Πριν από λίγο καιρό μιλήσαμε για το Σαραπείο της Θεσσαλονίκης, το ιερό που ήταν αφιερωμένο στην Ίσιδα και το Σάραπη. Όπως, ίσως, θυμάστε η λατρεία της Ίσιδας ήταν πολύ διαδεδομένη στον ελληνικό χώρο ήδη από τον 4ο αι. π.Χ. Έτσι, έφτασε, μάλλον λίγο αργότερα, και στη πόλη του Δίου, την ιερότερη πόλη των Μακεδόνων.
Τα κατάλοιπα του ιερού που ήταν αφιερωμένο στην Ίσιδα είναι ακόμα ορατά. Βρίσκονται έξω από τα τείχη της πόλης, κοντά στις όχθες του ποταμού Βαφύρα. Ο ποταμός ξεχείλιζε συχνά και πλημμύριζε το ιερό που με τον καιρό σταμάτησε να χρησιμοποιείται. Τελικά, το νερό που προκάλεσε την εγκατάλειψη του έγινε η αιτία διάσωσης μερικών πολύ εντυπωσιακών ευρημάτων στο εσωτερικό του.
Τα πρώτα δείγματα λατρείας στο ιερό τοποθετούνται στην ελληνιστική περίοδο. Οι επιγραφές και ένα άγαλμα μαρτυρούν πως εκεί λατρευόταν η Άρτεμις Ειλειθυία. Ίσως, ήταν ο πρόδρομος της Ίσιδας Λοχίας η οποία λατρευόταν σε μεταγενέστερη περίοδο στο ιερό. Η Άρτεμις Ειλειθυία βοηθούσε τις γυναίκες κατά τη διάρκεια του τοκετού, ενώ η Ίσιδα Λοχία αμέσως μετά τη γέννηση των παιδιών τους.
Τα πρώτα σημάδια λατρείας , όμως, της, Ίσιδας έρχονται από τον 2ο αι. π.Χ. Τα βρίσκουμε σε ένα ενεπίγραφο ανάγλυφο που απεικονίζει τη θεά Ίσιδα με τη μορφή της Δήμητρας. Φορά ένα καπέλο (πέτασο), κρατάει στάχια και σκήπτρο και στο ιμάτιο της δένεται με τον χαρακτηριστικό «ισιακό» κόμβο. Το ανάγλυφο φαίνεται πως ήταν εντοιχισμένο στην πρόσοψη του κυρίως ναού του ιερού. Η επιγραφή του αναφέρεται ,επίσης, στη λατρεία του Σάραπη και του Άνουβι στο χώρο. Θεούς, γνωστούς μας και από το Σαραπείο της Θεσσαλονίκης.Η Ίσιδα λατρευόταν στο ιερό και με την ιδιότητα της ως Ίσιδα- Τύχη.
Σε διαφορετικό ναό το λατρευτικό άγαλμα και μία αντίστοιχη επιγραφή πιστοποιεί τη λατρεία της Αφροδίτης Υπολυμπιδίας. Η Αφροδίτη αυτή είχε την ιδιότητα να λατρεύεται κάτω από τον Όλυμπο, ένα χαρακτηριστικό που μάλλον ήταν προϊόν τοπικής έμπνευσης.
Ο κυρίως ναός για την Ίσιδα
Τα κατάλοιπα του ιερού που είναι ορατά σήμερα κτίστηκαν κατά τον 2ο-3ο αι. μ.Χ. Έχει το σχήμα αυλής που περιβάλλεται από κτήρια. Η είσοδος στο χώρο πραγματοποιούνταν από την Ανατολική πλευρά. Στη Βόρεια και Νότια υπήρχαν στοές, ενώ στη Δυτική πλευρά,ναοί . Ο κύριος ναός άνηκε στην Ίσιδα Λοχία. Είναι χτισμένος σε άνδηρο και στην είσοδο του οδηγεί μία μνημειακή κλίμακα. Στην κλίμακα αυτή βρέθηκαν, στην αρχική τους θέση, αναθήματα διαφόρων ειδών. Απεικονίζουν αποτυπώματα ποδιών και ερμηνεύονται ως δείγματα της παρουσίας είτε των θεών είτε των πιστών. Στα Ανατολικά του , έχει βρεθεί ένα μεγάλων διαστάσεων βωμός γεμάτος με αναθήματα. Και ακόμη πιο ανατολικά δύο χαμηλοί παράλληλοι τοίχοι που οδηγούν στην είσοδο του ιερού και θα ήταν γεμάτοι με το νερό του ποταμού, έχουν ερμηνευτεί ως απομίμηση του Νείλου.
Δεξιά του κυρίως ναού αυτού ήταν εκείνος που αφιερώθηκε στην Αφροδίτη Υπολυμπιδία. Εκεί βρέθηκε το λατρευτικό της άγαλμα και η αναθηματική επιγραφή που το συνόδευε, όπως και μία δεξαμενή με νερό. Ο ναός στα αριστερά του, με βάση τα αγάλματα τα οποία βρέθηκαν στο εσωτερικό τού ήταν αφιερωμένος στην Αφροδίτη και τον Έρωτα.
Ο τέταρτος και τελευταίος ναός, αποτελούμενος από τρεις κόγχες, ήταν αφιερωμένος στην Ίσιδα- Τύχη. Ένα λατρευτικό άγαλμα της θεάς και η επιγραφή που το ταυτίζει βρέθηκαν κατά χώραν, πάνω από μία μαρμαροθετημένη δεξαμενή με νερό.
Στο μικρό αυτό ιερό , κοντά στις όχθες του ποταμού Βαφύρα , που καταστράφηκε από σεισμό τον 4ο αι.μ.Χ. λατρευόταν η Ίσιδα ως Δήμητρα, Λοχία και Τύχη. Ήταν η παντοδύναμη θεά που προστάτευε τον τοπικό πληθυσμό. Μαζί της λατρεύονταν ο Σάραπης, ο πάρεδρος της , ο Αρποκράτης, η εξελληνισμένη εκδοχή του γιου της , ο Άννουβις και η ελληνική θεά Αφροδίτη.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:
Falezza, G. I santuari della Macedonia in eta Romana, Persistenze e cambiamenti nel paesaggio sacro dal II sec. A.C al IV sec D.C., Ρώμη 2012.
Pingiatoglou, S. Cults of Female Deities at Dion, Kernos 23, 2010, 179-192
Παντερμαλής, Δ. Tο ιερό της Ίσιδας, Archaeologia 33, 1989, 18-23.
Παντερμαλής, Δ. Ανασκαφή Δίου, ΠΑΕ 1982, 64-8.
Παντερμαλής, Δ. Δίον, η Ανακάληψη, Athens 1999.
Τσιάφης, Δ. Ιερά και Λατρείες της Κάτω Μακεδονίας, αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, ΑΠΘ 2017. https://ikee.lib.auth.gr/record/289624/files/Tsiafis.pdf
