
Μπορεί να θεωρηθεί ως ο Χριστόφορος Κολόμβος της Αρχαίας Ελλάδας. Μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, που στο παρελθόν χλευάστηκε, αλλά σήμερα δικαιώνεται ολοένα και περισσότερο από τους επιστήμονες. Ο Πυθέας από την Μασσαλία, έζησε κατά προσέγγιση το 350-285 π.Χ. στην ομώνυμη ελληνική αποικία της σημερινής Γαλλίας και άφησε κληρονομιά τα σημαντικότατα έργα «Περί Ωκεανού» και «Γης Περίοδος». Ο Πυθέας ήταν γεωγράφος, ναυσίπλοος και αστρονόμος σε μία εποχή όπου έπρεπε να ανταγωνιστεί τον Στράβωνα και τον Πολύβιο, ενώ το έργο του είχε χαμηλή απήχηση και θεωρήθηκε προϊόν μυθοπλασίας… Η αλήθεια δεν βρίσκεται ακριβώς κάπου στην μέση, καθότι το ταξίδι του Έλληνα εξερευνητή θεωρείται κατά μεγάλο ποσοστό ακριβές, αποδεικνύοντας πως ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης ήταν όντως ένας τολμηρός εξερευνητής!
Ο Πυθέας ξεκίνησε το καταγεγραμμένο του ταξίδι από το λιμάνι της Μασσαλίας περίπου το 325 π.Χ., για ερευνητικούς-επιστημονικούς και εμπορικούς λόγους, πιθανότατα χρηματοδοτούμενο από τους άρχοντες της περιοχής. Με σκοπό να κινηθεί βόρεια δια θαλάσσης, αναζητούσε αγαθά που την χρονική εκείνη περίοδο είχαν μεγάλη σημασία, όπως ο κασσίτερος και το κεχριμπάρι. Με γνώμονα τις αστρονομικές του γνώσεις, ξεκίνησε με το πέρασμα του από τις Ηράκλειες Στήλες στον Ατλαντικό Ωκεανό, περνώντας από τις Δυτικές ακτές της Γαλλίας, όπου και κατέγραψε λεπτομερώς και για πρώτη φορά την επιρροή της Σελήνης στον Λίγηρα ποταμό (παλίρροια). Συνεχίζοντας το ταξίδι του, ο Πυθέας θα γίνει ο πρώτος Έλληνας που θα εξερευνήσει την Βρετανία και θα δώσει πληροφορίες για τους ανθρώπους που ζουν εκεί και την γεωγραφία της, καθώς επίσης θα υπολογίσει το μήκος της χώρας σε 40.000 στάδια, κάτι που είναι σχεδόν ορθό στην πραγματικότητα. Στο έργο του «Περί Ωκεανού» θα αναφέρει χαρακτηριστικά τα μεταλλεία κασσίτερου της Κορνουάλης, τις αμέτρητες καλλιέργειες σιτηρών και τον τρόπο ζωής των Κελτών.

Ο πιο περιβόητος και αμφιλεγόμενος προορισμός του Πυθέα, ήταν το νησί που ο ίδιος ονόμασε «Θούλη» (πιθανότατα από το “θόλος”). Σήμερα οι επιστήμονες υπολογίζουν πως η Θούλη πρόκειται για την Ισλανδία ή την Βόρεια Νορβηγία. Ο Πυθέας μαγεμένος από τα πρωτόγνωρα τοπία, αναφέρει χαρακτηριστικά «ούτε γη καθ’ εαυτήν υπήρχεν ούτε θάλασσα, ούτε αήρ, αλλά σύγκριμα τι εκ τούτων», ενώ οι γηγενείς του υπέδειξαν την «κοίτην του ήλιου», διότι εκεί επικρατούσε διαρκώς νύχτα «ως εκεί των νυκτών αεί γιγνομένων». Και ενώ οι «ανταγωνιστές» του γελούσαν με τις περιγραφές αυτές και τις θεώρησαν μύθους, ο Πυθέας στην ουσία περιέγραψε γλαφυρά την διάρκεια ημέρας-νύχτας στο θερινό και χειμερινό ηλιοστάσιο των πολικών περιοχών, που ήταν αντίστοιχα 2 με τρεις ώρες την ημέρα καθώς και το συγκεχυμένο άγριο τοπίο. Η Θούλη απασχόλησε και απασχολεί ακόμα τους επιστήμονες παγκοσμίως. Στην αρχαία Ελλάδα, οι «παράξενες» περιγραφές του Πυθέα έβαζαν στο κάδρο ακόμα και την αινιγματική Ατλαντίδα, ενώ σήμερα υπάρχουν εικασίες πως πρόκειται για την Ισλανδία, την Νορβηγία ή τα νησιά Φερόε. Παρόλα αυτά, ο Πυθέας δικαιώθηκε για ακόμα μια φορά (στο μέλλον), όταν στους τόπους που ταξίδεψε έφτασαν αργότερα Ιρλανδοί μοναχοί και επιβεβαίωσαν μέσω καταγραφών το ταξίδι του τολμηρού εξερευνητή.

