Πασχαλινό λαγουδάκι ετών 450
Τις μέρες αυτές γεμίζουν οι οθόνες μας με εικόνες χαριτωμένων λαγών να κουβαλούν πολύχρωμα αυγά, δώρο για τα καλά παιδιά. Ο λαγός του Πάσχα είναι πάντως ένα πολύ παλιό θέμα. Η πρώτη αναφορά συναντάται σε ένα γερμανικό κείμενο του 1572 όπου διαβάζουμε:
Μη στεναχωριέστε αν σας διαφύγει ο λαγός του Πάσχα. Αν χάσουμε τα αυγά, μπορούμε πάντα να μαγειρέψουμε τη φωλιά.
Advertising
100 χρόνια μετά, το 1682 ένας Γερμανός βοτανολόγος αναδιηγείται την ιστορία του Oschter Haws, ενός λαγού που αφήνει αυγά στον κήπο για να τα βρουν τα παιδιά -σαν το παιχνίδι που παίζουν στην Ευρώπη και αλλού.
Το πέρασμα στην Αμερική
Το πασχαλινό λαγουδάκι πέρασε τον Ατλαντικό και έφτασε μαζί με αποίκους στην Αμερική το αργότερο το έτος 1757. Ήταν τότε που μετανάστευσε από τη Γερμανία στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ ένας νεαρός καλλιτέχνης ονόματι Johann Conrad Gilbert. Σε αυτόν αποδίδονται δύο από τις πρωιμότερες απεικονίσεις του Oster Hase -ένα από τα γερμανικά ονόματα του πασχαλινού λαγού- στην Αμερική. Ίσως, όμως, το έθιμο να είχε προηγηθεί της μετανάστευσης του Gilbert.
Γράμματα από τις αρχές του 19ου αιώνα ρίχνουν φως στις πρώτες μέρες αυτού του εθίμου. Τα παιδιά έφτιαχναν φωλιές, πολλές φορές χρησιμοποιώντας τα καπέλα ή τους σκούφους τους. Άφηναν βρώσιμα άνθη για να ενθαρρύνουν το πασχαλινό λαγουδάκι να αφήσει πολύχρωμα αυγά. Την Κυριακή του Πάσχα τα παιδιά συμμετείχαν σε κυνήγι αυγών και άλλα παιχνίδια.
Σιγά σιγά εμφανίστηκαν και τα σοκολατένια λαγουδάκια και το έθιμο διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο, καταλαμβάνοντας μια θέση ανάμεσα στα πασχαλινά έθιμα.
Γιατί όμως λαγός;
Πολλές και διαφορετικές απόψεις έχουν διατυπωθεί για την επιλογή του χαριτωμένου θηλαστικού ως πασχαλινό σύμβολο. Δε φαίνεται πάντως να υπάρχει κάποια θρησκευτική σύνδεση, ενώ η παρουσία των αυγών φαίνεται πιο λογική. Πράγματι τα αυγά ήταν ένα από τα εδέσματα που σερβιρίστηκαν στο Μυστικό Δείπνο, το τελευταίο γεύμα του Ιησού με τους μαθητές του. Αντίθετα, κουνέλι δεν υπήρχε σίγουρα στο τραπέζι. Κι αυτό γιατί κατά την εβραϊκή θρησκεία το κρέας του κουνελιού θεωρείται ακάθαρτο και έτσι οι πιστοί απαγορεύεται να το καταναλώσουν.
Ωστόσο, το Πάσχα είναι μια γιορτή ανοιξιάτικη. Είναι τότε που η φύση ξυπνά και ανθίζει μετά το χειμώνα. Ο Απρίλης δε -κατά τον οποίο γιορτάζεται συνήθως το Πάσχα- είναι ο μήνας που γεννούν τα κουνέλια. Το πασχαλινό λαγουδάκι, λοιπόν, ίσως επιλέχθηκε ως σύμβολο γονιμότητας και αναγέννησης.
Ο λαγός ως θρησκευτικό σύμβολο
Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως διάφορες τελετουργικές ταφές λαγών μαζί με ανθρώπους σε διάφορα σημεία της Ευρώπης. Χρονολογούνται από τη Νεολιθική εποχή, ενώ οι αρχαιολόγοι ερμηνεύουν αυτές τις ταφές ως θρησκευτικές τελετές όπου οι λαγοί συμβολίζουν την αναγέννηση.
