Να (μη) βλέπω τις μπούκλες σου
Το 2010, μια νεαρή Αφροαμερικανή, η Chastity Jones, με χαρά δέχτηκε μια δουλειά ως αντιπρόσωπος εξυπηρέτησης πελατών. Λίγο κράτησε η χαρά της. Ο υπεύθυνος προσωπικού της υπέδειξε πως πρέπει να αποχαιρετήσει τις μπούκλες της. Η Jones αρνήθηκε και η εταιρεία απέσυρε την πρόταση εργασίας.
Με την στήριξη της “Επιτροπής Ίσων Εργασιακών Ευκαιριών” (Equal Employment Opportunity Commission -EEOC) η Jones κατέθεσε μήνυση εναντίον της εταιρείας για διακρίσεις στο χώρο εργασίας. Έχασε, ωστόσο, και το 2016 η υπόθεση “σγουρά μαλλιά και διακρίσεις” απορρίφτηκε από το δικαστήριο όπου η Jones είχε κάνει έφεση κατά της αρχικής απόφασης.
Η υπόθεση της Jones δεν είναι μοναδική. Τα τελευταία 40 χρόνια πληθώρα υποθέσεων που αφορούν τα φυσικά σγουρά μαλλιά και το χώρο εργασίας έχουν κατατεθεί από μαύρους εργαζόμενους, με τις αποφάσεις να ποικίλλουν. Πάντως, η διάκριση και η στοχοποίηση των σγουρών μαλλιών δεν είναι νέα υπόθεση.
Σγουρά μαλλιά: προκατάληψη και περηφάνια
Για αιώνες τα σγουρά φυσικά μαλλιά των Αφρικανών προκαλούσαν απέχθεια. Τον 18ο αιώνα στην Αμερική, οι μαύρες γυναίκες κάλυπταν με μαντήλια τα μαλλιά τους. Οι σκλάβες που απασχολούνταν στο σπίτι μιμούνταν τα χτενίσματα των δουλοκτητών τους, φορώντας περούκες που ήταν δημοφιλείς εκείνη την εποχή. Οι σκλάβοι που τα μαλλιά τους έμοιαζαν πιο πολύ με αυτά των αφεντικών τους προτιμώνταν για θέσεις εργασίας καλύτερες. Προκειμένου, λοιπόν, να εξασφαλίσουν μια θέση υπηρετικού προσωπικού στο σπίτι και να μείνουν μακριά από τις βαμβακοφυτείες, πολλές μαύρες γυναίκες κατέφευγαν σε επικίνδυνες μεθόδους. Ίσιωναν τα μαλλιά τους με καυτά μαχαίρια ή χρησιμοποιούσαν διάφορα επικίνδυνα χημικά που έκαιγαν το δέρμα.
Από την άλλη πλευρά, οι ελεύθερες μαύρες γυναίκες με περηφάνια επιδείκνυαν τις μπούκλες τους, ένδειξη πως δεν ήταν σκλάβες πια. Στη Νέα Ορλέανη, όμως, ρατσιστικοί νόμοι, όπως οι νόμοι Tignon, υποχρέωναν όλες τις μαύρες γυναίκες -σκλάβες ή ελεύθερες- να φορούν στα μαλλιά ένα μαντήλι (tignon).
Στα τέλη του 19ου αιώνα η εφεύρεση της “χτένας-ισιώματος” έφερε επανάσταση στα γυναικεία χτενίσματα. Πλέον τα σγουρά μαλλιά δεν ήταν ανάγκη να κρυφτούν, μα μπορούσαν να τιθασευτούν και να στυλιζαριστούν έτσι ώστε να μοιάζουν με τα μαλλιά των λευκών. Εφευρέτης αυτής της επαναστατικής χτένας ήταν μια μαύρη γυναίκα, η Madam C.J. Walker, η οποία έγινε η πρώτη μαύρη γυναίκα εκατομμυριούχος. Η Madam C.J. Walker πρόσφερε στις μαύρες γυναίκες μια οδό κοινωνικής ανέλιξης και αποδοχής. Γιατί είχε καταλάβει πως τα ίσια μαλλιά ήταν περισσότερο αποδεκτά σε μια κοινωνία εχθρική προς τη φυλή της.
