Μία μέρα με έναν Ρωμαίο Συγκλητικό στη διάρκεια της res publica, θα μας έκανε όλους να αναρωτηθούμε το εξής: τι θα έλεγαν άραγε οι ίδιοι οι συγκλητικοί αν έβλεπαν τις ζωές των σημερινών πολιτικών; Η σύγκριση ίσως είναι άνευ σημασίας, αφού η πολιτική σκηνή του σήμερα, όχι μόνο διαφέρει με το τότε, αλλά ούτε και οι ίδιοι οι Ρωμαίοι δεν θα μπορούσαν εν τέλει να μας καταλάβουν. Όμως, χωρίς άλλη καθυστέρηση ας ταξιδέψουμε για λίγο στην Ρώμη την εποχή της «Δημοκρατίας» και ας πάρουμε μια γεύση για το τι εστί μία μέρα με έναν Ρωμαίο Συγκλητικό.
Res Publica
Ο όρος αναφέρεται στη περίοδο από το 509 π.Χ. έως το 31 π.Χ. Η πρώτη ημερομηνία συμπίπτει με το τέλος της Βασιλείας και το διωγμό του τελευταίου Ετρούσκου βασιλιά, ενώ η δεύτερη με την τελική επικράτηση του Οκταβιανού επί του Μάρκου Αντωνίου στη μάχη στο Άκτιο. Ας μη ξεγελά, όμως, εμάς τους απλούς αναγνώστες της ιστορίας, ο όρος «Res Publica», που μεταφράζεται ως «δημοκρατία». Πολύ απείχε από αυτό, αφού οι πατρίκιοι εξουσίαζαν και απολάμβαναν όλα τα οφέλη. Συγκριμένα, στη διάρκεια αυτής της περιόδου, η κοινωνία απαριθμούσε δύο τάξεις, τους πατρικίους, τους τυχερούς γαλαζοαίματος, που εδραίωναν όλο τους το κύρος στη κληρονομική διαδοχή και τους πληβείους, που όπως φανερώνει και η ρίζα της λέξης (pleo=γεμίζω), γέμιζαν το χώρο. Πέρα, όμως από τις κοινωνικές αναταραχές που έφερε αυτός ο διαχωρισμός, εξίσου μεγάλο ενδιαφέρον συναντάμε και στο πολιτικό πεδίο. Η πολιτική οργάνωση συνίστατο στα σώματα των αρχόντων (π.χ. Ύπατοι), της συγκλήτου και των τριών εκκλησιών.
Σύγκλητος
Πρόκειται για το πιο δυναμικό πολιτικό σώμα και ίσως το πιο αξιοζήλευτο αξίωμα, αν ήσουν άνδρας Ρωμαίος πολίτης. Στο πρόσωπό της, οι Ρωμαίοι έβλεπαν τη συνέχεια του κράτους τους, αν λάβει κανείς κιόλας υπόψη ότι σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε κατά τις πρώτες μέρες της πόλης, δηλαδή κατά το 753 π.Χ. και διασώθηκε και μετά την ανατροπή της βασιλείας και την εγκαθίδρυση της Res Publica. Διατηρήθηκε σε όλη τη διάρκεια αυτής της δημοκρατίας και είχε πάντα νομοθετικές και εκτελεστικές εξουσίες. Μια συνεδρίαση στη σύγκλητο υποσχόταν γεμάτη ατζέντα, αφού καταρχήν είχε συσταθεί προκειμένου να συζητά διατάγματα, να εκδίδει νόμους και να αποφασίζει επί αυτών. Υπήρχε, ακόμη, η δυνατότητα του βέτο (veto), σε περίπτωση που οι αρχηγοί της Συγκλήτου και οι Συγκλητικοί εν γένει δεν επιθυμούσαν τη ψήφισή τους. Πέρα από αυτό, καταπιανόταν με την εξωτερική πολιτική και τα θρησκευτικά θέματα, δηλαδή κήρυττε πολέμους ενώ διαχειριζόταν και τα έξοδα.
Συγκλητικοί
Ο όρος συγκλητικός στα λατινικά αποδίδεται με τον όρο senex, που σημαίνει μεγάλος άνδρας. Φυσικά, μόνο οι φίλοι μας οι πατρίκιοι μπορούσαν να αναλάβουν αυτό το αξίωμα και κυρίως διορίζονταν, δεν εκλέγονταν. Οι συγκλητικοί ήταν αναγκαίο να είναι ευκατάστατοι, αφού υπήρχε ασυμβίβαστο εργασίας σε άλλα επαγγέλματα, ενώ ήταν αναμενόμενο να κάνουν προσωπικές δαπάνες για την εξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους. Φυσικά, δεν έπαιρναν κάποιο οικονομικό αντάλλαγμα για αυτές τις υπηρεσίες που προσέφεραν! Αξίζει να σημειωθεί ότι συνήθως οι Συγκλητικοί ήταν πρώην άρχοντες. Επομένως, θα μπορούσαμε να τους αποκαλέσουμε και celebrity της αρχαιότητας. Άλλωστε, ποιος δεν θα ζήλευε μια ζωή μέσα στα πλούτη, αφιερωμένη στη πνευματική εργασία, με μηδενικά ποσοστά βιοπάλης και ανέχειας.
