Ο θεσμός της μοναρχίας είναι αρχαίος και χάνεται στα βάθη του χρόνου. Η έννοια ενός ανθρώπου, ο οποίος κυβερνά ως απόλυτος μονάρχης ένα κοινωνικό σύνολο, εμφανίζεται σχεδόν με τις πρώτες συγκροτημένες κοινωνίες. Στην αρχαιότητα, σχεδόν όλα τα κράτη είχαν ένα πολίτευμα εξ’ ολοκλήρου μοναρχικό ή στις καλύτερες περιπτώσεις ολιγαρχικό. Η αρχαία Αίγυπτος, η Περσική Αυτοκρατορία, η Κίνα, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (εκτός την εποχή της res publica), η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η Οθωμανική μετά από αυτή, όλα είναι κράτη τα οποία είχαν μοναρχικά πολιτεύματα. Η μοναρχία ήταν ο πιο κοινός κυβερνητικός θεσμός στην Ευρώπη μέχρι και τον περασμένο αιώνα. Την εποχή του Μεσαίωνα και του Διαφωτισμού μάλιστα συναντάται με τον όρο πεφωτισμένη δεσποτεία. Σήμερα στην Ευρώπη, αν και ο θεσμός της μοναρχίας υπάρχει ακόμη και ενίοτε πατάει πάνω σε γερές βάσεις, είναι εύλογο ερώτημα του καιρού μας αν πρόκειται απλώς για μία παράδοση με θετικό αντίκτυπο ή για ένα εθιμοτυπικό που καταντάει αναχρονιστικό.
Σήμερα στην Ευρώπη υπάρχουν συνολικά δώδεκα μοναρχίες. Το Πριγκιπάτο της Ανδόρρας, το Βασίλειο του Βελγίου, το Βασίλειο της Δανίας, το Πριγκιπάτο του Λίχτενσταϊν, το Μεγάλο Δουκάτο του Λουξεμβούργου, το Πριγκιπάτο του Μονακό, το Βασίλειο της Ολλανδίας, το Βασίλειο της Νορβηγίας, το Βασίλειο της Ισπανίας, το Βασίλειο της Σουηδίας, το Κράτος της Πόλης του Βατικανού και φυσικά το Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας. Σε δέκα από αυτά τα κράτη, ο μονάρχης – που είναι ο αρχηγός του κράτους – κληρονομεί τα καθήκοντά του και συνήθως τα κρατάει για όλη του τη ζωή, μέχρι να πεθάνει. Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση παραίτησης. Αντιθέτως, το Βατικανό έχει εκλογική μοναρχία, καθώς ο αρχηγός του κράτους, ο Πάπας εκλέγεται από το λεγόμενο παπικό κονκλάβιο. Η Ανδόρρα επίσης, έχει ένα καθεστώς διακυβέρνησης από δύο πρίγκιπες, ο ένας είναι ο εκάστοτε Πρόεδρος της Γαλλίας και ο άλλος ο Επίσκοπος του Ουρχέλ, ο οποίος επιλέγεται από τον Πάπα.
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές μοναρχίες είναι συνταγματικές και ο βασιλιάς δεν έχει ουσιαστικές πολιτικές αρμοδιότητες, αλλά περισσότερο εθιμοτυπικό ρόλο. Εξαίρεση αποτελεί το Λίχτενσταϊν, όπου εκεί φαίνεται ο πρίγκιπας να παίζει ουσιαστικό ρόλο στη διακυβέρνηση του κράτους αλλά και το Βατικανό που στην ουσία είναι ένα θεοκρατικό κρατίδιο. Σήμερα, δε φαίνεται να υπάρχει κάποιο σοβαρό κίνημα για την κατάργηση της μοναρχίας σε καμία από αυτές τις χώρες. Μάλιστα οι μονάρχες είναι πολύ αγαπητοί στον λαό, ειδικά σε χώρες όπως η Σουηδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Νορβηγία και η Ολλανδία που ο εκάστοτε μονάρχης συμβολίζει την ενότητα του έθνους και θεωρείται πυλώνας ασφαλείας. Αξιοσημείωτο είναι πως η βασίλισσα Ελισάβετ Β΄ του Ηνωμένου Βασιλείου, βρίσκεται στον βρετανικό θρόνο από το 1952 και είναι η μακροβιότερη μονάρχης της χώρας. Οι πολίτες της φαίνεται να την εκτιμούν σε πολύ μεγάλο βαθμό και να είναι αρνητικοί σε ένα ενδεχόμενο απομάκρυνσής της από το θρόνο και καθιέρωσης αβασίλευτης δημοκρατίας. Η οικογένεια της Ελισάβετ είναι πολύ παλιά και βρίσκεται στο θρόνο του Ηνωμένου Βασιλείου από το 1917. Γενικά, η μοναρχία στο Ηνωμένο Βασίλειο φαίνεται να απολαμβάνει πλήρους εμπιστοσύνης από τον λαό και δεν υπάρχουν ισχυρά κινήματα που ζητάνε την ανατροπή της.
