Το Πάσχα αποτελεί την μεγαλύτερη γιορτή της χριστιανοσύνης. Πάρα πολλά είναι τα έθιμα και οι παραδόσεις που απαρτίζουν τη γιορτή αυτή, τα οποία συμβολίζουν το καθένα ξεχωριστά τα Πάθη, το θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού. Τα περισσότερα από αυτά τα σύμβολα, χρονολογούνται πριν από την εμφάνιση του Χριστιανισμού, και επειδή το Πάσχα προαναγγέλλει την έλευση της Άνοιξης και της ζωής, τα σύμβολα συνδέονται επίσης με αυτό.
Η ονομασία της γιορτής
Η λέξη Πάσχα προέρχεται από την εβραϊκή λέξη «Πεσάχ» και σημαίνει διάβαση. Συμβολίζει το πέρασμα του Εβραϊκού Λαού από την Αίγυπτο στην Ερυθρά Θάλασσα, στην ελευθερία προς τη γη της επαγγελίας. Στα χριστιανικά χρόνια με απόφαση της Α΄Οικουμενικής Συνόδου, το 325 μ.Χ., ορίστηκε να γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά από την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας και ονομάστηκε «Πάσχα». Ο λαός μαζί με την Ανάσταση του Χριστού, τη νίκη ενάντια στο θάνατο, γιόρταζε και την ανάσταση της άνοιξης, το ξύπνημα της φύσης μετά τον χειμώνα.
Τα βάγια
Την Κυριακή των Βαΐων, γιορτάζεται η θριαμβευτική είσοδος του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, όλοι οι ναοί στολίζονται με κλαδιά από βάγια, από φοίνικες ή από άλλα νικητήρια φυτά, όπως δάφνη, ιτιά, μυρτιά και ελιά. Μετά τη λειτουργία μοιράζονται στους πιστούς. Το έθιμο αυτό προέρχεται από τον 9ο αιώνα, καθώς τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, στα Ιεροσόλυμα, ο επίσκοπος έμπαινε στην πόλη, αναπαριστάνοντας αυτό το γεγονός. Στους βυζαντινούς χρόνους γινόταν «ο περίπατος του αυτοκράτορα», από το παλάτι προς τη Μεγάλη Εκκλησία, κατά τον οποίο ο αυτοκράτορας μοίραζε στον κόσμο βάγια και σταυρούς και ο Πατριάρχης σταυρούς και κεριά. Με τα βάγια οι πιστοί στόλιζαν τους τοίχους των σπιτιών και το εικονοστάσι τους. Τα βάγια τα έπλεκαν σε πάρα πολλά σχέδια το πιο συνηθισμένο όμως ήταν ο σταυρός.
Η λαμπάδα
Η πασχαλινή λαμπάδα έρχεται από την εποχή που οι χριστιανοί βαφτίζονταν το Μεγάλο Σάββατο και την Κυριακή του Πάσχα, αποτελώντας σύμβολο του νέου φωτός του Χριστού, το οποίο θα φωτίσει την ψυχή του βαφτιζόμενου. Ένας άλλος συμβολισμός της λαμπάδας είναι ότι αναπαριστά το φως που έφερε ο Χριστός στην ανθρωπότητα νικώντας το θάνατο και το σκοτάδι, μέσω της Ανάστασης του. Το χρώμα έχει ιδιαίτερη σημασία. Την Μεγάλη Παρασκευή οι πιστοί κρατάνε καφέ λαμπάδες στον Επιτάφιο, μιας και το χρώμα αυτό συμβολίζει το πένθος των πιστών για τα Πάθη και το θάνατο του Χριστού. Αντίθετα το Μεγάλο Σάββατο κρατάνε συνήθως στην Ανάσταση λευκές λαμπάδες, καθώς το χρώμα τους υποδηλώνει τον εορτασμό για τη χαρά της Ανάστασης. Παράλληλα, το Άγιο φως, με το οποίο ανάβουν την λαμπάδα κατά την Ανάσταση, συμβολίζει το φως της γνώσης, της ζωής και της αγάπης.
Τα κόκκινα αβγά
Ένα άλλο έθιμο των ημερών είναι τα Πασχαλινά κόκκινα αυγά, τα οποία λέγεται ότι συμβολίζουν το αίμα του Iησού Xριστού που έσταξε όταν τον λόγχισε ο Pωμαίος στρατιώτης ενώ βρισκόταν στον σταυρό. Επίσης γνωστή είναι και η λαϊκή παράδοση που λέει «όταν είπαν ότι αναστήθηκε ο Χριστός, κανείς δε το πίστευε. Μια γυναίκα μάλιστα που κρατούσε ένα καλάθι με αυγά, φώναξε: Μπορεί από άσπρα να γίνουν κόκκινα αυτά τα αυγά;» Και έγιναν. Το κόκκινο συμβολίζει το χρώμα της χαράς για την Ανάσταση του Χριστού. Κόκκινες βελέντζες και κόκκινα μαντίλια κρεμούσαν τη Μεγάλη Πέμπτη στην Καστοριά οι γυναίκες για το καλό. Επιπλέον, κόκκινο πανί έβαφαν μαζί με τα αυγά τους στη Μεσημβρία και το κρεμούσαν στο παράθυρο για σαράντα μέρες, για να μην τους πιάνει το μάτι. Το βάψιμο των αυγών γινόταν τη Μεγάλη Πέμπτη γι’ αυτό και τη λέγαν Κόκκινη Πέφτη ή Κοκκινοπέφτη. Παλιότερα το συνήθιζαν τα μεσάνυχτα, με το ξεκίνημα της νέας μέρας. Κατά την παράδοση η κατσαρόλα που θα έβαφαν τα αυγά έπρεπε να ήταν καινούρια και ο αριθμός τους ορισμένος. Επίσης τη μπογιά τη φύλαγαν σαράντα μέρες και δεν την έχυναν έξω από το σπίτι.