Κατά την εποχή του σιδήρου οι τελετουργικές ταφές λαγών ήταν πολύ συνηθισμένες. Το 51 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρας αναφέρει ότι στη Βρετανία δεν έτρωγαν κουνέλια, λόγω της θρησκευτικής τους σημασίας.
Στην αρχαία ελληνική παράδοση το κουνέλι ήταν το ιερό ζώο της Αφροδίτης, θεάς του έρωτα. Ο γιος της Αφροδίτης, ο Έρωτας, συχνά εικονίζονταν να κρατά ένα κουνέλι, σύμβολο της άσβεστης επιθυμίας. Αυτός, άλλωστε, ο συμβολισμός φαίνεται πως κρύβεται πίσω από το διάσημο logo του περιοδικού Playboy.
Η ελληνική σκέψη επηρέασε πολύ τους ζωγράφους της Αναγέννησης. Έτσι, ο λαγός εμφανίζεται συχνά σε πίνακες και λογοτεχνικά έργα ως σύμβολο της σεξουαλικότητας. Συχνά, η Παναγία εικονίζεται μαζί με έναν λευκό λαγό ή κουνέλι, συμβολίζοντας ότι νίκησε τη σαρκική επιθυμία.
Μια αρκετή δημοφιλής ιστορία συνδέει το λαγό του Πάσχα με τη θεά Ostara, μια κέλτικη θεότητα. Σύμφωνα με την παράδοση η θεά μεταμόρφωσε σε λαγό ένα πουλί. Ο λαγός σε ένδειξη ευγνωμοσύνης γέννησε πολύχρωμα αυγά.
Όσο δελεαστική κι αν φαίνεται αυτή η θεωρία, έχει αρκετά προβλήματα. Πρώτον, είναι πολύ πρόσφατη: αναφέρεται για πρώτη φορά σε ένα κείμενο του 18ου αιώνα. Έπειτα, είναι μάλλον η άποψη ενός μελετητή, παρά άποψη βασισμένη σε αρχαιολογικά ή ιστορικά στοιχεία. Ο λαογράφος Jacob Grimm υπέθεσε την ύπαρξη μιας γερμανικής θεότητας με το όνομα Ostara, όνομα το οποίο συνέθεσε μεταφράζοντας στα αρχαία γερμανικά το όνομα μιας Αγγλοσαξονικής θεάς, της Eostre.
Ο μήνας που σήμερα ονομάζουμε Απρίλη ήταν αφιερωμένος στη λατρεία της θεάς και για αυτό είχε το όνομα Eosturmonath. Κατά το μήνα αυτό γιορτάζονταν η ανάσταση της φύσης μετά το χειμώνα. Από εδώ φαίνεται πως πήρε το όνομά της η θρησκευτική γιορτή. Πράγματι το Πάσχα -Easter στα αγγλικά και Ostern στα γερμανικά- στις γλώσσες αυτές δεν είναι δάνειο από την εβραϊκή γλώσσα.
Ωστόσο, σύγχρονες αρχαιολογικές έρευνες στην Αγγλία και τη Γερμανία συνδέουν τη λατρεία της Eostre με τους λαγούς. Έτσι, ακόμη κι αν δεν υπήρξε Ostara, ίσως το πασχαλινό λαγουδάκι να έχει παγανιστικές ρίζες και να απηχεί δοξασίες σχετικές με την Eostre.
Παγανιστικό ή όχι, παλιό ή νεότερο, ένα είναι σίγουρο. Το πασχαλινό λαγουδάκι φέρνει χαρά σε μικρά και μεγάλα παιδιά -ειδικά αν είναι σοκολατένιο.
Πηγές:
Robertson T., (2023). The Real Story of the Easter Bunny: Origin, Myths and Fun Facts. Country Living. Ανακτήθηκε από: www.countryliving.com (τελευταία πρόσβαση: 11/04/2023)
Roland E., (2023). The Easter Bunny’s Origins: The Interesting History Behind This Easter Symbol. Reader΄s Digest. Ανακτήθηκε από: www.rd.com (τελευταία πρόσβαση: 11/04/2023)
Thompson T., (2022). The Ancient Origins of the Easter Bunny. Smithsonian MAGAZINE. Ανακτήθηκε από: www.smithsonianmag.com (τελευταία πρόσβαση: 11/04/2023)