Στην ίδια μοίρα βρίσκονται και χώρες όπως η Ολλανδία και η Σουηδία. Ο βασιλιάς της Ολλανδίας, Γουλιέλμος – Αλέξανδρος βρίσκεται στο θρόνο από τον Απρίλιο του 2013. Διαδέχτηκε τη μητέρα του, Βεατρίκη η οποία παραιτήθηκε υπέρ του γιου της και βρισκόταν στον ολλανδικό θρόνο από το 1980. Στη Σουηδία, ο βασιλιάς της χώρας Κάρολος ΙΣΤ’ Γουσταύος μετράει ήδη 46 χρόνια στο θρόνο. Τυπικά στη Σουηδία, ο βασιλιάς κατέχει και τους τρεις ανώτατους τίτλους στις ένοπλες δυνάμεις αλλά δεν είναι αρχηγός τους, ούτε κατέχει εκτελεστική εξουσία. Στη Νορβηγία ισχύει ένα ίδιο καθεστώς. Ο βασιλιάς της χώρας, Χάραλντ Ε΄ βρίσκεται στο ανώτατο αξίωμα από το 1991. Μάλιστα θεωρείται σύμβολο ενότητας, καθώς οι πολιτικές που έχει ακολουθήσει σε περιόδους κρίσεων, έχουν αναγνωριστεί διεθνώς. Τα πριγκιπάτα έχουν ακόμα πιο ισχυρούς δεσμούς με τους ηγέτες τους. Στο Λίχτενσταϊν, ο πρίγκιπας της χώρας, Χανς Άνταμ Β΄ διατηρεί το δικαίωμα να παρεμβαίνει στο έργο της κυβέρνησης. Έναν διαφορετικό δρόμο ακολουθεί η Ισπανία, όπου η μοναρχία έχει αμφισβητηθεί αρκετές φορές κυρίως από Βάσκους και Καταλανούς αποσχιστές.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης είχαν μοναρχία, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα. Η Ελλάδα απέκτησε μοναρχία το 1832 με τη δολοφονία του πρώτου κυβερνήτη της, Ιωάννη Καποδίστρια και την έλευση του Βαυαρού πρίγκιπα Όθωνα. Ο Όθωνας κυβέρνησε την Ελλάδα στην αρχή με τη βοήθεια μίας αντιβασιλείας και έπειτα μόνος του, με απόλυτη μοναρχία ως το 1843 όταν και παραχωρήθηκε σύνταγμα. Το 1862 εξαναγκάστηκε σε παραίτηση και αποχώρησε από την Ελλάδα. Διάδοχός του ορίστηκε ο Δανός πρίγκιπας Γεώργιος Γλύξμπουργκ, ο οποίος παρέμεινε στο θρόνο ως τη δολοφονία του, το 1913. Η μοναρχία στην Ελλάδα πέρασε από διάφορα στάδια και διάφορες φάσεις και δεν ήταν λίγες οι φορές που αμφισβητήθηκε η ισχύ της. Για δέκα χρόνια μάλιστα είχε ανατραπεί (1925 – 1935) και η τελική εκπαραθύρωση της από την πολιτική ζωή της χώρας, ήταν το 1974 όταν καθιερώθηκε η αβασίλευτη δημοκρατία με δημοψήφισμα. Η μοναρχία στην Ελλάδα δέχτηκε πολλές επικρίσεις κυρίως λόγω κακών πολιτικών χειρισμών σε κρίσιμα ζητήματα. Για παράδειγμα, ο τελευταίος βασιλιάς της χώρας Κωνσταντίνος Β΄ είχε κατηγορηθεί για αυθαίρετες πολιτικές που πυροδότησαν μεταξύ άλλων τη Χούντα.
