Η υποψηφιότητα
Ήταν το 2021 που η Ελλάδα έγινε μέλος της Επιτροπής Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, μιας κλειστής ομάδας κρατών που αποφασίζουν αν τα μνημεία των οποίων οι φάκελοι κατατίθενται πληρούν τις προϋποθέσεις για να ενταχθούν στον κατάλογο της UNESCO. Η θητεία κάθε χώρας-μέλους είναι τετραετής, ενώ η τελευταία φορά που είχε βρεθεί η χώρα μας σε ανάλογη θέση ήταν την περίοδο 1997-2003, με τη θητεία να είναι τότε εξαετής.
Η σύνθεση της επιτροπής κατά την τρέχουσα τετραετία περιλαμβάνει την Ιταλία, την Ιαπωνία, τη Βουλγαρία, με το συνολικό αριθμό των κρατών που την απαρτίζουν να φτάνει τα 21. Η εκλογή της Ελλάδας χαιρετίστηκε ως μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να στηριχθούν οι υποψηφιότητες της χώρας μας, όπως το Ζαγόρι και η Μινωική Κρήτη.
Στόχος ήταν το Ζαγόρι να ενταχθεί στον κατάλογο της UNESCO ως πολιτιστικό τοπίο. Επρόκειτο για την πρώτη υποψηφιότητα της χώρας μας στην κατηγορία αυτή. Ο φάκελος υποψηφιότητας κατατέθηκε το 2022 και υπήρξε προϊόν συνεργασίας επιστημόνων πλείστων ειδικοτήτων. Έτσι, η προετοιμασία του ογκώδους φακέλου συμπεριέλαβε αναφορές αρχαιολόγων, ιστορικών, αρχιτεκτόνων, αλλά και βιολόγων, δασολόγων, περιβαλλοντολόγων και εθνολόγων. Στόχος ήταν να αναγνωριστεί η ιδιαίτερη αξία του Ζαγορίου, όχι μόνο ως τοπίου με πλούσια αρχιτεκτονική παράδοση, εναρμονισμένη με το φυσικό τοπίο, αλλά και ως τόπος με ιδιαίτερο φυσικό πλούτο. Αυτό περιλαμβάνει την πανίδα, τη χλωρίδα, το φαράγγι του Βίκου, τα ποτάμια και τους ιδιαίτερους γεωολογικούς σχηματισμούς. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται, επίσης, στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής, όπως η ηπειρώτικη μουσική, οι παραδόσεις και τα πανηγύρια.
Η απόφαση
Στην πρόσφατη 45η Σύνοδο της Επιτροπής της UNESCO στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας το Ζαγόρι κατόρθωσε να μπει στον κατάλογο της UNESCO. Το Ζαγόρι θα συγκατοικεί πλέον με τα Πυρηναία Όρη, την Κοιλάδα Μαμπιγιάν στο Αφγανιστάν και μια πλειάδα άλλων περιοχών που συγκροτούν τη λίστα με τα πολιτιστικά τοπία. Όσον αφορά την ελληνική συμμετοχή, η UNESCO αναγνώρισε:
την ξεχωριστή οικουμενική αξία της αρχιτεκτονικής των Ζαγοροχωρίων, ως εξαιρετικό παράδειγμα της επιβίωσης και της αμοιβαίας επιρροής μεταξύ Βυζαντινής και Οθωμανικής αρχιτεκτονικής
Advertising
Η απόφαση να ενταχθεί το Ζαγόρι στον κατάλογο της UNESCO αποτελεί μια αναγνώριση της αυθεντικότητας και της ακεραιότητας της περιοχής ως πολιτιστικό αγαθό. Η αναγνώριση αφορά παραδοσιακά, πετρόχτιστα χωριά, με ένα ευρύ δίκτυο μονοπατιών και πέτρινων γεφυριών. Στοιχεία ανθρωπογενή, που όμως εναρμονίζονται με το φυσικό τοπίο της περιοχής, ενώ τοπικά υλικά χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή.
