
Καλλιτεχνική αναπαράσταση σύγκρουσης Αθηναίου και Σπαρτιάτη πολεμιστή.
Πηγή εικόνας: jordanjettblog.wordpress.com
Η Σικελική εκστρατεία
Παρά το γεγονός ότι η Αθήνα επιβίωσε άλλη μία δεκαετία έως ότου ηττηθεί το 404 π.Χ., είχε ήδη καταδικαστεί από την περίοδο της ήττας της στη Σικελική εκστρατεία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν τη Σικελική εκστρατεία όχι απλά τη δεύτερη φάση του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά έναν αυτοτελή πόλεμο. Η δεύτερη φάση του Πελοποννησιακού πολέμου συνδέεται άρρηκτα με το φιλόδοξο εγχείρημα των Αθηναίων να αποκτήσουν τον έλεγχο της Σικελίας. Η αφορμή για τη Σικελική εκστρατεία, που διεξήχθη ο 415-413 π.Χ., ήταν η έκκληση της σικελικής πόλης Εγέστας για βοήθεια απέναντι στον Σελινούντα, με τον οποίο βρισκόταν σε πόλεμο. Η Εγέστα ήταν ήδη σύμμαχος της Αθήνας από το 433 π.Χ., ενώ ο Σελινούντας είχε την υποστήριξη των Συρακουσών, πόλη δωρικής καταγωγής.
Νικίας και Αλκιβιάδης
Αναφορικά με τις επόμενες κινήσεις της Αθήνας ακούγονταν δύο απόψεις. Η φιλειρηνική άποψη ανήκε στον Νικία, σύμφωνα με την οποία η Αθήνα δε θα έπρεπε να εκστρατεύσει στη Σικελία, διότι ο κίνδυνος ήταν μεγάλος και η έκβαση αβέβαιη. Στον αντίποδα της άποψης του Νικία βρισκόταν αυτή του Αλκιβιάδη. Στην έκκληση της Εγέστας διέκρινε μία μοναδική ευκαιρία για να δοξαστεί η Αθήνα και να αυξήσει την οικονομική και την εδαφική της ισχύ. Οι Αθηναίοι, στις καρδιές των οποίων εξακολουθούσε να σιγοβράζει ο πόθος για επέκταση της Αθηναϊκής ηγεμονίας, παρέβλεψαν τις προειδοποιήσεις του Νικία και τάχθηκαν υπέρ του Αλκιβιάδη.
Η εκστρατεία στη Σικελία
Με επικεφαλής τον Αλκιβιάδη, τον Λάμαχο και τον Νικία, αναχώρησαν περίπου εκατό τριήρεις και δύο χιλιάδες οπλίτες στους οποίους αναμενόταν να προστεθούν και τα συμμαχικά στρατεύματα. Ένα αναπάντεχο γεγονός, ωστόσο, έμελλε να αλλάξει ολόκληρη την πορεία της εκστρατείας. Ο Αλκιβιάδης ανακλήθηκε στην Αθήνα, καθώς θεωρήθηκε βασικός ύποπτος για την υπόθεση των Ερμαϊκών Στηλών. Οδοδείκτες με κεφαλές του Ερμή βρέθηκαν ακρωτηριασμένες και οι κατηγορίες για ασέβεια στους θεούς βάρυναν τον Αλκιβιάδη. Όταν ο ίδιος αντιλήφθηκε ότι δεν επρόκειτο να αθωωθεί αλλά μάλλον να καταδικασθεί αισθάνθηκε αδικημένος και κατέφυγε κρυφά στη Σπάρτη.