Ο Πυθέας δεν σταμάτησε την εξερεύνηση του στην Θούλη. Απέπλευσε από εκεί κινούμενος ανατολικά από την Βόρεια Θάλασσα, περιγράφοντας την αρχή των παγετώνων στην Αρκτική ως «Πεπηγυία Θάλασσα» (πηγμένη θάλασσα). Η Βαλτική ήταν ο επόμενος σημαντικός τόπος εξερεύνησης και καταγραφής και ίσως η μεγάλη ανακούφιση για το τεράστιο αυτό ταξίδι του. Ο Πυθέας αναφέρει λεπτομερώς στο έργο του, τους λαούς της Βαλτικής (Γούτωνες) ενώ θα ανακαλύψει κάτι που μπορούσε να ολοκληρώσει την εξερεύνηση του: την πηγή του ήλεκτρου (κεχριμπάρι). Ήταν τόσο μεγάλη η ζήτηση και ο διακαής πόθος των Ελλήνων για την απολιθωμένη ρητίνη, που σύγχρονοι αρχαιολόγοι συνδέουν το ταξίδι του Πυθέα με τον Μέγα Αλέξανδρο ως χρηματοδότη του, με κίνητρο το ενδιαφέρον του προς το πολύτιμο αυτό υλικό.
Με σιγουριά μπορεί να διακρίνει κανείς την αμφισβήτηση της καταγραφής της εξερεύνησης του Πυθέα, από τον Στράβωνα και τον Πολύβιο. Παρόλα αυτά, ο Ερατοσθένης και ο Ίππαρχος (όλοι σύγχρονοι του), πήραν στα σοβαρά τις πληροφορίες που έδινε το «Περί Ωκεανού», που ήταν πολλά παραπάνω από μια εξερεύνηση νέας γης. Το συγγραφικό του έργο διασώθηκε αποσπασματικά και -παρά τις αντιπαραθέσεις του Στράβωνα- στην ουσία οι αναφορές που έκανε στο «Περί Ωκεανού» για να διαψεύσει τον Πυθέα, κράτησαν ζωντανό το σύγγραμμα του. Ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης, είχε αναμφισβήτητα σπουδαίες γνώσεις με απτές αποδείξεις. Μπόρεσε με ακρίβεια να μετρήσει το πλάτος περιοχών όπως της Μασσαλίας και της Βρετανίας χρησιμοποιώντας το ύψος του Ηλίου, ενώ έκανε και την πρώτη εμπεριστατωμένη διατριβή πάνω στις φάσεις της Σελήνης και τον συσχετισμό τους με την παλίρροια. Όσο αφορά το γεωγραφικό του έργο, αξίζει να σημειωθεί πως στις χώρες της Μεσογείου έδωσε νέα αντίληψη για την Γη και τους άγνωστους –μέχρι τότε- πολιτισμούς και τα τοπία της Βόρειας Ευρώπης. Σήμερα οι αναφορές του Πυθέα θεωρούνται αξιόπιστες και ακριβείς και μάλιστα πολλοί προσπαθούν λεπτομερώς να κάνουν αναπαράσταση της ναυσιπλοΐας του. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πλέον, πως ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης, ήταν τελικά ένας τολμηρός εξερευνητής της κλασικής αρχαιότητας!
Πηγές Άρθρου:
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, εκδόσεις Πάπυρος, 2007