Η έννοια του στρες είναι δανεισμένη από τη μηχανική και περιγράφει τη διαδικασία της άσκησης πίεσης σε ένα αντικείμενο από κάποιο παράγοντα (Kolb & Whishaw, 2011). Το στρες βιώνεται από όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους, συμπεριλαμβανόμενων των παιδιών, ακόμη και των βρεφών.
Το στρες έχει δύο διαστάσεις. Τη σωματική, όπου το σώμα υποβάλλεται σε δοκιμασίες που υπερβαίνουν τις δυνάμεις του, και την ψυχολογική. Στην τελευταία το στρες αφορά σε αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις. Στην πραγματικότητα, ο όρος στρες χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους για να περιγράψει ποίκιλες συναισθηματικές εκδηλώσεις. Το άτομο μπορεί να δηλώνει «στρεσαρισμένο» όταν βιώνει θυμό, απογοήτευση ή είναι μπερδεμένο με μία κατάσταση (Dimatteo, & Martin, 2011). Να σημειωθεί επίσης πως το ερέθισμα δεν είναι ανάγκη να είναι αρνητικό για να προκαλέσει στρες. Θετικά ερεθίσματα, όπως για παράδειγμα μία επιθυμητή εγκυμοσύνη, είναι ικανά να προκαλέσουν στρες στον άνθρωπο (Kolb & Whishaw, 2011).
Τι συμβαίνει λοιπόν στο σώμα μας όταν νιώθουμε στρες (άγχος);
Έστω ότι βλέπουμε την αίθουσα των εξετάσεων, ένα άγριο σκυλί ή τον άνθρωπο στον οποίο θέλουμε να εξομολογηθούμε τον έρωτά μας. Οι περιπτώσεις αυτές, αν και διαφορετικές μεταξύ τους, προκαλούν την ίδια αντίδραση στον εγκέφαλο, που ανιχνεύει τον στρεσογόνο παράγοντα και τοποθετείται σε κατάσταση εγρήγορσης. Η τελευταία αποτελείται από δύο ξεχωριστές βιοχημικές αλληλουχίες αντιδράσεων:
Η ταχεία αντίδραση στο στρες (αδρεναλίνη):
Σε αυτή τη φάση, που ονομάζεται αντίδραση πάλης ή φυγής, ο υποθάλαμος του εγκεφάλου στέλνει μήνυμα στη συμπαθητική μοίρα του αυτόνομου νευρικού συστήματος, η οποία ενεργοποιείται και διεγείρει τα επινεφρίδια. Τα επινεφρίδια εκκρίνουν την επινεφρίνη (ή, όπως αποκαλείται συχνά, την αδρεναλίνη), η οποία ενεργοποιεί τα κύτταρα του σώματος, τους ενδοκρινείς αδένες και τον εγκέφαλο. Το σώμα μας έχει προετοιμαστεί για δράση (Kolb & Whishaw, 2011). Μερικά από τα συμπτώματα που εμφανίζονται στο σωματικό επίπεδο σε αυτή τη φάση:
- Αύξηση της αρτηριακής πίεσης
- Αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της αναπνοής
- Διαστολή στις κόρες των ματιών
- Τρέμουλο
- Εφίδρωση
- Ξηροστομία
- Αύξηση του σακχάρου στο αίμα
- Μυϊκή ένταση και σφίξιμο μυών (Dimatteo, & Martin, 2011. Εμμανουηλίδου Κ., 2012)
Η βραδεία αντίδραση στο στρες (κορτιζόλη)
Εδώ τα επινεφρίδια ενεργοποιούν την κορτιζόλη. Ο λόγος που ονομάζεται βραδεία αντίδραση είναι επειδή η κορτιζόλη συνήθως χρειάζεται μερικά λεπτά έως και ώρες για να ενεργοποιηθεί. Στη συνέχεια, η κορτιζόλη ενεργοποιεί εξίσου τα κύτταρα του σώματος, τον εγκέφαλο και τους ενδοκρινείς αδένες. Μερικά παραδείγματα δράσης της κορτιζόλης είναι:
-Απενεργοποιεί τα συστήματα του σώματος (π.χ. ανοσοποιητικό σύστημα), που δε χρειάζονται στην προκειμένη για να αντιμετωπιστεί το στρεσογόνο ερέθισμα.