Μία μέρα με έναν Ρωμαίο – A day in the life
Αν ο συγκλητικός είχε μία κάμερα και ένα λογαριασμό στα social media, θα μπορούσε να μας αποκαλύψει ο ίδιος τη προνομιούχα του ζωή, όπως πολλοί youtubers και influencers κάνουν καθημερινά τον 21ο αιώνα. Αλλά αφού αυτά τα μέσα ακόμα δεν υφίσταντο ούτε σαν τρελή ιδέα τότε, ας πάρουμε βήμα βήμα τη μέρα ενός συγκλητικού πατρικίου, με τον παλιό καλό τρόπο.
Μεταφερόμαστε λοιπόν σε μία άλλη εποχή, σε μία μέρα με έναν Ρωμαίο, όπου όλα ήταν εξαιρετικά πιο ήρεμα, πρωτόγονα και πιο οριοθετημένα. Μία μέρα, λοιπόν, με έναν Ρωμαίο αυτής της τάξης σήμαινε ότι ξυπνάει νωρίς, γύρω στις 6 σε ένα πανέμορφο αρχοντικό σπίτι σαν αυτά που βλέπουμε στις ταινίες και στους αρχαιολογικούς χώρους. Εξυπακούεται ότι οι υπηρέτες του σπιτιού είναι ήδη σηκωμένοι εδώ και ώρα και αναμένεται να καθαρίζουν, να σκουπίζουν, να πλένουν και να ετοιμάζουν το πρόγευμα και τα ρούχα της οικογένειας. Εννοείται ότι οι συγκλητικοί όφειλαν να αποτελούν πρότυπα ηθικής, που θα διασφάλιζαν τη συνέχιση του πυρήνα της κοινωνίας, δηλαδή της οικογένειας.
Αφού σηκωθεί, λοιπόν, πρώτο task της ημέρας είναι το ντύσιμο. Τίποτα λιγότερο δεν άξιζε αυτή η τάξη από τα καλύτερα υφάσματα και τη τελευταία λέξη της μόδας. Στη προκειμένη το σύνολο αποτελούνταν πρώτα από ένα χιτώνα και από πάνω από μία τήβεννο που είχε αυτές τις χαρακτηριστικές πτυχώσεις. Για παπούτσια, προτιμούσαν ένα στυλ παρόμοιο με τα σημερινά σανδάλια. Πάνω, από τη τήβεννο, οι συγκλητικοί έφεραν την «laticlave», που σημαίνει «φαρδιά λωρίδα», σε αντίθεση με την «στενή λωρίδα» που έφεραν οι πληβείοι.
Έπειτα , ακολουθεί το face care, ένα γρήγορο πλύσιμο του προσώπου και χεριών με κρύο νερό. Αν είχε όρεξη ή αν ήταν κάποια ειδική περίσταση, ένα πολυτελές μπάνιο, στο ιδιωτικό του χώρο τον περίμενε αυτή την ώρα της μέρας. Ακολουθούσε το πρωινό, το οποίο καταναλωνόταν πολύ πρωί ομολογουμένως αλλά ήταν και πολύ ελαφρύ: αλατισμένο ψωμί, γάλα ή κρασί και κάποτε αποξηραμένα φρούτα, αυγά και τηγανίτες σίτου με μέλι ή τυρί. Δεν έτρωγαν πάντα όμως οι πλούσιοι άρχοντές μας, ή αν προτιμούσαν να φάνε αλλά το ήθελαν πιο λιτό, έπιναν ένα ποτήρι νερό και έτρωγαν μία φέτα αλατισμένο ψωμί. Φυσικά, υπεύθυνοι για το σερβίρισμα και τη προετοιμασία ήταν οι υπηρέτες.
Στη συνέχεια, οι συγκλητικοί χώριζαν τη μέρα τους σε δουλειά και χαλάρωση. Δούλευαν τα πρωινά, αρχίζοντας από την αυγή και η εργασία διαρκούσε έξη ώρες. Συνήθως, συζητούσαν προβλήματα και έπαιρναν σημαντικές αποφάσεις που αφορούσαν τη τύχη του κράτους. Τη συνεδρίαση συγκαλούσε ο δικαστής που όριζε τα προς συζήτηση θέματα και βοηθούσε τους συγκλητικούς να πάρουν αποφάσεις. Οι αποφάσεις τους έφεραν την ονομασία: « Senatus Consultum» και αν και θεωρητικά δεν ήταν επιτακτικού χαρακτήρα, το γεγονός και μόνο ψήφισης τους από τη σύγκλητο τις έκανε επιτακτικές. Στις ημερήσιες διατάξεις έβρισκε κανείς θέματα ,όπως φόροι, δημόσια έργα, διορισμός δικαστών για τις επαρχίες, καθορισμός του αριθμού των στρατευμάτων και της δαπάνης χρημάτων για στρατιωτικές εκστρατείες ή πολέμους, διαχείριση της εξωτερικής πολιτικής και απονομή τιμητικών διακρίσεων. Σε περιόδους πολέμων, η σύγκλητος νομιμοποιούνταν να ορίσει δικτάτορα, ένα έκτακτο αξίωμα.