Περισσότερο από 100 χρόνια μετά θα περίμενε κανείς πως αυτές οι αντιλήψεις θα είχαν εκλείψει. Κι αν η υπόθεση της Jones φαίνεται ήσσονος σημασίας, η παραδοχή της Michelle Obama, δείχνει ότι υπάρχει πολύς δρόμος να διανυθεί ακόμη. Η πρώην Πρώτη Κυρία των ΗΠΑ, σύζυγος του πρώτου μαύρου Προέδρου, είπε σε συνέντευξη κατά τη διάρκεια της περιοδείας της για την προώθηση του βιβλίου της πως θεωρούσε ότι η Αμερική δεν ήταν έτοιμη για τα φυσικά, σγουρά μαλλιά της. Τα ίσιωνε, λοιπόν, καθημερινά, καθόλη τη διάρκεια της θητείας του άντρα της.
Τα άφρο μαλλιά, ωστόσο, υπήρξε μια περίοδος που έγιναν σύμβολο δύναμης, περηφάνιας και αντίστασης. Τις δεκαετίες 1960-70 θεωρήθηκε πως το ίσιωμα των φυσικών σγουρών μαλλιών αντικατοπτρίζει αιώνες καταπίεσης. Ακτιβιστές, σημαντικές φιγούρες των γραμμάτων και των τεχνών, όπως η Toni Morrison και η Nina Simone άφησαν ελεύθερη την αφάνα τους, σύμβολο του αγώνα κατά του ρατσισμού.
Η σημειολογία των σγουρών μαλλιών
Τα ευρωπαϊκά πρότυπα ομορφιάς όριζαν ως όμορφο το ανοιχτόχρωμα δέρμα, τα ανοιχτόχρωμα μαλλιά και μάτια και τα ίσια μαλλιά. Χαριτωμένες και αποδεκτές είναι μόνον οι στυλιζαρισμένες, τακτοποιημένες μπούκλες. Τα μαύρα, σκληρά και ατίθασα μαλλιά που αντίκρισαν οι Ευρωπαίοι στην πρώτη τους συνάντηση με τους μαύρους της Αφρικής θεωρήθηκαν συνώνυμο αγριότητας και έλλειψης πολιτισμού. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι μια από τις πρώτες κινήσεις των δουλεμπόρων όταν αιχμαλώτιζαν τους σκλάβους ήταν να τους ξυρίσουν το κεφάλι. Μια κίνηση πρακτική, αλλά και συμβολική, αφού έτσι αποδύονταν ένα βασικό πολιτιστικό τους χαρακτηριστικό.
Ο ρατσισμός εναντίον των σγουρών μαλλιών δεν αφορά μόνο τα φυσικά, άφρο μαλλιά. Η σύνδεση με το άγριο, το πρωτόγονο ακόμη καλά κρατεί. Τα σγουρά μαλλιά θεωρούνται απεριποίητα και για αυτό αντικομφορμιστικά, με την έννοια ότι η γυναίκα με σγουρά μαλλιά δεν υποκύπτει στις επιταγές των προτύπων ομορφιάς. Συχνά γυναίκες με σγουρά μαλλιά θεωρούνται ελευθεριών ηθών: αφού δεν υποτάσσονται στα πρότυπα ομορφιάς, δεν υποτάσσονται ούτε στις κοινωνικές συμβάσεις.
Τα σγουρά μαλλιά και οι διακρίσεις στο χώρο εργασίας ξεπερνούν τα όρια του χρώματος. Σχετίζονται συχνά με επαγγέλματα κύρους. Αν κάνουμε μια βόλτα στα δικαστήρια και τα δικηγορικά γραφεία, πόσες γυναίκες με σγουρά μαλλιά θα δούμε; Αντίστοιχη εικόνα ελλείπει από τα βουλευτικά έδρανα και τα πολιτικά γραφεία. Βουτώντας στη μαζική κουλτούρα και τις ταινίες θα συναντήσουμε ένα μοτίβο. Ποια είναι η πρώτη κίνηση όταν η ηρωίδα-ασχημόπαπο μεταμορφώνεται σε κύκνο; Μα να ισιώσει τα σγουρά, ατίθασα μαλλιά της.
Ο χώρος εργασίας θα πρέπει να είναι ένας χώρος ελεύθερος από διακρίσεις. Ένας χώρος όπου το άτομο θα νιώθει άνετα. Με το χρώμα, το σώμα, τα μαλλιά του. Όσο για την ομορφιά, αυτή κι αν δεν μπαίνει σε καλούπια.
Πηγές:
Griffin, C. (2019). How Natural Black Hair at Work Became a Civil Rights Issue. Daily JSTOR. Ανακτήθηκε από: www.daily.jstor.com (τελευταία πρόσβαση: 21/11/2023)
6 Things Everyone Should Know About Black Hair History. (2021). Odele. Ανακτήθηκε από: www.odelebeauty.com (τελευταία πρόσβαση: 21/11/2023).
