Στερεότυπα: Πόσο ανεπηρέαστοι μπορούμε να μείνουμε;

στερεότυπα

«Οι Άγγλοι είναι σνομπ»

«Οι “τρελοί” είναι επικίνδυνοι»

«Οι γυναίκες είναι ευαίσθητες»

Advertising

Advertisements
Ad 14

Σίγουρα ο καθένας μπορεί να ανακαλέσει στον νου του δεκάδες στερεότυπα. Καθότι τα στερεότυπα είναι άμεσα συνδεδεμένα με την προκατάληψη, τον ρατσισμό και το κοινωνικό στίγμα, είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε πώς ακριβώς λειτουργούν και πού εξυπηρετούν.

Τι εννοούμε με τον όρο στερεότυπο;

Τα στερεότυπα είναι ευρέως αποδεκτές και απλουστευμένες αντιλήψεις για τη συμπεριφορά ή την προσωπικότητα των μελών διαφορετικών ομάδων. Αποδίδουν, δηλαδή, ιδιότητες και χαρακτηριστικά σε ανθρώπους με βάση τη γενικότερη κατηγορία (αφού είναι γυναίκα, πρέπει να είναι ευαίσθητη), παραβλέποντας την ατομικότητα. Ως εκ τούτου, τα στερεότυπα έχουν αξιολογική διάσταση (Hogg & Vaughan, 2010. Wetherell, 2005. Χρυσοχόου, 2011).

Στερεότυπα και «γνωστική ένδεια»

Ο Lippman χαρακτηρίζει τα στερεότυπα «πλάσματα της φαντασίας», που κουβαλούν οι άνθρωποι στο κεφάλι τους και θολώνουν την αντίληψη της πραγματικότητας (Wetherell, 2005. Παπαστάμου, 2006). Η αλήθεια είναι πως ο κόσμος είναι υπερβολικά σύνθετος για να μπορέσει κανείς να τον αντιληφθεί ολοκληρωτικά. Πράγματι, το γνωστικό μας σύστημα αδυνατεί να επεξεργαστεί όλες τις πληροφορίες που ενυπάρχουν στο κοινωνικό περιβάλλον. Τα στερεότυπα έρχονται να απλοποιήσουν την πραγματικότητα, οργανώνοντας τις πληροφορίες σε σύνολα. Είναι ένα ατυχές αλλά αναπόφευκτο αποτέλεσμα του τρόπου που λειτουργεί ο εγκέφαλος και βοηθούν στην εξοικονόμηση της γνωστικής ενέργειας (Χρυσοχόου, 2011. Wetherell, 2005).

Τα στερεότυπα παραμένουν αν το κίνητρο του ατόμου να επεξεργαστεί αναλυτικότερα τις πληροφορίες είναι χαμηλό (Hewstone & Stroebe, 2007). Αυτό σημαίνει πως δεν είμαστε έρμαια των στερεότυπων, ούτε και εντελώς απαλλαγμένοι από αυτά. Ούτως ή άλλως, τα στερεότυπα, αν και συστατικό μέρος της προκατάληψης, δεν οδηγούν απαραίτητα σε συμπεριφορές κοινωνικής διάκρισης. Η προσωπικότητα του ατόμου, το περιβάλλον, καθώς και η επαφή με μέλη εξω-ομάδων, θα προσδιορίσει την ισχύ των στερεοτύπων και, τελικά, τη συμπεριφορά του.

Διαβάστε επίσης  Στρές, άγχος και υγεία
Advertising

στερεότυπα

Στερεότυπα και κοινωνική ταυτότητα

Η εξήγηση των στερεοτύπων με βάση τους περιορισμούς του γνωστικού συστήματος είναι από μόνη της ελλιπής. Οι κοινωνικές ομάδες είναι απαραίτητες ώστε οι άνθρωποι να ικανοποιήσουμε το αίσθημα του ανήκειν. Η κοινωνικής μας ταυτότητα είναι τμήμα της γενικότερης αυτο-αντίληψή μας. Προκειμένου να την ενισχύσουμε, αποδίδουμε, ή έστω προσπαθούμε να αποδώσουμε, στην ομάδα μας μια υψηλή κοινωνική θέση. Τα στερεότυπα, λοιπόν, βοηθούν το άτομο να αντιληφθεί την κοινωνική πραγματικότητα με τρόπο που το συμφέρει (Hogg & Vaughan, 2010. Wetherell, 2005. Χρυσοχόου, 2011).