Η αναγνώριση αφορά 20 χωριά που εντοπίζονται στο κεντρικό Ζαγόρι, στην Τύμφη και το Πάπιγκο. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα, οπότε και κτίστηκαν κτίρια και γεφύρια που κοσμούν τα Ζαγοροχώρια. Οι κάτοικοι της περιοχής, μετανάστες στα Βαλκάνια και στην Κεντρική Ευρώπη, επιστρέφοντας στα πάτρια εδάφη, επένδυσαν σε όμορφες οικίες. Μα κι οι Ζαγοροχωρίτες της διασποράς δεν ξέχασαν την πατρίδα. Με δωρεές των ξενιτεμένων έγιναν κοινωφελή έργα και κτίστηκαν σχολεία, στα θρανία των οποίων κάθισαν γενιές Ζαγοραίων.
Η ένταξη του Ζαγορίου στον πολιτιστικό κατάλογο της UNESCO ανεβάζει τον αριθμό των ελληνικών μνημείων στη λίστα της UNESCO σε 19. Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός πως αποτελεί το πρώτο και το μοναδικό μνημείο της νεώτερης ιστορίας, καθώς τα υπόλοιπα 18 μνημεία αφορούν την περίοδο της αρχαιότητας και του Βυζαντίου.
Ωστόσο, η απόφαση να ενταχθεί το Ζαγόρι στον κατάλογο της UNESCO δεν έγινε χωρίς προβλήματα. Κι αυτό γιατί πρόθεση της ελληνικής επιιτροπής που συνέταξε τον φάκελο υποψηφιότητας ήταν να αναγνωριστεί το Ζαγόρι ως μεικτό τοπίο, δηλαδή ως πολιτιστικό και φυσικό. Με την Ελλάδα -όπως είναι φυσικό- να εξαιρείται από την ψηφοφορία, μια συντριπτική πλειοψηφία, ήτοι οι 17 από τις 20 χώρες της επιτροπής, ενέκριναν την εγγραφή του Ζαγορίου στον κατάλογο της UNESCO. Παράλληλα, απέρριψαν τα κριτήρια, τα σχετικά με το φυσικό τοπίο, αφήνοντας όμως μιαν υποσημείωση για πιθανή διεύρυνση στο μέλλον.
Παρά την απόρριψη της ένταξης της περιοχής ως μεικτό τοπίο, το Ζαγόρι στον κατάλογο της UNESCO αποτελεί έναν σταθμό στην πολιτιστική ιστορία της Ελλάδας. Κι αυτό γιατί δημιουργεί, ίσως, τις προϋποθέσεις για δυναμικότερη υποστήριξη της υποψηφιότητας μνημείων της νεώτερης ιστορίας, όπως είναι το νησί της Σπιναλόγκας. Η απόπειρα, επίσης, να αναγνωριστεί η αξία του Ζαγορίου, ως φυσικού τοπίου, ανοίγει το δρόμο για την ένταξη στον κατάλογο φυσικών περιοχών, όπως ο Όλυμπος. Μα πάνω από όλα, αποτελεί μια δέσμευση του ελληνικού κράτους και του καθενός από μας ξεχωριστά ότι θα φροντίσουμε να κληροδοτήσουμε ανέπαφο το Ζαγόρι στις κατοπινές γενιές.
Πηγές:
Kokkinidis, T. (2023). Zagori, Greece Vies for UNESCO Cultural Landscape Status. Greek Reporter. Ανακτήθηκε από: www.greekreporter.com ((τελευταία πρόσβαση: 01/10/2023)
Stamatoukou, E. (2023). UNESCO Adds Historic Greek Region to World Heritage List. balkaninsight. Ανακτήθηκε από: www.balkaninsight.com (τελευταία πρόσβαση: 01/10/2023)
Ιωαννίδης, Σ. (2023). Η UNESCO αναγνωρίζει την κληρονομιά του Ζαγορίου.Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Ανακτήθηκε από: www.kathimerini.gr (τελευταία πρόσβαση: 01/10/2023)
Ιωαννίδης, Σ. (2021). UNESCO: Νέος ρόλος για Ελλάδα και φάκελος για Ζαγόρι. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Ανακτήθηκε από: www.kathimerini.gr (τελευταία πρόσβαση: 01/10/2023)
Τζεβελέκου, Β. (2023). Το Ζαγόρι μάγεψε την UNESCO. Η εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε από: www.efsyn.gr(τελευταία πρόσβαση: 01/10/2023)
Υποβλήθηκε στην UNESCO η υποψηφιότητα του Ζαγορίου ως πολιτιστικό τοπίο (2022).Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Ανακτήθηκε από: www.kathimerini.gr (τελευταία πρόσβαση: 01/10/2023)