Μετά από μια τόσο εξαντλητική μέρα, που άλλοτε ήταν λιγότερο άλλοτε περισσότερο, ο συγκλητικός μας φίλος, είτε αναζητούσε λίγη διασκέδαση είτε πήγαινε σπίτι. Αν ήθελε διασκέδαση, βρισκόταν στο σωστό μέρος του πλανήτη για αυτή τη περίοδο της ιστορίας: αγώνες όπως πάλη και διαγωνισμούς μεταξύ μονομάχων, ήταν πάντα διαθέσιμα, ενώ θέατρο ή δημόσια λουτρά έχαιραν της ίδιας δημοτικότητας από τους πολιτικούς άνδρες. Σε αυτά τα μέρη, ανώτερη και κατώτερη τάξη συναντούσε η μία την άλλη.
Κάπου εδώ, φτάνει και η ώρα για ένα δεύτερο γεύμα. Το Ρωμαϊκό μεσημεριανό, δεν ήταν τίποτε άλλο από μία πιο πλούσια παραλλαγή του πρώτου, στο οποίο τώρα προστίθετο ψάρι και λαχανικά.
Μία μέρα με έναν Ρωμαίο, ωστόσο, κάπου εδώ κλείνει. Πως να κλείσει καλύτερα, όμως, από ένα πλουσιοπάροχο δείπνο; Το κύριο γεύμα των Συγκλητικών δεν ήταν καθόλου πενιχρό δεδομένου ότι άρχιζε με νερωμένο κρασί και περιλάμβανε κρέας όπως κατσίκι ή μοσχάρι, ψάρι, λαχανικά, αυγά και φρούτα. Πρώτο πιάτο, ήταν τα λαχανικά, τα αυγά και το ψάρι. Κυρίως, τα κρέατα και τα διάφορα συνοδευτικά καρυκεύματα. Από ένα τέτοιο σπουδαίο γεύμα δεν θα μπορούσε να λείπει και το επιδόρπιο: φρούτα, ξηροί καρποί, τυρί και άλλα γλυκά πιάτα, ολοκλήρωναν αυτή τη πανδαισία γεύσεων. Μετά το δείπνο, τέλειωναν τη μέρα τους με ένα άλλο είδους κρασί ονόματι «Comissatio».
Ορίστε, λοιπόν, σας δόθηκε η ευκαιρία μετά από πολλούς αιώνες να ανακαλύψετε αυτό τον θαυμαστό παλιό κόσμο. Για όλους εμάς τους κοινούς θνητούς του σήμερα ίσως αυτοί οι διαχωρισμοί ωραρίων μέσα στη μέρα μεταξύ δουλειάς και ξεκούρασης και γευμάτων, να φαίνονται αυτονόητα, ή ακόμα και οριακά αποδεκτά από άποψης δικαιωμάτων. Σκεφτείτε, όμως, ότι κάποτε ήταν πολυτέλεια που απολάμβαναν μόνο λίγοι και σημαντιός κομμάτι στην μέρα με έναν Ρωμαίο.
Πηγές:
- Radu Cristian(2023),«A Gear of Rome: A Roman Senator’s Day in Ancient Rome». Ανακτήθηκε από: https://www.thecollector.com/roman-senator-daily-life/?fbclid=IwAR1EIl2jqAjsOH9GKMDKQNLDtssfHH3cpqx62gFnZwZ6DHHdXHbSuBO_OL0 (τελευταία πρόσβαση: 22/09/2023)
- «Ρωμαϊκή Δημοκρατία». Ανακτήθηκε από:https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AE_%CE%94%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B1 (τελευταία πρόσβαση:22/09/2023)
- ΜΑΣΤΡΑΠΑΣ ΑΝΤΩΝΗΣ: Συγγραφέας, ΠΕΡΑΚΗΣ ΙΩΣΗΦ: Υπεύθυνος Συγγραφής . Ιστορία (Α λυκείου)-Βιβλίο μαθητή(εμπλουτισμένο). Ανακτήθηκε από:http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2696/Istoria_A-Lykeiou_html-empl/indexIV3_4.html (τελευταία πρόσβαση:22/09/2023)