Έτσι, το άτομο ενσωματώνει επιλεκτικά τις πληροφορίες που του ταιριάζουν και αγνοεί άλλες. Μέσω των στερεοτύπων (π.χ. οι Έλληνες είναι φιλόξενοι) ενισχύεται η αξία και η θετική εικόνα της ενδο-ομάδας, ώστε το άτομο-μέλος να αισθανθεί καλύτερα που ανήκει σ’ αυτήν. Αδιαμφισβήτητη θέση της κοινωνικής ψυχολογίας είναι πως οι άνθρωποι έχουμε την τάση να βελτιώνουμε την αναπαράσταση της ομάδας στην οποία ανήκουμε (ενδο-ομαδική εύνοια).

Η βελτίωση όμως συμβαίνει και όταν ένα αρνητικό στερεότυπο αποδίδεται σε μία εξω-ομάδα. Αν οι ξένοι αυξάνουν την εγκληματικότητα, τότε η ομάδα που ανήκει του άτομο δεν έχει ή έχει πολύ λίγους εγκληματίες. Σαφώς, δεν χρειάζεται κανείς να είναι Έλληνας, Γάλλος, Ρώσος κλπ. για να εγκληματήσει. Η εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς επηρεάζεται από πληθώρα παραγόντων (προσωπικότητα, ανατροφή, κοινωνικοοικονομικές συνθήκες κ.α.). Όπως όμως σημειώσαμε, τα στερεότυπα χρησιμοποιούνται στην υπηρεσία της απλούστευσης και όχι της ανάλυσης.

Advertising

Μέσα από τα στερεότυπα διαμορφώνονται και οι κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των ομάδων. Για παράδειγμα, το στερεότυπο «οι μετανάστες επιβαρύνουν τη χώρα» δικαιολογεί την πεποίθηση μερικών ότι οι μετανάστες δεν πρέπει να έχουν πρόσβαση στις κρατικές παροχές. Τέτοιου είδους πεποιθήσεις οδηγούν και συντηρούν την προκατάληψη, με την τελευταία να οδηγεί σε συμπεριφορές διάκρισης (Χρυσοχόου, 2011. Παπαστάμου, 2006).

Διαβάστε επίσης  Όνειρα: γιατί τείνουμε να τα ξεχνάμε

Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι τα στερεότυπα δεν είναι η πραγματικότητα αλλά η αναπαράσταση της πραγματικότητας, που μοιράζονται οι άνθρωποι διαφορετικών κοινωνικών ομάδων. Η κοινωνική πραγματικότητα απλοποιείται και οργανώνεται, οι άνθρωποι εξασφαλίζουν προσαρμογή και αυτοεκτίμηση μέσω της ενδοομαδικής εύνοιας. Με τι κόστος όμως;

Για το κοινωνικό στίγμα, τον ρατσισμό και την κοινωνική επιρροή μπορείτε να δείτε εδώ:

https://maxmag.gr/psychologia/stigma-tis-diaforetikotitas/

Advertising

https://maxmag.gr/psychologia/gia-chari-mias-ideas/

https://maxmag.gr/psychologia/to-pirama-tou-milgram-ypakoi-stin-exousia-miso-eona-meta/

https://maxmag.gr/psychologia/mazopiisi-ke-fasismos/

https://maxmag.gr/psychologia/kinoniki-symmorfosi-poso-efkola-allazi-gnomi-mas-mesa-se-mia-omada/

Advertising

https://maxmag.gr/psychologia/to-pirama-tou-asch-i-dynami-tis-mazas/

https://maxmag.gr/psychologia/jane-elliott-i-proti-polemia-toy-ratsismoy/

Βιβλιογραφία:

Hewstone, M., & Stroebe, W. (2007). Εισαγωγή στην κοινωνική ψυχολογία. Αθήνα: Παπαζήση.

Hogg, M. A., & Vaughan, G. M. (2010). Κοινωνική ψυχολογία. Αθήνα: Gutenberg.

Advertising

Παπαστάμου, Σ. (2006). Εισαγωγή στην κοινωνική ψυχολογία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Χρυσοχόου, Ξ. (2011). Πολυπολιτισμική πραγματικότητα. Αθήνα: Πεδίο.

Wetherell, M. (2005). Ταυτότητες, ομάδες και κοινωνικά ζητήματα. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Αρθρα απο την ιδια κατηγορια

«Ο τίμιος κλέφτης»: Ένα έγκλημα από ανάγκη

Ο “τίμιος κλέφτης” είναι ένα από τα πρώτα διηγήματα του
χειμερινές διακοπές

4+1 χωριά στην Ευρώπη για χειμερινές διακοπές

Χειμερινές διακοπές ή απλά μία απόδραση; Ευτυχώς η Ευρώπη διαθέτει