Όπως λοιπόν και στην Ευρώπη, έτσι και στον υπόλοιπο κόσμο, οι εναπομείνασες μοναρχίες δε φαίνεται να αμφισβητούνται αλλά να είναι αποδεκτές από μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Στην Ιαπωνία μάλιστα, ο μονάρχης δε φέρει τον τίτλο του βασιλιά αλλά του αυτοκράτορα, αποτυπώνοντας έτσι μία μακραίωνη παράδοση στη χώρα αυτή της Άπω Ανατολής που φαίνεται να έχει πλούσιο μέλλον. Οι ίδιοι οι Ιάπωνες απορρίπτουν οποιαδήποτε μορφή αναταραχής που θα μπορούσε να προκαλέσει την κατάργηση του θεσμού της μοναρχίας. Σε άλλες χώρες, όπως η Σουαζιλάνδη (πρόσφατα μετονομάστηκε σε Ενσουατίνι) ο βασιλιάς κυβερνάει σαν απόλυτος μονάρχης, χωρίς κανέναν περιορισμό. Δεν υπάρχουν πολιτικά κόμματα σε αυτή τη χώρα, ούτε κάποιος που θα μπορούσε να αμφισβητήσει ανοιχτά την παντοδυναμία του βασιλιά.
Για να επανέλθουμε στην Ευρώπη, δεν είναι βέβαια λίγες οι φορές που έχει ασκηθεί δριμεία κριτική στη μοναρχία σαν πολίτευμα και ειδικότερα, στα μέλη μίας βασιλικής οικογένειας. Οι υπέρογκοι φόροι που συχνά πληρώνουν οι πολίτες για να συντηρούν ουσιαστικά τον θεσμό αυτό, αποτελεί ένα καταλυτικό γεγονός και ένα “όπλο” στα χέρια των μη βασιλοφρόνων. Συχνά, κάποιος μονάρχης ή κάποιος μέλλων μονάρχης φαίνεται να μην εκπληρώνει τις προσδοκίες του κόσμου, ο οποίος θέλει στο πρόσωπο του μονάρχη να βλέπει τον θεμέλιο λίθο του κράτους. Επίσης, συχνά συνοδεύει τα μέλη μιας βασιλικής οικογένειας, ένα πρωτόκολλο που συχνά αμφισβητείται ακόμα και μέσα στους ίδιους τους κόλπους της οικογένειας (π.χ. οι γυναίκες πρέπει να παντρευτούν, πρέπει ο/η σύζυγος του εκάστοτε μέλους να προέρχεται από άλλη βασιλική ή πολύ υψηλή κοινωνικά οικογένεια, πρέπει ο βασιλιάς να αποκτήσει παιδιά που θα συνεχίσουν την παράδοση, τα μέλη της βασιλικής οικογένειας δε μπορούν να αποποιηθούν των ευθυνών τους χωρίς κόστος κλπ). Πρόσφατα, ο Πρίγκιπας Χάρι, εγγονός της βασίλισσας Ελισάβετ αποφάσισε να απαλλαχθεί από τα βασιλικά δεσμά, κάτι που δεν τον άφησε χωρίς συνέπειες εντός της οικογένειάς του και σχολιάστηκε εκτενώς από τα μέσα και διάφορους πολιτικούς αναλυτές, οι οποίοι έκαναν λόγο ακόμη και για παρακμή του θεσμού.
Συνοψίζοντας, η μοναρχία φαίνεται να μην είναι το κυριότερο θέμα που απασχολεί την Ευρώπη του 21ου αιώνα, αν και όπως προείπαμε, δε λείπουν αυτοί που την αμφισβητούν ανοιχτά και την επικρίνουν (κυρίως τον τρόπο ζωής των μελών της βασιλικής οικογένειας). Φαίνεται όμως πως η επιρροή που ασκεί – όπου αυτή υπάρχει – είναι ακόμη αρκετά σημαντική και συνδέεται άμεσα με την επιθυμία του ανθρώπου να αισθάνεται ασφαλής και σίγουρος. Οι άνθρωποι λοιπόν, συχνά βλέπουν πως ένας ισόβιος θεσμός είναι αυτός που θα τους κρατήσει ενωμένους σε περίπτωση κινδύνου και ταυτοχρόνως, απεικονίζει τη σύνδεση με το παρελθόν και τους προγόνους του. Πρέπει να επισημανθεί, ότι θα ήταν άτοπο να χαρακτηρίζουμε τις χώρες που έχουν μοναρχία, ως συντηρητικές ή αναχρονιστικές. Είναι άλλωστε οφθαλμοφανές το γεγονός πως κατεξοχήν η μοναρχία υπάρχει ακόμα στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες που έχουν αποδείξει ότι είναι πλήρως αναπτυγμένες σε πολλούς τομείς και αρκετά προοδευτικές όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σε κάθε περίπτωση, η ιστορία θα δείξει την εξέλιξη και την κατάληξη και αυτού του θεσμού.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:
Αναχρονιστικές οι ευρωπαϊκές μοναρχίες;: αντλήθηκε από euronews.gr
Μοναρχία: αντλήθηκε από el.wikipedia.org
Μοναρχίες της Ευρώπης: αντλήθηκε από el.wikipedia.org
Monarchies in Europe: αντλήθηκε από en.wikipedia.org