Πηγή εικόνας: https://ellinondiktyo.blogspot.com/2014/09/415-413-x.html
Ο Αλκιβιάδης στη Σπάρτη
Η δράση του Αλκιβιάδη στη Σπάρτη υπονομεύει ακόμα περισσότερο το εγχείρημα που ο ίδιος είχε εμπνευστεί. Κατειλημμένος από εκδικητική μανία συμβουλεύει τους Σπαρτιάτες να κινηθούν εναντίον της Αθήνας στη Σικελία. Ειδικότερα, αξιοποιώντας το γεγονός ότι η εχθρική προς την Αθήνα Κόρινθος είναι μητρόπολη των Συρακουσών προτείνει στους Πελοποννήσιους να βοηθήσουν τις Συρακούσες ώστε να επιτύχουν μία μεγάλη νίκη εναντίον της Αθήνας. Η επόμενη συμβουλή του είναι, όσο έλειπε μεγάλο μέρος των Αθηναϊκών στρατευμάτων, να οχυρώσουν οι Σπαρτιάτες την Δεκέλεια, ώστε να στερήσουν τον ανεφοδιασμό από τους Αθηναίους. Η τρίτη συμβουλή ήταν να στραφούν στους Πέρσες για οικονομική ενίσχυση, με σκοπό να ναυπηγήσουν ισχυρό στόλο.
Η έλευση του Γυλίππου στη Σικελία
Ένας ικανότατος Σπαρτιάτης στρατηγός, ο Γύλιππος, έπλευσε στη Σικελία με ένα μικρό μόνο τμήμα του σπαρτιατικού στρατού και τέσσερα μόλις πλοία. Οι Συρακούσιοι τον υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό. Ο Γύλιππος ανέλαβε τη στρατιωτική εκπαίδευση των Συρακουσίων επί ένα έτος, σύμφωνα με τα σπαρτιατικά πρότυπα, και δημιούργησε έναν πολύ ισχυρό στρατό. Ο Νικίας ζήτησε από την Αθήνα ενισχύσεις και κατέφθασαν στη Σικελία οι στρατηγοί Δημοσθένης και Ευρυμέδων. Ο Δημοσθένης οργάνωσε την τολμηρή επίθεση στις Επιπολές, η οποία όμως απέτυχε διότι μέσα στο σκοτάδι χάθηκε ο συντονισμός των στρατευμάτων.
Μετά την ανεπιτυχή επίθεση στις Επιπολές παρουσιάστηκε μία μοναδική ευκαιρία για απαγκίστρωση από τις Συρακούσες και επιστροφή στην Αθήνα. Ένα αρνητικό στοιχείο όμως του χαρακτήρα του Νικία, το οποίο αυτή τη φορά ματαίωσε τη σύνεσή του, ήταν η πίστη τους στις δεισιδαιμονίες. Η έκλειψη Σελήνης πριν το βράδυ της αναχώρησης, τον έκανε να αλλάξει γνώμη, ενώ είχε πειστεί από το Δημοσθένη και τον Ευρυμέδοντα, να επιστρέψουν στην Αθήνα.
Οι ναυμαχίες στη Σικελία
Οι Συρακούσιοι πληροφορήθηκαν τις προετοιμασίες των Αθηναίων για αναχώρηση και αποφάσισαν να τους συνθλίψουν, ώστε να είναι απολύτως βέβαιοι ότι αντί για την Αθήνα, δε θα μετακινούνταν σε άλλο μέρος της Σικελίας. Ο Γύλιππος αντιλήφθηκε ότι το ηθικό τους είχε καμφθεί και αποφάσισε ότι ήταν η πλέον κατάλληλη στιγμή να επιτεθεί στους Αθηναίους διά της ξηράς και δια της θαλάσσης. Η ναυμαχία απέβη καταστροφική για τους Αθηναίους. Μεταξύ των απωλειών ήταν και ο στρατηγός Ευρυμέδων. Ακολούθησε μία δεύτερη ναυμαχία σε μία ύστατη προσπάθεια των Αθηναίων να επικρατήσουν. Η ψυχολογία τους είχε ήδη σημειώσει μεγάλη πτώση, καθώς πρώτη φορά στην ιστορία της η Αθήνα νικήθηκε σε ναυμαχία, ενώ υπερτερούσε αριθμητικά. Η δεύτερη ναυμαχία οδήγησε σε ακόμη μία μεγάλη ήττα.
