρώτα στρώματα στην Παλαιολιθική εποχή. Έτσι, η σπηλαιογραφία στην Κρήτη αποτελεί την παλαιότερη εικονιστική τέχνη στον ελλαδικό χώρο, καθώς χρονολογείται περίπου στα 11.000 πριν.
Οι αρχαιολόγοι μπόρεσαν να απομονώσουν τα κατώτερα στρώματα κι έτσι να παρατηρήσουν πιο προσεκτικά τα εικονιζόμενα ζώα. Πρόκειται, λοιπόν, όχι για άγρια κατσίκια, αλλά για ένα είδος νάνου-ελαφιού, σήμερα εξαφανισμένου. Το Candiacervus ropalophorus, όπως είναι η επιστημονική του ονομασία, είναι ένα είδος ελαφιού που αναγνωρίστηκε πρόσφατα από απολιθώματα και εξαφανίστηκε πριν από 11.000 χρόνια. Το ελάφι-νάνος είχε ασυνήθιστα μακριά κέρατα και έχουν βρεθεί απολιθώματα του ζώου σε περιοχές βόρεια του Ασφένδου, όχι πολύ μακριά από το σπήλαιο, τα οποία χρονολογούνται μεταξύ 21.500 και 11.000 χρόνια πριν.
Στην σπηλαιογραφία της Κρήτης εικονίζονται 37 ζώα, ένα κοπάδι δηλαδή, σκέτο, χωρίς φόντο. Εικονίζονται σύμφωνα με τις συμβάσεις και τις τεχνικές της παλαιολιθικής τέχνης. Δηλαδή, αν και το ζώο εικονίζεται προφίλ, διακρίνονται και τα δύο κέρατά του. Τα σχέδια είναι μικρά σε μέγεθος, μόλις 5 εκατοστά και η εγχάραξη αβαθής.
Οι ζωγράφοι της Παλαιολιθικής εποχής ζωγραφίζουν το περιβάλλον τους, τον κόσμο τους, αυτά που βλέπουν. Στην προκειμένη περίπτωση ένα ζώο ενδημικό του χώρου εγκατάστασής τους, που πιθανόν κυνηγούσαν, άρα ήταν σημαντικό και για την επιβίωσή τους.
Οι σπηλαιογραφίες ως μορφές προϊστορικής τέχνης είναι ιδιαίτερα γνωστές χάρη στα διάσημα σπήλαια Lascaux στη Γαλλία και της Αλταμίρας στην Ισπανία, με χρονολόγηση από 16.000 έως 30.000 χρόνια πριν. Η σπηλαιογραφία στην Κρήτη, ωστόσο, και μάλιστα μια τόσο πρώιμη, είναι ένα καινούριο και συναρπαστικό εύρημα.
Το νησί της Κρήτης είναι διάσπαρτο από σπήλαια γεωλογικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος. Πολλά από αυτά είναι ανοιχτά στο κοινό. Αξίζει, λοιπόν, μια επίσκεψη, σεβόμενοι πάντα τους κανόνες ασφαλείας, αλλά και συμπεριφοράς, ώστε να συνεχίζουν να αποτελούν αξιοθέατο και για τις επόμενες γενιές.
Πηγές:
Kokkinidis, T. (2024). 11,000-Year-Old Greek Cave Art Found On Crete. Ανακτήθηκε από: greekreporter.com (τελευταία πρόσβαση: 01/07/2024)
Πληροφορίες για το σπήλαιο Ασφένδου από το Υπουργείο Πολιτισμού. Ανακτήθηκε από: odysseus.culture.com (τελευταία πρόσβαση: 01/07/2024)