-Απενεργοποιεί την ινσουλίνη, ώστε το ήπαρ να απελευθερώσει γλυκόζη, η οποία προσωρινά αυξάνει την παροχή ενέργειας και είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση του στρεσογόνου παράγοντα.
-Αναστέλλει τις αναπαραγωγικές λειτουργίες και την παραγωγή αυξητικής ορμόνης. Στην ουσία η κορτιζόλη βοηθά το σώμα να συγκεντρώσει ενέργεια και να μην τη «χαραμίζει» σε άλλες λειτουργίες ή συστήματα. Αυτό που προέχει τη δεδομένη στιγμή είναι η αντιμετώπιση της απειλής (Kolb & Whishaw, 2011).
Ο αντίκτυπος του στρες: ωφέλιμο ή όχι τελικά;
Το στρες εξελικτικά είναι σωτήριο. Αν αυτές οι αυτόνομες αντιδράσεις δεν υπήρχαν, οι άνθρωποι δεν θα επιβιώναμε στο περιβάλλον. Καθότι όμως το ανοσοποιητικό σύστημα καταστέλλεται σε καταστάσεις στρες, ο οργανισμός γίνεται πιο ευάλωτος στις λοιμώξεις. Οι πρωτεΐνες αναλώνονται προκαλώντας μυϊκή απώλεια και κούραση στο σώμα. Οι αποθήκες ενέργειας του σώματος υφίστανται επιβάρυνση και τα σωματικά αποθέματα σταδιακά «αδειάζουν» (Dimatteo, & Martin, 2011. Kolb & Whishaw, 2011). Ευτυχώς, το σώμα μας έχει την ικανότητα να τερματίζει αυτόματα την απόκριση του στρες, όπως αυτόματα προκάλεσε την έναρξή της.
Πολύ συχνά, η αντίδραση του στρες ενεργοποιείται όταν δεν υπάρχει αληθινή απειλή στο περιβάλλον. Ένα σαρδάμ σε μία δημόσια ομιλία, μπορεί να επηρεάζει την αυτοεικόνα μας, αλλά σίγουρα δεν θα μας στοιχήσει τη ζωή. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη διαχείριση του άγχους τους. Γρήγοροι ρυθμοί ζωής, ανταγωνισμός, οικονομικά προβλήματα, ανεργία, κατακλυσμός από ερεθίσματα και πληροφορίες σε έναν κόσμο που εξελίσσεται ταχύτατα. Για πολλούς το στρες έχει γίνει μέρος της καθημερινότητάς τους.
Το χρόνιο στρες
Το χρόνιο στρες, μεταξύ άλλων, μπορεί να προκαλέσει αλλοιώσεις στα επινεφρίδια, διαταραχή των εσωτερικών τοιχωμάτων του στομάχου (πεπτικά έλκη), καρδιακή ανεπάρκεια, διαταραχή της ομοιόστασης του οργανισμού και εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος (Dimatteo, & Martin, 2011. Pinel, 2011).
Βλέπουμε λοιπόν ότι το στρες, παρ’ όλη την ωφέλιμη λειτουργία του, μπορεί να έχει καταστρεπτικά αποτελέσματα με το πέρασμα του χρόνου. Όσοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν συχνά στρεσογόνες συνθήκες και αντιδράσεις, αναμφίβολα πρέπει να προσπαθήσουν για κάποιες αλλαγές. Αυτές μπορεί να αφορούν το περιβάλλον, τον εαυτό ή και τα δύο μαζί. Το σίγουρο είναι πως το μακροχρόνιο ή/και έντονο στρες βλάπτει σημαντικά τον οργανισμό μας.
Βιβλιογραφία:
Dimatteo, M. R., & Martin, L. R. (2011). Εισαγωγή στην Ψυχολογία της Υγείας. Αθήνα: Πεδίο.
Εμμανουηλίδου, Κ. (2012). Γυρίζω σελίδα στο άγχος. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Kolb, B., & Whishaw, I. Q. (2011). Εγκέφαλος και Συμπεριφορά. Αθήνα: Πασχαλίδης.
Pinel, J. P. (2011). ΒΙΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ. Αθήνα: Ίων/εκδόσεις έλλην.