Τα αυγά, τα έβαφαν και σε άλλα χρώματα ή τα άφηναν άσπρα, αν είχαν πένθος. Συχνά τα στόλιζαν με ζωγραφιές και αγριολούλουδα. Τα χρώματα για τα αυγά τα έφτιαχναν από διάφορα φυτά. Το πρώτο αυγό που έβαφαν ήταν της Παναγίας και το έβαζαν στο εικονοστάσι. Με αυτό σταύρωναν τα παιδιά από το κακό το μάτι. Σε μερικά μέρη, έβαζαν σε ένα κουτάκι τόσα αυγά όσα ήταν τα μέλη της οικογένειας και τα πήγαιναν το βράδυ στην εκκλησία, για να διαβαστούν στα 12 Ευαγγέλια. Τα άφηναν κάτω από την Αγία Τράπεζα ως την Ανάσταση και τότε καθεμιά νοικοκυρά έπαιρνε τα δικά της και τα έβαζε στους κήπους και τις ρίζες των δέντρων για να καρπίσουν.
Επίσης πολύ πριν από την εμφάνιση του Χριστιανισμού, το αυγό αποτελούσε πανάρχαιο σύμβολο της γένεσης του κόσμου και της ζωής και το συναντάμε σε πολλές λατρείες. Tο τσούγκρισμα των πασχαλινών αυγών, συμβολίζει την Aνάσταση του Xριστού, όταν το κέλυφός του αυγού σπάσει με το τσούγκρισμα, γεννιέται μια ζωή, έτσι και το πασχαλινό αυγό συμβολίζει το σπάσιμο του τάφου του Xριστού και την Aνάστασή Tου. Το σοκολατένιο αυγό είναι ξενόφερτο σύμβολο από τη Δυτική Ευρώπη, μέσα από παιδικά παραμύθια που λένε ότι ο λαγός φέρνει αυγά κι άλλα δώρα που κρύβουν οι μάνες σε διάφορα μέρη στο κήπο ή στο σπίτι, για να ψάξουν τα παιδιά, να τα βρουν.
Ο πασχαλινός λαγός
Έθιμο από τη Δυτική Ευρώπη και κυρίως στην Γερμανία. Ο λαγός του Πάσχα κατά το έθιμο, έρχεται από την εξοχή και φέρνει αυγά και παιχνίδια στα παιδιά. Το ζώο αυτό είναι συνδεδεμένο με τη γονιμότητα και σύμβολο της άνοιξης σε πολλές βόρειες ευρωπαϊκές χώρες. Εφόσον, λοιπόν, το Πάσχα γιορτάζεται την Άνοιξη που η φύση αναγεννάται, οι λαγοί συνδέθηκαν αναπόφευκτα με τη μεγάλη θρησκευτική γιορτή.
To αρνί
Από την τελετή της εορτής του Πάσχα στους Εβραίους προέρχεται και το έθιμο του θυσιαζόμενου αμνού, με το αίμα των οποίων έβαφαν την είσοδο των σπιτιών τους, κατ’ αναπαράσταση της νύκτας της εξόδου από την Αίγυπτο. Με την έλευση του Χριστιανισμού, η θυσία του Χριστού συμβόλιζε τον αμνό του Θεού, ο οποίος θυσιάστηκε για την ανθρωπότητα. Επίσης ο θάνατος του αρνιού και ο διαμελισμός του για φαγωθεί συμβολίζει ακριβώς το ίδιο πράγμα. Το αρνί αποτελεί ένα κατεξοχήν μυθικό σύμβολο, με την έννοια της αθωότητας και της αγνότητας, κυρίως σε πνευματικό επίπεδο, έτσι με τον διαμελισμό του επιτρέπει στους ανθρώπους την επικοινωνία με την αγνότητα αυτή.
Ο στολισμός του επιτάφιου
Το κυριότερο έθιμο του Πάσχα. Ο στολισμός των νεκρικών σωρών με λουλούδια είναι αρχαιότατο έθιμο, ωστόσο στη χριστιανική παράδοση έχει πάρει άλλη διάσταση. Σε πολλές περιοχές μάλιστα της βόρειας Ελλάδας οι νοικοκυρές βγάζουν στις εξώπορτες την Μεγάλη Παρασκευή φρεσκοφυτεμένα σιτηρά και όσπρια.
Τo τσουρέκι
Το όνομα «τσουρέκι» προέρχεται από την τουρκική λέξη «corek» και σημαίνει: ψωμί το οποίο περιέχει μαγιά. Εκτός από το τσουρέκι, υπάρχουν και άλλα είδη Πασχαλινών ψωμιών, που ονομάζονται «λαμπροκούλουρα». Το ψωμί συμβολίζει την ανάσταση του Χριστού, καθώς το αλεύρι ζωντανεύει και μεταμορφώνεται σε ψωμί. Το σχήμα των ψωμιών ποικίλλει ανάλογα με τις παραδόσεις κάθε τόπου. Το πιο γνωστό είναι η πλεξούδα, με ή χωρίς κόκκινο αβγό στο κέντρο. Οι πλεξούδες και οι κόμποι συμβόλιζαν την απομάκρυνση των κακών πνευμάτων στους ειδωλολατρικούς χρόνους.