Η σφαγή στον Ασσίναρο ποταμό
Οι Αθηναίοι αποφάσισαν να αποχωρήσουν από τη Σικελία διά της ξηράς. Το ένα τμήμα του στρατού αναχώρησε με το Νικία και το δεύτερο με το Δημοσθένη. Το τμήμα του Νικία προχωρούσε με μεγαλύτερη ταχύτητα και σε ένα σημείο διασπάστηκαν. Ο Νικίας διέβη τον Ερίνειο ποταμό όπου διανυκτέρευσε με το στράτευμά του. Εκεί πληροφορήθηκε ότι ο Δημοσθένης και οι 6.000 άνδρες του περικυκλώθηκαν από τον εχθρό και αναγκάστηκαν να παραδοθούν. Ο Νικίας προσπάθησε να διαπραγματευτεί ώστε να αποχωρήσουν ελεύθεροι οι Αθηναίοι. Οι Συρακούσιοι, ωστόσο, ήταν ανένδοτοι. Μόλις οι άνδρες του Νικία έφτασαν στον Ασσίναρο ποταμό, δέχθηκαν εχθρικά βέλη. Η δίψα που τους είχε κυριεύσει ήταν τόσο μεγάλη, που συνέχιζαν να πίνουν νερό από τον ποταμό, ακομη και όταν τα νερά του βάφτηκαν με το αίμα των συμπατριωτών τους. Αφού εξόντωσε τα υπολείματα των αθηναϊκών στρατευμάτων, ο Γύλιππος εξέφρασε την επιθυμία να μεταφέρει στη Σπάρτη το Νικία και το Δημοσθένη ως τρόπαια. Οι Συρακούσιοι όμως δε δέχθηκαν την πρότασή του και οι δύο στρατηγοί εκτελέστηκαν, ενώ όσοι Αθηναία επέζησαν, πουλήθηκαν ως δούλοι.
Ιστορικό δίδαγμα
Από τη μελέτη της Σικελικής Εκστρατείας και του Πελοποννησιακού πολέμου γενικότερα, συνάγει κανείς το συμπέρασμα ότι ο διχασμός είναι ένα διαχρονικό αρνητικό χαρακτηριστικό των Ελλήνων. Ο διχασμός επιφέρει την ανάμειξη των ξένων στις ελληνικές υποθέσεις, οι οποίοι επιβουλεύονται τα εδάφη της. Ο εμφύλιος αλληλοσπαραγμός του 431 – 404 π.Χ. τύφλωσε σε τέτοιο βαθμό τους συμμετέχοντες, που θόλωσε την κρίση τους και δεν αντιλήφθηκαν οι Σπαρτιάτες ότι οι Πέρσες, με τους οποίους είχαν πολεμήσει με απαράμιλλη γενναιότητα το 480 π.Χ. στις Θερμοπύλες, είχαν πολύ μεγάλη σκοπιμότητα που τους βοηθούσαν στον Πελοποννησιακό πόλεμο.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Βλάχος, Α. (2012). Θουκυδίδου Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου. Αθήνα: Εστία.
Δαλακλής, Δ. (2009). Σικελική εκστρατεία και αμερικανική στρατηγική. Ιστορικές Σελίδες, (42), 42-53.
Greek World History, (2013), Πελοποννησιακός Πόλεμος. Ανακτήθηκε στις 11-11-2022 από
http://greekworldhistory.blogspot.com/2013/11/blog-post_5.html?m=1
Herman, M. (2019). Peloponnesian war. California: GMT Games.
Κάρυκας, Π. (2001). Σικελική εκστρατεία. Πολεμικές μονογραφίες, (7), 1-80.
Μαρκαντωνάτος, Γ., Δ. (1998). Η Σικελική εκστρατεία – Η αρχή του τέλους της αθηναϊκής κυριαρχίας.
Στρατιωτική Ιστορία, (19), 14-21.